Geçmişten Günümüze Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanılması ve Ekonomik Önemi

Ülkemiz zengin florasıyla (Belirli bir bölge veya ülkede yetişen bitki çeşidi) çok sayıda tıbbi ve aromatik bitkiyi bünyesinde barındırmaktadır. Bitkiler, insan yaşamının sürdürebilmesi için gerekli olan oksijen ile besinleri sağlar ve sağlığı korurlar. Bitkilerin tedavide kullanımları insanlık tarihiyle birlikte başlamıştır. Binlerce yıl önce insan, bitkilerin tedavi edici gücünü tanımış ve sağlıklı yaşayabilmek için ondan yararlanmıştır. Halk hekimliği uygulamalarına yaygın olarak rastlanan Anadolu’da halk ilaçları, uzun tecrübeler sonunda günümüze kadar gelmiş uygulamalardır. Modern tıpta kullanılan pek çok ilaç da bitkilerden elde edilmektedir. Ülkemizde bitkisel zenginlik; üç fitocoğrafik bölgenin kesiştiği bölgede bulunması, Güney Avrupa ile Güneybatı Asya floraları arasında köprü olması, pek çok cins ve seksiyonun orijin ve farklılaşım merkezi olmasından kaynaklanmaktadır. Buna rağmen bu bitki zenginliğinden yeterince faydalanılamamaktadır. Bitkilerin mikroorganizmaları öldürücü ve insan sağlığı için önemli olan özellikleri 1926 yılından bu yana laboratuvarlarda araştırılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) araştırmalarına göre tedavi amaçlı kullanılan tıbbi bitkilerin sayısı 20.000 civarındadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de doğal florada bulunan bitkilerin halk arasında tedavi amaçlı, gıda, çay, baharat, boya, insektisit, hayvan hastalıklarının tedavisi, reçine, zamk, uçucu sabit yağlarından faydalanma, meşrubat ve kozmetik sanayinde kullanımı uzun yıllardan beri süregelen geleneksel kültürel zenginliğimizin bir parçası olmuştur. Ancak bu olgu şehirleşmeyle paralel olarak kaybolmaya yüz tutmuştur. Bu çalışmada,geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemini belirlemek amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler:

Tıbbi Bitkiler, Aromatik Bitkiler, İnsan Sağlığı, Bitkilerin Geleneksel Kullanımı

History of the Use of Medical and Aromatic Plants and their Economic Importance

Keywords:

-,

PDF

___

Acevedo, J.G.A., Lopez, J.L.M., Cortes, A.M., Bores, A.M.G., Cortes, G.M., Castro, I.P. 2005. In vitro Anti-Vibrio cholerae Activity of Essential Oil from Lepechinia caulescens. 76 (1): 104-107.
Akgül, A., Kıvanç, M. 1989. Sensitivity Four Foodborne Moulds to Essential Oils from Turkish Spices, Herbs, and Citrus Peel. Journal of the Science of Food and Agriculture, 47: 129-132. Alzoreky, N.S., Nakahara, K. 2003. Antibacterial Activity of Extracts from some Edible Plants Commonly Consumed in Asia. İnternational Journal Food Microbiology, 80: 223-230.
Anonim, 1998. Europe's Medicinal and Aromatic Plants: Their Use, Trade and Conservation A TRAFFIC Species in Danger Report, First Int. Symposium on the Conservation of Medicinal Plants in Trade in Europe, 22- 23 June.
Anonim, 2002. How to Avoid Antibiotic İnteraction. Consumer Reports on Health, 14:7.
Anonim, 2004. Türkiye Ormanlarında Odun Dışı Ürünler, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara.
Anonim, 2005. Medicinal and Aromatic Plants Working Group-ECP/GR.
Aydın, S. 2004. Anadolu Diyagonali: Ekolojik Kesinti Tarihsel-Kültürel bir Farklılığa İşaret edebilir mi?, Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, 17, ss117-137.
Başer, K.H.C. 1990. Tıbbi Bitki ve Baharatların Dünyada ve Türkiye’deki Ticareti ve Talep Durumu, Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Dergisi, 53; ss18-22.
Başer, K.H.C. 1995. Tıbbi Bitkiler, Bilim ve Teknik, Sayı 331, Haziran, ss76-79.
Başer, K.H.C. 1997. Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin İlaç ve Alkollü İçki Sanayinde Kullanımı. İstanbul Ticaret Odası Yayın No:39.
Başer, K.H.C. 1998. Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Endüstriyel Kullanımı. TAB Bülteni, 13-14, ss.19-43.
Baydar, H. 2009. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bilimi ve Teknolojisi. SDÜ Ziraat Fakültesi Yayın No: 51, ss.122-123.
Bayram, E., Kırıcı, S., Tansı, S., Yılmaz, G., Arabacı, O., Kızıl, S., Telci, İ., 2010. “Tıbbi Ve Aromatik Olanakları”. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı-I, 437–456, 11– 15 Ocak, Ankara. Arttırılması
Bayramoğlu, M.M., Toksoy., D. 2008. Aktarlar ve Tıbbi Bitki Ticareti Üzerine Bir Araştırma (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği) TMMOB Orman Mühendisleri Odası Dergisi. Yıl: 45 Sayı: 4-5-6.
Baytop, T.1990. Anadolu’da Bitkisel Drog Ticaretinin Tarihi. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Dergisi, Sayı: 53,ss 6.
Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Geçmişte ve Bugün. Nobel Tıp Kitabevleri, II. Baskı ISBN: 975-420-021- 1.İstanbul, 480s.
Binici, A., 2002. Baharat Değerlendirme Raporu, Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, ss.1-37. Bozdoğangil, E. E. 1996. Çukurova Bölgesinde Doğal Olarak Bulunan Faydalı Bitkiler Araştırmalar. Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Adana. Üzerinde Üniversitesi Fen
Bulut, G. 2005. Narman (Erzurum) ve Köylerinde Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkiler, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Bunkova, R., Marova, I., Pokorna, Z., Lojek, A. Antimutagenicity Using the Ames Test and the Cytogenetic Analiysis of Peripheral Blood Lymphocyte. Food Science and Tecnology İnternational. Vol.11, No.2, 107-112. Extracts
Ceylan, A. 1995. Tıbbi Bitkiler I. E.Ü. Ziraat Fakültesi Bornova/İzmir. Basım No:312.
Craker, L.E., Z. Gardner, Etter, S.C. 2003. Herbs in American Fields: A Horticultural Perspective of Herb and Medical Plant Production in the United Sates, 1903–2003. Horticultural Science 38:977–983.
Craker, L.E., Z. Gardner, 2005. Sustaining the Harvest: Challenges in MAP Production and Markets. Acta Horticulturae. 676 : 25–30.
Cupp, M.J. 1999. Herbal Remedies: Adverse Effects and Drug Interactions. Clinical Pharma., 1245-1254. 990301ap/1239.html. Erişim tarihi: 09.12.2009.
Dagmar, L. 2002. The Role of East and Southeast Europe in the Medicinal and Aromatic Plants Trade, Medicinal Plant Conservation Group, Germany.
