Ezberin inşası: milli mücadele ve erken Cumhuriyet dönemi basınında Kürt meselesi

İşgale karşı ortak bir millî cephenin hayati öneme sahip olduğu millî mücadele döneminde, lider kadrolardaki hâkim anlayış "çeşitlilik içinde birlik" idi. Millî mücadelenin en önemli yayın organlarından biri olan Hakimiyet-i Milliye'de "Kürt meselesi" kapsamında kaleme alınan yazılardan bu anlayışı okumak mümkündü. Bu anlayış, Kürt meselesini devletin öncelikli gündemine taşıyan Şeyh Sait İsyanı'ndan sonra yerini "Türklük içinde birlik" söylemine terk etmeye başlamıştı. Ağrı ve Dersim isyanlarının yaşandığı 1930'lu yıllara gelindiğinde ise Kütt meselesi özetle "geri kalmışlık" ve "eşkiyalık"tan kaynaklanan bir sorun olarak dönemin basınında yerini alacaktı. Bu çalışmada, Millî Mücadele'den Atatürk'ün ölümüne kadar geçen sürede Kürt meselesine ilişkin, Hakimiyet-i Milliye ve Cumhuriyet gibi iktidara yakınlığıyla bilinen gazetelere yansıyan görüşlerin bir panoramasının sunulması amaçlanmıştır.

Construction of recital: Kurdish issue in print media of national struggle and early republican periods

During the period of Turkish national struggle, uniting under a common national goal to end the the foreign occupation was vital. The dominant principle of leaders was "unity in diversity." It was possible to observe this principle in the articles on the "Kurdish issue" appeared in Hakimiyet-i Milliye, one of the most important newspapers of the time of the national struggle. After Sheikh Said rebellion that had brought the Kurdish issue to the state's primary agenda, this principle was replaced by the thought of "unity within Turkishness." In the 1930s, the years of Ağrı and Dersim rebelions, Kurdish issue would appear in the press as a problem caused by "backwardness" and "brigandage". This study aims to present a panaroma of the views on Kurdish issue that were revealed in the newspapers such as Hakimiyet-i Milliye and Cumhuriyet, dailies that were known for their closeness to the government in the period beginning from the national struggle to the death of Atatürk.

___

Araştırma-înceleme Eserler

Akçura, Yusuf (2005). Üç tarz-ı siyaset, Lotus Yayınevi, Ankara.

Atatürk, Mustafa Kemal (1993). Eskişehir-î^mit Konuşmaları (1923), Kaynak Yayınları, İstanbul.

Bozarslan, Hamit (2007). "Türkiye'de Kürt milliyetçiliği: Zımnî sözleşmeden ayaklanmaya (1919-1925)", İmparatorluktan cumhuriyete Türkiye'de etnik çatışma, Ed. Eric Jan Zürcher, İletişim Yayınları, İstanbul.

Hroch, Miroslav (2011). Avrupa'da Milli Uyanış: Toplumsal Koşulların ve Toplulukların Karşılaştırmak Analizi,(C^ev. Ayşe Özdemir), İletişim Yayınları, İstanbu.

Kieser, Hans-Lukas (2005). Iskalanmış barış. Doğu Vilayetleri'nde misyonerlik, etnik kimlik ve devlet 1839-1938, İletişim Yayınları, İstanbul.

Kirişçi, Kemal - Gareth M. Winrow (2010). Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

Oran, Baskın (2008). Türkiye'de Alınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevduat, içtihat, Uygulama, İletişim Yayınları, İstanbul.

Özkırımlı, Umut (2008). Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış, Doğu Batı Yayınları, Ankara.

Perinçek, Doğu (1999). Kemalist T)evrim 4: Kurtuluş Savaşı'nda Kürt Politikası, Kaynak Yayınları, 2. Basım, İstanbul.

Yıldız, Ahmet (2007). "Ne mutlu Türküm diyebilene" Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırlan (1918-1938), İletişim Yayınları, İstanbul.

Basın

Hakimiyet-i Milliye

"Kürdistan Ahvali" Hakimiyet-i Milliye, 10 Kanun-ı sani 1336 (1920), S. 1.

"Hudut Meselesi" Hakimiyet-i Milliye, 24 Kanunusani 1336 (1920), S. 4.

"Urfa ve Kürdistan Ahvali", Hakimiyet-i Milliye, 6 Şubat 1336 (1920), S: 7.

"Aşairin Vatanperverliği", Hakimiyet-i Milliye, S: 9.

"Asrın Prensipleri" Hakimiyet-i Milliye, 21 Şubat 1336 (1920), S. 10.

"Kürdistan ve Sulh Konferansı", Hakimiyet-i Milliye, 3 Mart 1336 (1920), S.13.

Sadık Bey. "Kürdistan ve Sulh Konferansı", Hakimiyet-i Milliye, 3 Mart 1336 (1920), S.13.

"Kürtlerin Sadakati", Hakimiyet-i Milliye, 17 Nisan 1336 (1920), S. 22.

"İngilizlerin İslam Siyaseti", Hakimiyet-i Milliye, 20 Nisan 1336 (1920), S. 23.

"Mekteplerde Türkçe Dersleri", Hakimiyet-i Milliye, 4 Kanunısani 1338 (1922), S. 396.

