+DXr git- ~ tuttur- YAPILARI ÜZERİNE

Sınırlar arasılık, fiildeki hareketin başlangıç ve bitiş sınırları arasındaki bir noktasına, süreğine yönelen görünüş türüdür. Sınırlar arasılık görünüşü, bakış noktası bakımından, gerçekleşen fiilin ortasında olmasından dolayı genellikle eş zamanlı haber bildirimleri için karakteristiktir. Türkiye Türkçesinde sınırlar arasılığın işaretleyicilerinden biri de +DXr git- ~ tuttur- yapılarıdır. +DXr git- ~ tuttur- yapıları, +DXr bildirme ekiyle yüklemleştirilen unsurlardaki yargının istikrarlı bir şekilde sürdüğünü anlatmak için işletilmektedir. Söz konusu yapıda yüklemleştirilmiş olan unsur, bir sözcüğüyle teşkil edilmiş sıfat tamlamasıdır. Bu sıfat tamlaması cümlede eğer özne konumunda ise git- fiili, nesne konumunda ise tuttur- fiili kullanılmaktadır.+DXr git- ~ tuttur- yapıları, odaklılık içeren bir sınırlar arasılık görünüşü sunmak-tadır. Bundan dolayı söz konusu yapılarla hâlihazırda geçerli olan ve süren olaylar anlatılmaktadır. Bu yapılar, genelgeçer ya da her zaman gerçekleşen olayların ifad-esinde kullanılmamaktadır. +DXr git- ~ tuttur- yapıları ayrıca ‘hayıflanma’, ‘kaygı’ gibi kiplik anlamları bildirmektedir. +DXr git- yapısında -(X)yor ekinin, +DXr tuttur- yapısında ise -DX ve -mXş eklerinin kullanılması karakteristiktir. Bu uyum, git- ve tuttur- fiillerinin kılınış ve sözlüksel özelliklerine göre oluşmuştur. +DXr git- ~ tuttur- yapıları, odaklılık taşıyan sınırlar arasılık sundukları için, tasarlama kipleri ve -(X/A)r, -(y)AcAK ekleriyle kullanılmamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye Türkçesi, görünüş, sınırlar arasılık, +DXr eki

ON +DXr git- ~ tuttur- STRUCTURES

Intraterminality is an aspect type that faces to a duration or point between start and finish borders of the action in the verb. This aspect is usually characteristic for simultaneous notification of an incident owing to be in the middle of the verb occurring in terms of viewpoint. One of the pointers of intraterminality in Turkish is the structures of +DXr git- ~ tuttur-. These structures have been operated to narrate that the sentence in the components predicated with the statement suffix +DXr that consistently proceeds. The component predicated is an adjective clause formed with the word bir (one). If the adjective clause marks a subject in the sentence, the verb git- is used; on the other hand, if it is an object, the verb tuttur- is used. +DXr git- ~ tuttur- structures offer an aspect of intraterminality including focality. Accordingly, with these structures, the events that continue and are at work are narrated. These structures aren’t used for the events which are common and always actualize. Also +DXr git- ~ tuttur- structures state modality such as ‘regret’ and ‘worry’. The usage of -(X)yor in +DXr git- structure and -DX and -mXş suffixes in +DXr tuttur- structure is characteristic. This formation was designated due to the lexical and manner of action characteristics of the verbs git- and tuttur-. Because +DXr git- ~ tuttur- structures present intraterminality having focality, they have no usage with -(X/A)r, -(y)AcAK and designing modes.

Keywords:

Turkish, aspect, intraterminality, +DXr suffix,

PDF

___

ASLAN DEMİR, Sema, “Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri”, Bilig, Güz, 63, 2012, s. 11-30.
ASLAN DEMİR, Sema, Görünüş Kategorisi, Türkmence Örneği, Grafiker Yayınları, Ankara 2016.
BACANLI, Eyüp, Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyici Olarak Art Fiiller, TDK Yayınları, Ankara 2014.
BENZER, Ahmet, Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik, Kabalcı Yayınları, Ankara 2008.
DEMİR, Nurettin, “Derleme Sözlüğü’nde Şimdiki Zamanla İlgili Veriler”, İlmi Araştırmalar 10, 2000, s. 19-27.
DİZDAROĞLU, Hikmet, Tümcebilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1976.EDİSKUN, Haydar, Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1996.
ERDAL, Marcel, A Gramer of Old Turkic, Leiden-Boston, Brill 2004.
GENCAN, Tahir Nejat, Dilbilgisi, Ayraç Yayınları, Ankara 2001.
GÖKÇE, Faruk, Oğuz Türkçesinde Fiil Birleşmeleri Tarihsel Karşılaştırmalı Bir İnceleme Denemesi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2007.
GÖKSEL, Aslı-KERSLAKE, Celia, Turkish, A Comprehensive Grammar, Routledge, London 2005.
JOHANSON, Lars, “Türkeitürkische Aspektotempora”, Tense systems in European languages, (ed. Thieroff, Rolf & Ballweg, Joachim), Niemeyer, Tübingen 1994, s. 247-266.
JOHANSON, Lars, Aspekt im Türkischen: Vorstudien zu einer Beschreibung des Türkeitürkischen Aspektsystems, Uppsala 1971.
KOÇ, Nurettin, Yeni Dilbilgisi, İnkılap Yayınevi, İstanbul 1996.
KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara 2007.
ŞİMŞEK, Rasim, Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon 1987.
TATÇI, Mustafa, Yunus Emre Divânı II: Tenkitli Metin, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
TEKİN, Şinasi, Uygurca Metinler I, Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah), TDK Yayınları, Ankara 1993.
TORUN, Yeter, “+DIR / +DUR Bildirme Ekiyle Oluşturulan Bazı Yapıların Cümledeki Anlamları Üzerine”, TDAY-B 2003, 2003, s. 111-122.
UĞURLU, Mustafa, “Türkiye Türkçesinde Bakış (Aspektotempora)”, Türkbilig, Nisan, 5, Ankara 2003, s. 124-133.
UZUN, N. Engin, “Dilbilgisinin Temel Kavramları (Dünya Dillerinden Örnekleriyle-Türkçe Üzerine Tartışmalar)”, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 19, İstanbul 2004.
ÖRNEKLERİN ALINDIĞI ESERLER
AĞAOĞLU, Tektaş, Mihail Şolohov. Ve Durgun Akardı Don, Evrensel Basım-Yayın, İstanbul 2001.
AYVAZOĞLU, Beşir, Türk’ün Kültür Coğrafyasında Bir Gezinti, Ötüken Yayınları, İstanbul 1991.
AYVERDİ, Sâmiha, Mülâkatlar, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul 2005.
BAHADIROĞLU, Yavuz, Şehzade Selim, Nesil Yayınları, İstanbul 2014.
BEYHAN, Mazlum (çev.), Fyodor Mihayloviç Dostoyevski. Ecinniler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
BUĞRA, Tarık, Bu Çağın Adı, Ötüken Yayınları, İstanbul 2014.
ÇAKIR, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 1994.
DAĞCI, Cengiz, O Topraklar Bizimdi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2015.
ESENDAL, Memduh Şevket, Ev Ona Yakıştı, Dost Yayınları, Ankara 1971.
HALAÇOĞLU, Yusuf, Tarih Gelecektir, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2007.
İLHAN, Attilâ, Sırtlan Payı, Bilgi Yayınevi, Ankara 1992.
İLHAN, Attilâ, Hangi Edebiyat, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
KABAKLI, Ahmet, Türk Edebiyatı, Türk Edebiyatı Vakfı, İstanbul 1984.
KANIK, Orhan Veli, Sakın Şaşırma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
KAYA, Ömer, Atatürk Üniversitesinin Elli Yılı 1957-2007, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2007.
KISAKÜREK, Necip Fazıl, Başmakâlelerim, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul 2000.
KISAKÜREK, Necip Fazıl, Rapor 7/8, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul 2014.
KUDRET, Cevdet, Ortaoyunu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
NACİ, Fethi, İnsan Tükenmez/Gerçek Saygısı, Adam Yayınları, İstanbul 1982.
SITKI, Şahap, Kimin İçin, İnkılâp Yayınları, İstanbul 1967.
TURGUT, Mehmet, Siyasetten Sahneler, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1990.
YILMAZ, Atıf, Söylemek Güzeldir, Afa Yayınları, İstanbul 1995.
YÜCEL, Tahsin, Kimim Ben, Can Yayınları, İstanbul 2011.
ÖZGÜL, Mehmet, Maksim Gorki. Bozguncu, Can Yayınları, İstanbul 2015.
YAVUZ, Kemâl, Âşık Paşa: Garib-nâme (Tıpkıbasım-Karşılaştırmalı Metin-Aktarma), C: 4, TDK Yayınları, Ankara 2000. http://www.milliyet.com.tr/basbakan-yildirim-bayrak-tartismasina-ankara-yerelhaber-1871639/ (Erişim tarihi: 23.04.2017)