Aşk ve Kahramanlık Konulu Türk Halk Hikâyelerinde Düşman Tipi

Bu çalışmanın amacı, aşk ve kahramanlık konulu Türk halk hikâyelerinde düşman tipini ve bu tipin sahip olduğu özellikleri belirlemektir. Konusu tip araştırması olan çalışmada, edebî eserlerde tiplerin sadece olumlu özellikleriyle yer almadığından hareket edilerek, olumsuz özelliklere sahip düşman tipler ve bu tiplerin özellikleri farklı bakış açılarıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Halk hikâyeleri üzerine geçmişte yapılan tip araştırmaları kahramanlık hikâyeleri kapsamında daha çok Dede Korkut Hikâyeleri merkezli olup Alp/Alperen tipi, kadın tipleri, vb. gibi; aşk konulu hikâyelerde ise kahraman ve sevgili tipleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Çatışma ya da zıtlık, şüphesiz anlatım esasına dayanan edebî eserlerin teşekkülünde en önemli unsurlardır. Başka bir deyişle edebî eserde, olumlu tipler yanında olumsuz tiplerin bulunması -özellikle Türk halk edebiyatına özgü anlatım esasına bağlı edebî verimlerde- toplumsal değerlerin ve algıların daha belirgin bir şekilde ifade edilebilmesinde önemli bir işlevi yerine getirir. Geçmişte yapılan çalışmalarda, edebî eserlerin özellikle eserin olumlu başkahramanı açısından değerlendirildiği yani düşman tipinin ihmal edildiği görülmektedir. Hâlbuki edebî eserde başkahramanın olumlu niteliklerinin ortaya çıkmasında düşman tipe ait olumsuz niteliklerin önemli bir rolü vardır. Geçmişten bu yana yapılan tip çalışmalarında bu husus gözden kaçırılmış veya ihmal edilmiştir. Çalışmada, halk hikâyelerindeki olumsuz tipler tipolojik açıdan tahlil edilmiştir. Bu bağlamda düşünüldüğünde, Türk halk hikâyelerinde düşman tipini ve bu tipin işlevlerini belirleme amacını taşıyan çalışmanın önemi daha net olarak anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kültür, hikâye, tipoloji, kahraman, düşman, çatışma

The Enemy Type In Heroitic and Love Turkish Folk Stories

The aim of this study is to determine the enemy type and features of the type in Turkish folk stories n the study which is the subject type research, it is tried to put forth the enemy types with negative characteristics and the features of these types in different perspectives by acting on the fact that literary works do not include only positive features. The type studies which were done on folk stories in the past focus mostly on the Alp/Alperen type based in Dede Korkut stories whereas they focus on bravery and love types in the stories which are about women types and love. It is certain that literary works come into value thanks to existing of conflicts and contrasts. That is, there are negative types besides positive types in literary works. In the past studies, it is seen that the literary works are evaluated especially in terms of positive protagonist of the work that is the enemy type is neglected. In the study, the negative types in folk tales were typologically analyzed. The importance of the study of the enemy type in the Turkish folk tales and the aim of determining their function is more clearly understood.

Keywords:

Culture, stories, typology, hero, enemy, clash,

PDF

___

Aça, M. (1999). “Türk Kahramanlık Destanlarında İç Mücâdele ve Yakın Akrabaları Tarafından İhanete Uğrayan Kahramanlar”. Millî Folklor. Yıl: 11, Sayı: 44, Sayfa: 18-23.
Aça, M. (2003). “Türk Kahramanlık Destanlarının Öksüz-Yetim Bahadırları”. Millî Folklor. Yıl: 15, Sayı: 58, Sayfa: 67-75.
Aklaş, Ş. (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Arvas, A. (2011). “Kırgız Destanlarında İntikam Duygusu ve İntikam Biçimleri”. ACTA TURCICA. “Kültürümüzde İntikam”, (E. Gürsoy ve H. Oytun, Ed.). Yıl: III, Sayı: 1/2 Ocak, Sayfa: 219-233.
Aydınalp, H. (2010). “Sosyal Çatışma ve Din”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, Sayfa:187-215.
Bali, M. (1973). Ercişli Emrah ile Selvi Han Hikâyesi Varyantların Tespiti ve Halk Hikâyeciliği Bakımından Önemi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Başgöz, İ. (1979). Aşık Ali İzzet Özkan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Boratav, P. N. (1968). “Halk Şiiri”. Türk Dili, Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Cilt: XIX, Sayı: 207, 299-340.
Boratav, P. N. (1984). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayınları.
Çetin, N. (2006). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Edebiyat Otağı Yayınları.
Çobanoğlu, Ö. (2002). “Medya ve Geleneksel Kültür Bağlamında Âşıklık Geleneği Dinleyici Tipolojisine Doğru”. VI. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Medya ve Geleneksel Kültür Seksiyon Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Sayfa: 53¬60.
Duymaz, A. (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ebülgazi Bahadır Han (yby). Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakme). (M. Ergin, Haz.), Tercüman 1001 Temel Eser.
Ekici, M. (1999). “Dede Korkut Kitabı’nda Kadın Tipleri”. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara: AKM Yayınları. Sayfa:123-138.
Eliuz, Ü. (1999). “Dede Korkut Hikâyelerinde Tipler”. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara: AKM Yayınları. Sayfa: 139-156.
Ergin, M. (2004). Dede Korkut Kitabı-I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Günay, U. (1975). Elâzığ Masalları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
İbrayev, Ş. (1998). Destanın Yapısı. (A. A. Çınar Akt.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Kaplan, M. (2007). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar-III "Tip Tahlilleri”. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kara Düzgün, Ü. (2014). Türk Destan Kahramanı ve Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Konya: Kömen Yayınları
Karip, E. (2003). Çatışma Yönetimi. Ankara: Pegem A Yayınları.
Kâşgarlı Mahmud. (2006). Divanü Lûgat-it-Türk (I, II, III, IV). (B. ATALAY Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kınacı, C. (2011). “Kazak Şairi Mağcan Cumabayoğlu’nun Şiirlerinde “Kendi” ve “Öteki” İmajı”. Turkish Studies. 6/3 Yaz, Sayfa: 1663-1678.
Köse (Yayın), N. (1993). “Türk Halk Hikâyelerinde Ak, Kara ve Arap vasıflı Tipler”. Eğitim Bilimleri Dergisi. İzmir: Buca Eğitim Fakültesi Yayın Organı. Yıl:2, Sayı: 3, Sayfa: 89¬99.
Levi-Strauss, C. (2013). Irk, Tarih ve Kültür. İstanbul: Metis Yayıncılık
Olrik, A. (2006). “Halk Anlatılarının Epik Kuralları”. (A. Erkan, Çev.). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar I. Ankara: Geleneksel Yayıncılık. Sayfa: 98-111.
Özarslan, M. (2006). Ferhat ile Şirin Mukayeseli Bir Araştırma. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Özçalık, S. (2008). “Ötekileştirme ve İşlevleri”. Karaburun Bilim Kongresi. İzmir 5-7 Eylül, C-3 Oturumu: Değişen Dünya / Değişmeyen Öteki. (Yayınlanmamış Bildiri). Sayfa: 1-7.
Propp, V. (2008). Masalın Biçimbilimi. (M. Rifat ve S. Rifat, Cev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Saçkesen, A. (2003). İzmir’de Yaşayan Aşıklardan Derlenen Halk Hikâyeleri Üzerine Bir Araştırma. İzmir: E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türk Halkbilimi Anabilim Dalı. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi].
Saltık Özkan, T. (2010). “Bamsı Beyrek ve Bey Böyrek Anlatılarında Arketipik İmgeler”. Millî Folklor. Yıl: 22, Sayı:25, Sayfa: 81-90.
Şentürk, A. A. (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb ’e Dair. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Tekin, M. (2012). Roman Sanatı Romanın Unsurları: I. Ankara: Ötüken Yayıncılık.
Tekin, T. (2006). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Toksoy Çeber, Dd. (2010). “Dramatik Yapıda Çatışma”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. Sayı: 24, Sayfa: 147-163.
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. (Ş. H. Akalın Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
Türkmen, F. (1983). Tahir ile Zühre. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Türkmen, F. (1995). Aşık Garip Hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Türkmen, F. (2005). “Er Töştük Destanındaki Stereotip Motiflerin Analizi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. Cilt: VI, Sayı: I, Sayfa: 235-239.
Uç, H. (2003). “Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesi”. Millî Folklor. Yıl: 15, Sayı: 60, Sayfa: 47-56.