"Türk İsimleri", Hakimiyet-i Milliye, 5 Şubat 1339 (1923), S: 731.

"Ana Lisanımız Diğer Lisanların da Anası mı?" Hakimiyet-i Milliye, 10 Temmuz 1339 (1923), S. 861.

Hamdullah Suphi, "Farkında mıyız?", Hakimiyet-i Milliye, 23 Şubat 1341 (1925), S. 1357.

Mahmut Esat, "Şeyh Said'in Esareti", Hakimiyet-i Milliye, 18 Nisan 1341 (1925), S. 1403.

Siirt Mebusu Mahmut,"Türkiye'de Bir Kürtlük Meselesi Var mıdır?", Hakimiyet-i Milliye, 22 Haziran 1341 (1925), S. 1457.

"Kürt Cemiyeti Bize Müslüman Barbarlar Diyor: Şark'ta Şeriat Kelimesiyle Oynayan Bu Vatan Hainleri Hıristiyanlık Aleminde Dinlerini İnkarla İşe Başkdılar", Hakimiyet-i Milliye, 2ü Haziran 1341 (1925), S. 1462.

Ahmet Ağaoğlu, "Adapazarı'nda Verilmiş Bir Konferans: Ağaoğlu Ahmet Bey'in Yeni Ocaklardaki Hitabesi", Hakimiyet-i Milliye, 21 Temmuz 1341 (1925), S: 1479.

Mahmut Esat Bözkurt, "Şark İsyanı'nın Gayesi Ne İdi?", Hakimiyet-i Milliye, 28 Temmuz 1341, S 1485.

Sürt Mebusu Mahmut, "Kürdük ve Kürdistan?", Hakimiyet-i Milliye, 11 Eylül 1341,S. 1524.

Yakup Kadri, "Kime Türk Denilir", Hakimiyet-i Milliye, 18 Eylül 1341 (1925), S. 1530.

Siirt Mebusu Mahmut, "Vatanda Vahdet", Hakimiyet-i Milliye, 22 Teşrin-i evvel 1926, S. 1901.

Sürt Mebusu Mahmut, "Milli Vahdet", Hakimiyet-i Milliye, 18 Teşrin-i sani 1926, S. 1927. Cumhuriyet

"Büyük müsademeler oluyor. İran'a kaçmak isteyen şakiler, tersyüzü geri döndüler!", Cumhuriyet, 09.07.1930.

"Türk hudutları dahilinde tek yabancı şaki kalmamıştır", Cumhuriyet, 20.07.1930; "Şark'ta sükûnet devam ediyor", Cumhuriyet, 25.07.1930.

"Hakkâri'ye akın yapan Musul Kürtleri geriye püskürtüldü", Cumhuriyet, 27.07.1930.

"Eşkıya Ağrı'dan inmeğe başladı", Cumhuriyet, 30.07.1930.

"Haconun taaruzu", Cumhuriyet, 07.08.1930.

"İran toprağına iltica eden asilerin tedariki", Cumhuriyet, 17.08.1930.

"Nihayet sıkıştılar! Ağrı'da aç kalan eşkıya teslim olmak istiyor", Cumhuriyet, 28.08.1930.

"Ağrı'daki eşkıya tamamen tenkil ediliyor", Cumhuriyet, 12.09.1930a

"Tunceli isyanının içyüzü", Cumhuriyet, 16.06.1937.

"Taarruz emri bekleniyor", Cumhuriyet, 16.06.1937.

Yunus Nadi, "Tunceli vilâyetimizin ıslahı ve medenileştirilmesi", Cumhuriyet, 17.06.1937.

Yunus Nadi, "Maksad tenkil değil demdindir", Cumhuriyet, 18.06.1937.

Y. Mazhar Aren, "Tunceli (Dersim) meselesinde hakikade yüzyüze", Cumhuriyet, 29.06.1937. Diğer Gazeteler

"Cenupta da şakilerin tecavüzlerine karşı kat'i tedbirleri alındı", Milliyet, 27.07.1930. Mahmut Esat Bozkurt, Milliyet, 19.09.1930.

"Ağrıdağ meselesi bügünlerde neticelenecektir", Milliyet, 29.07.1930. "Biz Kürt değiliz, halis Türküz!", Vakit, 02.09.1933.

Ahmet Emin Yalman, "Yüz senelik Dersim işi şifa yolunda", Tan, 15.06.1937. Asım Us, "Dersim meselesi", Kurun, 16.06.1937.

Haydar Rüştü Öktem, "Tunceli-Dersim harekâtımız ve programımız", Anadolu, 18.06.1937.

Asım Us, "Dersim hâdiseleri etrafında", Kurun, 18.06.1937.

"Taş kovuklarla mağaralar içinde yaşayan insanlar", Kurun, 18.06.1937.

"Kürtçe denilen şey, bozulmuş ve Farsça ile karışmış Türkçedir!", Kurun, 20.06.1937.

Ömer Kemal Ağar, "Tuncelinin türklüğü orta asyanın ve anadolunun türklüğü kadar eskidir", Kurun, 20.09.1937.

Ayın Tarihi, Sayı: 46,1 -30.09.1937.

Ahmet Emin Yalman, "Türk ideolojisinin yolu", Tan, 04.11.1937.