Davis, P.H. 1965-1985. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 1-9. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Davis, P. H., Mill, R.R., Tan, K. 1988. Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Vol. 10, Edinburgh University Press. Edinburgh.
Dığrak, M., İlçim, A., Alma, M.H. 1999. Antimicrobial Activities of Several Parts of Pinus brutia, Juniperus oxycedrus, Abies cilicia, Cedrus libani and Pinus nigra. Phytotherapy Research, 13: 584-587.
Elgayyar, M., Draughon, F.A., Golden, D.A., Mount J.R. 2001. Antimicrobial Activity of Essential Oils from Plants Againts Selected Pathogenic and Saprofhytic Microorganisims. J.Food Prot, 64: 1019-1024.
Ekim, T., Koyuncu, M., Erik, S. İlarslan, R. 1989. Türkiye’nin Tehlike Altındaki Nadir ve Endemik Bitkileri, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Yayınları.
Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N. 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Ankara (Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler), Red Data Book Of Turkish Plants (Pteridophyta And Spermatophyta), 246s, Ankara.
Erik, S., Tarıkahya, B. 2004. Türkiye Florası Üzerine. Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, Alp Matbaası, Ankara, 17, 139-163.
Ertuğ, F. 2004. Bodrum Yöresinde Halk Tıbbında Yararlanılan Bitkiler. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs 2002, Eskişehir, Eds. K.H.C.Başer ve N.Kırımer, ISBN 975-94077-2-8. Web’de yayın tarihi: Haziran 2004.
Essawi, T., Srour, M. 2000. Screening of Some Antibacterial Activity. J.Ethnoparmacol. 70: 343- 349. Plants for
Farnsworth, N. R., Akerev, O. Bingel, A.S. 1985. The Bullettion of WHO., 63: 9865-9871.
Gezgin, D. 2006. Bitki Mitosları. Sel Yayıncılık.
Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H.C. 2000. Flora of Turkey, Volume 11, Edinburgh University Press. Edinburgh.
Gürün, M.S. 2004. Bitkisel Tıp. ANKEM Dergisi, 18 (2) : 133-136. 19.ANKEM Klinikler ve Tıp Bilimleri Kongresi’nde Kahvaltılı Oturum- 4 Sunumu, (30 Mayıs-03 Haziran, Antalya).
Gürhan, G., Ezer, N. 2004. Halk Arasında Hemoroit Tedavisinde Kullanılan Bitkiler-I Hacettepe Dergisi, Cilt 24 , Sayı 1, ss.37-55.
Gürsoy, O.V., Gürsoy, U., K., 2004. Anadolu’da Diş ve Dişeti İle İlgili Hastalıkların Tedavisinde Halk Arasında Yaygın Olarak Kullanılan Bitkiler, Kullanım Şekilleri Ve Bitkisel Özellikleri. Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, Cilt:7 Sayı:1, ss.64- 67, Sivas.
Heinrich, M., Barnes, J., Gibbons, S., Williamson, E.M. 2004. Fundementals of Pharmacognosy and Phytotherapy, Churchill Livingstone, Edinburgh.
İlisulu, K., 1992. İlaç Ve Baharat Bitkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1256, Ders Kitabı: 360, S:63-75.
Kalaycıoğlu, A., Öner, C. 1994. Bazı Bitki Ekstraktlarının Antimutajenik Etkilerinin Amest
Salmonella Test Sistemi ile Araştırılması. Tr. Botany., 18: 117-122.
Kendir, G., Güvenç., A. 2010. Etnobotanik ve Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik Çalışmalara Genel Bir Bakış, Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi Cilt 30, Sayı 1, ss. 49-80.
Khan, I.A., Smillie, T.J. Craker, L.E., 2005. Quality and Safety Issues Related to Botanicals. Z.E. Gardner (eds.), Acta Horticulturae. 720.
Koçyiğit, M. 2005. Yalova İlinde Etnobotanik Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Kumar, S.A. 2009. Plants-based Medicines in India. http://pib.nic.in/feature/feyr2000/fmay2000 /f240520006.html. Erişim Tarihi: 06.06.2010
Lange, D., 2006. International Trade in Medicinal and Aromatic Plants, Medicinal and Aromatic Plants, 155-170.
Leal-Cardosa, J.H., Fonteles, M.C. 1999. Pharmacological Effects of Essential Oil of Plants of the Northeast of Brazil. Acad Bras Cienc., 71 (2): 207-13.
Limet, H. 1978. Pharmacopee et Pharmacie Sumeriennes- Rev. Hist. Pharm. 25 (238): 147.
Levey, M. 1973. Early Arabic Pharmocology 173, Leiden.
Lewin, R. 2000. Modern İnsanın Kökeni, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Çeviri: N. Özüaydın, 7. basım, TÜBİTAK, Ankara.
Malyer, H., Aydın, Ö.S., Tümen, G., Er, S. 2004. Tekirdağ ve Çevresindeki Aktarlarda Satılan Bazı Bitkiler ve Tıbbi Kullanım Özellikleri. Dumlupınar Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı:7, ss.103-111.
Marino, M., Bersani, C., Comi, G. 1999. Antimicrobial Activity of the Essential Oils of Thymus vulgaris L. Measured Using a Bioimpedometric Method. J. Food Prot., 62: 1017-1023.
Mau, J.L., Chen, C.P., Hsieh, P.C. 2001. Antimicrobial Effects of Extacts from Chinese chive, Cinnamon and Corni fructus. J. Agric. Food Chem., 49: 183-188.
Maksimovic, Z.A., Dordeviv, S., Mraovic, M. 2005. Antimicrobial Activity of Chenopodium botrys Essential Oil. Fitoterapia. 76: 112-114.
O’Gara, E., Hill, D.J., Maslin, D.J. 2000. Activities of Garlic Oil, Garlic Powder and their Diallyl Constituents Againts Helicobacter pylori. Appl. Environ. Microbiol., 66: 269-273.
Ohno, T., Kita, M., Yamaoka, Y., Imamura, S., Yamamoto, T., Mitsufuji, S., Kodama, T., Kashima, K., Imanishi, J. 2003. Antimicrobial Activity of Essential Oils Againts Helicobacter pylori. Helicobacter, 8:3. pp.207.
Özbek, H., 2005. Cinsel ve Jinekolojik Sorunların Tedavisinde Bitkilerin Kullanımı. Van Tıp Dergisi: 12 (2):170-174.
Özer, Z., Tursun, N., Önen, H. 2001. Yabancı Otlarla Sağlıklı Yaşam (Gıda ve Tedavi). Ankara. 4Renk Yayınları. 133s.
Özhatay, N., Koyuncu, M., Atay, S., Byfield, A. 1997. Türkiye'nin Doğal Tıbbi Bitkilerinin Ticareti Hakkında Bir Çalışma. Wwfuk/Stanley Smith Horticultural Trust. Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul, Türkiye I.S.B.N. 975-96081-9- 7.
Özhatay, N., Atay, S. 1997. Kekik in Trade in Turkey, Proceeding of the XI World Forestry Congress, Antalya. 13-22 October,
Öztürk, M., Uskun, E., Özdemir, R., Çınar, M., Alptekin, F., Doğan, M. 2005. Isparta İli’nde Halkın Geleneksel Tedavi Tercihi, T K J Medical Ethics, 13, 179-186. Penso, Medicinalium Synonymorum, Milano. Index Mundi Eorumque Totius
Phillipson, J.D. 1993. Quality Assurance of Medicinal Plants Acta Horticulturae, 333:117- 122.
Saber, A.H. 1982. Chronological Notes On Medicinal Plants, Hamdard 25(1-4):57.
Şar, S. Asil, E. 1988. "İç Anadolu Bölgesinde Hemoroid Tedavisinde Kullanılan Halk İlaçları. Ankara Üniv. Eczacılık Fakültesi Dergisi. 18, 1, ss.8-23.
Şarer, E. 1991. Uçucu Yağların Biyolojik Etkileri ve Tedavide Kullanımları, 9.Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler Kitapçığı, Eskişehir.
Şimşek, I., Aytekin, F., Yeşilada, E., Ş., Yıldırım 2002. Anadolu’da Halk Arasında Bitkilerin Etnobotanik Bir Çalışma. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs, Eskişehir. Amaçları Üzerinde
Yıldırımlı, S. 2004. Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği. Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, 17, ss.175-193.
Tarakçı, S. 2006. Beykoz Civarındaki Tıbbi Özellik Taşıyan Bitkiler Üzerine Araştırmalar, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bil. Enstitüsü.
Tuzlacı, E., Erol, M. K. 1999. Turkish Folk Medicinal Plants, Part 2: Eğirdir (Isparta), Fitoterapia 70: 593-610.
Van Overwalle, G., 2007. Medicinal and Aromatic Plants, Chapter 9.
Vonderbank, H. 1949. Ergebnisse der Chemotherapie der Tuberculose. Pharmazie, 4: 198-207.
Warren, J.R. 1983. Unidentified Curved Bacilli on Gastric Epithelium in Active Chronic Gastiritis. Lancet, 1 : 1273-1275.
WHO: 1979. “Traditional Medicine”, World Health Organization, Geneva.
World Health Organization (WHO), 1998. Guidelines for the Appropriate Use of Herbal Medicines. WHO, Manila. WHO Regional Publications, Western Pacific Series no. 23. [http://www.wpro.who.int/publications/pub_9290 611243.htm]
WHO: 2002. “Traditional Medicine Strategy 2002-2005”, Document HO/EDM/TRM/2002.1, World Health Organization, Geneva.
Yarnel, E., Abascal, K. 2004. The Leading Publisher in Biotechnology. Alternative & Complementary Therapies Part 2: Vol. 10, No.5: 277-284.
Yücel, E., Tülüklüoğlu, A. 2000. Gediz (Kütahya) Çevresinde Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkiler. Ekoloji Çevre Dergisi, Cilt: 9, Sayı:36, ss12-14.