19. Yüzyılda Yaşamış Bir Uygur Halk Kahramanı ve Şairi: Sadir Palvan

Doğu Türkistan toprakları, tarih boyunca birçok Türk kavminin yaşadığı, değişik kültürlerin ve dinlerin buluştuğu merkezî bir bölge olmuştur. Çeşitli milletlerin mücadelelerine tanıklık eden bu bölge, Türk kültürünün oluşması ve gelişmesinde büyük bir öneme sahiptir. Tarihin en eski dönemlerinden beri bu coğrafyada yaşayan Uygur Türkleri, bölgede yaşanan bütün mücadelelerin, kültürel yapıların ve dinlerin içinde yer almıştır. Tarih boyunca olduğu gibi 19. yüzyılda da Doğu Türkistan topraklarında Çin-Mançu yönetimiyle Uygur Türklerinin mücadelesi devam etmiştir. Bu mücadelelerde Gani Batur, Tömür Helpe, Mayimhan, Nozugum ve Sadir Palvan gibi kahramanlık gösteren kadın ve erkeklerle ilgili sözlü kültür ürünleri teşekkül etmiştir. Bu mücadelelerde öne çıkan, hakkında efsaneler anlatılan ve halk şiiri oluşan tarihî kahramanlardan biri de Sadir Palvandır. Hayatının büyük bir kısmı sürgünlerde ve zindanlarda geçen Sadir Palvan hakkındaki tüm bilgiler, sözlü kültür anlatmalarına dayanmaktadır. Aynı zamanda yetenekli bir halk şairi de olan Sadir Palvan, şiirlerinde Çinli yöneticilerle mücadelelerini, ailesi ve gençliğini ve Uygur Türklerinin bağımsızlığı ile ilgili düşüncelerini dile getirmiştir. Makalemizde, ilk olarak Sadir Palvanın mücadelesi ve kahramanlığı hakkında oluşan sözlü nesir yaratmalar, daha sonra da ona ait şiirler yaratım ve aktarım, şekil, içerik ve işlev yönünden değerlendirilmiştir.

Sadir Palvan: A 19th Century Poet And Uyghurıan Folk Hero

East Turkestan lands have been a central place where many Turkish tribes have lived and where various cultures and religion have come together throughout the history. This area which had witnessed the struggles of many nations, has great importance in the formation and development of Turkish culture. Uyghur Turks took place in all conflicts, cultural structures and religions. As the same all through the history, the struggle between China-Manchu government and Uyghur Turks continued in 19th century. In these struggles, many oral cultural tale have been constituted about many women and men such as Gani Butur, Tömür, Helpe, Mayimhan, Nozugum and Sadir Palvan. Sadir Palvan is one of the historical hero who is famous with his conflicts and known in the legends with his great efforts. All of the information about Sadir Palvan whose great part of life was in exile and dungeon comes from the oral cultural descriptions. Sadir Palvan who is also a gifted folk poet, wrote mostly about struggles with Chinese ministers, his family, his youth and the independence of Uyghur Turks. In this essay, firstly, narrations about Sadir Palvan s struggle and bravery then the poems are evaluated in terms of its creation, passing on one generaion to another, its structure and function.

PDF

___

ALPTEKİN Ali Berat: (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara, Akçağ Yay.
ÇOBANOĞLU Özkul: (1996). Lord Raglanın Batı Halk Kahramanı Kalıbı Açısından Oğuz Kağan ve Er Töştük Destan Kahramanlarına Bir Bakış, Folkloristik Prof. Dr. Umay Günay Armağanı, Ankara, s. 202-209.
EKİCİ Metin: (2001). The Birth of Hero in Turkic Epics, Milli Folklor, S. 49, Ankara, s. 16-26.
EKİCİ Metin: (1989). Türk Halk Hikâyelerinde Ad Verme Geleneği, Palandöken Dergisi, S.4, s. 12-18.
EKİCİ Metin: (1998). Geleneksel Kahraman (The Hero of Tradition), Milli Folklor, Sayı. 37, Ankara, s. 126-138.
ERSOY Ruhi: (2004). Sözlü Kültür ve Sözlü Tarih İlişkisi Üzerine Bazı Görüşler, Millî Folklor, S. 61, s. 102-110.
ERSOY Ruhi (2009): Sözlü Tarih Folklor İlişkisi-Baraklar Örneği Disiplinler Arası Bir Yaklaşım Denemesi, Ankara, Akçağ Yay.
OĞUZ Öcal (1998): Lord Raglanın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Boğaç Han, Milli Folklor, S. 40, s. 2-6.
OĞUZ Öcal (1999): Lord Raglanın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Basat, Mili Folklor, S. 41, s. 2-8.
ÖMER Uçkuncan: (1981). Uyğur Helk Tarihi Koşakliri, Kaşgar Uyğur Neşriyati.
RAHMAN Abdukerim: (1985). Yipek Yurtidiki Epsane-Rivayetler, Ürümçi, Şincañ Helk Neşriyati.
SADİK Mehemmetcan: (1995). Uyğur Helk Ağiz Edebiyati Hekkide, Ürümçi, Şincañ Helk Neşriyati.
ŞAHİN Özlem: (2004). Geçmiş, Tarih ve Sözlü Tarih, Mülkiye, C. XXVIII, Sayı: 244, s. 111-126.
TAVKUL Ufuk: (2001). Karaçay-Malkar Nart Destanlarında Olağanüstü Doğum Motifi, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (11), Bahar, s. 166-190.
Uyğur Edebiyati Tarihi 3, (2006), Pekin, Milletler Neşriyati.
Uyğur Folklirinin Antologiyasi, (1988), Almuta.
Uyğur Helk Rivayetliri (Şehsler, Vekeler Hekkideki Rivayetler) 3, (1998), Ürümçi, Şincañ Yaşlar-Ösmürler Neşriyati.
YASİN Tursun: (1988). Sadir Palvan, Ürümçi, Şincañ Yaşlar-Ösmürler Neşriyati.