Osmanlı-Azerbaycan Sosyo-Kültürel İlişkilerinde Karadeniz Bölgesi'ndeki Bazı Aşiretler ve Önemli Şahısların Rolü (15. Yüzyıl ve 16. Yüzyılın II. Yarısında)

Öz Timur’un (1370-1405) Azerbaycan ve Anadolu’yu istilâsından sonra Osmanlı Devleti fetret dönemine, Azerbaycan ise Timurlular yönetimine girmiş ve bu iki Türk bölgesi arasındaki ilişkilerde de yeni bir dönem başlamıştır.  Türk insanı farklı coğrafyalarda yaşamasına rağmen bu dönemde tarikatlar aracılığıyla da ilişki kurabilmiştir. 15. yüzyılın ikinci yarısında gerek Safevî propağandasının Anadolu'da artması ve gerekse de Osmanlı Devleti'nde yaşanan yeniden yapılanmalar nedeniyle ortaya çıkan toplu göçler Osmanlı-Azerbaycan sosyo-kültürel ilişkilerin oluşmasında bir basamak rolunu oynamıştır. Bu dönemde Karadeniz Bölgesi’nden de Azerbaycan’a çok sayıda Türkmen aşireti göç etmiştir. 16. yüzyıl başlarında Safevi Devleti’nin kurulmasıyla karşılıklı göç olayları yaşanmış; Şah İsmail’e bağlı Anadolulu Kızılbaş Türkmenleri Safevi Devleti’ne, Sünni Azeri Türkleri de Osmanlı topraklarına sığınmak zorunda kalmışlardır. Osmanlı-Azerbaycan sosyo-kültürel ilişkilerinde bir başka mesele de Azerbaycanlı ilim adamlarının planlı bir şekilde Osmanlı ülkesine celpedilmesidir. Bunu çok sayıda ilim ve sanat erbabının Osmanlı’dan Azerbaycan’a eğitim amacıyla gitmeleri ve Azerbaycan’da gerekli eğitimi alıp görev yapmak için tekrar Osmanlı Devleti’ne gelmeleri tamamlamıştır.  Bu vesileyle 15. yüzyıl ve 16. yüzyılın II. yarısında çok sayıda mutasavvıf, şair, tabip, matematikçi, hattat, mimar, ilim ve fikir adamının Karadeniz Bölgesi bağlamında Osmanlı-Azerbaycan sosyo-kültürel ilişkilerinde önemli derecede rol oynadığı ortaya çıkmıştır. 

The Role of some Tribes and Important Persons of the Black Sea Region in Socio-Cultural Relationships between the Ottoman and Azerbaijan (during the fifteenth century and in second half of the sixteenth century)

After Timur's (1370-1405) invasion of Azerbaijan and Anatolia the Ottoman fell into interregnum period and Azerbaijan was under the control of Timurs. After this a new period in relations between these two Turkic regions started. Although Turkic people were living in different geographic regions they were able to build relations by the help of religious sects. In the second half of the fifteenth century, the mass migrationsdue to either the increas in gpropagande of Safavids in Anatolia or reconstructuring in the Ottoman Empire played a significant role in forming the socio-cultural relations between the Ottoman and Azerbaijan. In this period, many Turkmen tribes from the Black Sea region also moved to Azerbaijan. In the beginning of the sixteenth century the mutual migration events took place with the establishment of Safavid Empire. At the result, the Anatolian Kizylbash Turkmens that subjected to Shah Ismayil stayed in Safavids and the Sunni Azeri Turks had to take shelter in the Ottoman. The other issue that played an important role in socio-cultural relationships between the Ottoman and Azerbaijan is the attraction of Azerbaijanis cholarsto the Ottoman Empire. This process was completed with movement of many scholars and art men to Azerbaijan for getting an education and later returning back to the Ottoman for serving the Empire. In this regard, it was revealed that many sufis, poets, doctors, mathematicians, penmen, architects, scholars, and philosophers of the Black Sea region played an important role in socio-cultural relations between the Ottoman and Azerbaijan in the fifteenth century and second half of the sixteenth century. 

___

  • Akün, Ömer Faruk.(1997). Hâfız-ı Acem. DİA, C. XV, İstanbul: 80-83.
  • Anonim.(1993). Tarih-e Kızılbaşan (Kızılbaşlar Tarihi). Çeviren ve şerhler M.E.Mehemmedi. Bakü:
  • Arslan, Hüseyin. (2001). 16 yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskan, Göç ve Sürgün. İstanbul:
  • Ayvansarayi, Hüseyin Efendi, Ali Satı Efendi. (1281). Hadikatü’l Cevami. C. I, İstanbul:
  • Âşık Çelebi. (1994). Meşa'irü'ş-Şu'ara, İnceleme Tenkitli Metin, I, Hazırlayan: Filiz Kılıç, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara:
  • Âşık Paşa-Zâde.(1332). Tevârîh-i Âl-i Osman. İstanbul:
  • Babinger, Franz -Fuat Köprülü.(1994). Anadolu’da İslâmiyet. İstanbul: