Birinci Dünya Savaşı’nın ilk aylarında Sarıkamış taarruzunun başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra Rus ordusu Doğu Anadolu’yu işgale başlamıştı. 1916 yılı başından itibaren karadan Erzurum, denizden Trabzon vilayetlerine yönelik başlatılan askeri harekat sonunda 18 Nisan 1916’da Trabzon Rus işgali altına girmiştir. Rus işgaline maruz kalmamak üzere, işgale uğramamış batı vilayetlerine doğru başlayan Müslüman Türk göçü, açlık, sefalet, salgın hastalık ve ölümleri de beraberinde getirmişti. Yaklaşık iki yıllık bir süreyi yollarda geçiren muhacirler, 18 Aralık 1917 tarihli Erzincan Mütarekesi’nden sonra Rus ordusunun çekilmesi üzerine hicretten evlerine dönmek için yola çıkmışlardı. Büyük acılar ve sefaletler çektikten sonra evlerine dönmeyi başarabilen Trabzon muhacirleri, geride bıraktıklarından neredeyse hiçbir eser bulamamışlardı. Evleri yakılıp yıkılmış, eşyaları talan edilmiş, yaşamlarını sürdürebilecek kadar bile gıda maddesi bulmanın mümkün olmadığı ve salgın hastalıkların sokakları kavurduğu bir memleket bulmuşlardı. Rus işgalinin sona ermesinden sonra, yaşamlarını yeniden kurmaya çalışan Doğu Karadeniz şehirlerinin durumlarına tanıklık etmek isteyen bir grup gazeteci bölgede incelemelerde bulunmuştur. Bu makalede sözkonusu tanıkların gözlem ve tespitleri ışığında kurtuluştan sonraki Trabzon’un genel tablosu ortaya konulmaktadır.

In the first months following the breakout of the world war, the Russian army began to invade the eastern Anatolia soon after the collapse of Sarikamish Front. From the beginnings of 1918 following the military operation done to Erzurum overland and to eastern Black Sea overseas, Trabzon was occupied by the Russians. The migration of Muslim Turks towards the areas that were not yet under invasion in order not to be exposed to the Russian occupation eventually led to famine, poverty, epidemics and death. Having spent almost two years moving from country to country, the immigrants departed for their home cities soon after the retreat of the Russian army after the Armistice of Erzincan signed on December, 1918. When the migrants of Trabzon were able to arrive at home having gone through various agonies, they were shocked to find that nothing was the same. The houses were burned down, their belongings were plundered; they found out a new country where it was barely possible to find a little food to eat and the epidemics were attacking the whole land. A group of journalists wanted to witness how the immigrants in Trabzon were reconstructing their lives after the Russian Invasion had come to an end. This study portrays the general status of Trabzon after the declaration of independence in the light of remarks of the witnesses.