SON SADRAZAMLARDAN HÜSEYİN HİLMİ PAŞA'NIN HAYATI VE FAALİYETLERİ

Bu makalede, ilk olarak Hüseyin Hilmi Paşa'nın hayatı hakkında bilgi verilecektir. İstanbul'da tanınmasına kadarki sürede yaptığı görevlerine ve 1896'da birinci derece mecidî nişânı alarak Adana Valiliğine atanması ile dokuz aylık valilik görevinin Avusturya'nın Mersin konsolosunu nasıl yurtdışına çıkarmasıyla sona erdiği hakkında bilgilere değinilecektir. Ardından Makedonya meselesi ve Hüseyin Hilmi Paşa'nın Rumeli Genel Müfettişliği'ne atanması ele alınacaktır. 31 Mart Vak'ası döneminde sadrazamlık yapmış olan Hüseyin Hilmi Paşa hakkındaki bilgileri Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yer alan Yıldız Esas, Yıldız Perâkende, Sadâret Hususî Mârûzat, A. Fuat Tükgeldi ve İrâde-i Hâriciye Evrâkları gibi yerlerdeki belgelerden elde etmek mümkündür. Bu vesikalardan hareketle Hüseyin Hilmi Paşa'nın birinci ve ikinci sadâretleri, bu dönemlerde kabinesinde yer alan kişiler, bakanlıkların dağılımı ve Viyana Sefirliği üzerinde durularak bir değerlendirme yapılmaya çalışılacaktır.

An Evaluation of Hüseyin Hilmi Paşa, One of the Last Grand Viziers (1855-1923)

In this article, firstly, some information about the life of Hüseyin Hilmi Pasha will be given. Then, some information about the missions he completed during the time he was known in Istanbul and after taking mecidî nişânı from the first degree in 1896 and being assigned to governor of Adana, will be given. Also, some information about how his duty of governing which lasted nine months ended when he took Mersin consul of Austria out of country. Then, the issue of Macedonia and Hüseyin Hilmi Pasha's being assigned to Rumelian Inspector will be discussed. The information about Hilmi Pasha who was the sadrazam during 31th of March can be gathered from the documents which take place in Ottoman archives of Yıldız Esas, Yıldız Perâkende, Sadâret Hususî Mârûzat, A. Tükgeldi and İrâde-i Hâriciye Evrâkları. With respect to these documents, an evaluation will be made by taking Hüseyin Hilmi Pasha's first and second sadârets, people took place in the cabinet during this period, dispersion of the ministries and attacks of Vienna into consideration.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA)
DUİT. (Dosya Usulü İradeler Evrakı) 7/109, R. 1 Şubat 1324, (M. 14 Şubat 1909).
İ.HR. (İrade-i Hariciye Evrakı) 429/45, R. 17 Teşrinievvel 1328 (M. 30 Ekim 1912).
HR. HMŞ. İŞO. ( Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı) 221/75, R. 27 Teşrinievvel 1328 (M. 9 Kasım 1912).
HSD. AFT. (Ali Fuat Türkeldi Evrakı) 5/23, R. 1 Şubat 1324 (M. 14 Şubat 1909).
Y.A.HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı) 445/127, R. 27 Mart 1319 (M. 9 Nisan 1903).
Y.A.HUS. (Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı) 465/ 42, R. 11 Kânunusani 1319 (M. 24 Ocak 1904).
Y. EE. (Yıldız Esas Evrakı) 71/79, R. 8 Temmuz 1324 (M. 21 Temmuz 1908).
Y. EE. (Yıldız Esas Evrakı) 71/79, R. 8 Temmuz 1324 (M. 21 Temmuz 1908).
Y.EE. (Yıldız Esas Evrakı) 75/67, R. 31 Kânunusani 1324 (M. 13 Şubat 1909).
Y.EE. KP. (Yıldız Esas ve Kamil Paşa Evrakı) 33/3261, R. 21 Teşrinievvel 1324 (M. 3 Kasım 1908).
Y.EE. (Yıldız Esas Evrakı) 75/67,31 R. Kânunusani 1324 (M. 13 Şubat 1909).
Y. MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat) 73/137, H. 20 Cemaziyelahir 1310, (M. 9 Ocak 1893).
Y. PRK. ASK. (Yıldız Esas Askeri Evrakı) 200/ 38, R. 1 Ağustos 1319 (M. 14 Ağustos 1903).
Y. PRK. MK. (Yıldız Müfettişlik ve Komiserlikler Evrakı) 15/91, R. 20 Ağus- tos 1319 (M. 2 Eylül 1903 ).
Y. PRK. MK. (Yıldız Müfettişlik ve Komiserlikler Evrakı) 15/77, R. 25 Ağus- tos 1319 (M. 7 Eylül 1903).
Y. PRK. MK. (Yıldız Müfettişlik ve Komiserlikler Evrakı) 21/46, R. 4 Teşrini- sani 1321 (M. 17 Kasım 1905).
Süreli Yayınlar
Takvim-i Vekayi.
Tanin.
Kitap ve Makaleler
ADANIR Fikret (2001), Makedonya Sorunu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
AKŞİN Sina (1970), 31 Mart Olayı, Ankara Üniversitesi S.B.F. Yayınları.
ANDERSON Matthew Smith (2010), Doğu Sorunu 1774-1923, çev. İdil Eser, Yapı Kredi Yayınları.
BAYUR Y. Hikmet (1983), Türk İnkılâp Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. 1, Kısım 1.
BEYDİLLİ Kemal (1989), "II. Abdülhamit Devrinde Makedonya Meselesine Dair", Osmanlı Araştırmaları, Enderun Yayınları.
BLEDA Mithat Şükrü (1979), İmparatorluğun Çöküşü, Remzi Kitabevi Yayınları.
BOZDAĞ İsmet (1975), Abdülhamit'in Hatıra Defteri, Kervan yayınları.
DANİŞMEND İsmail Hami (1955), Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yayınları, C. 4.
GAZEL Ahmet Ali (2001) "II. Meşrutiyet Döneminde Lynch İmtiyazı Mesele- si ve Hüseyin Hilmi Paşa'nın İstifası", Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, S. 18.
GÖVSA İbrahim Alaaddin (1933), Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
GÜNEŞ İhsan (1997), Türk Parlamento Tarihi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, C. I.
İNAL Mahmut Kemal (1982), Son Sadrazamlar, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KARABEKİR Kazım (2000), İttihat ve Terakki Cemiyeti, Emre Yayınları.
KARAL Enver Ziya (1983), Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. VIII, IX.
LEWİS Bernard (2009), Modern Türkiye'nin Doğuşu, Arkadaş Yayınları.
ORTAYLI İlber (2009), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları.
PAKALIN Mehmet Zeki (2008), "Sicil-i Osmani Zeyli", Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. IX.
SAİT PAŞA (1977), Anılar, Hürriyet Yayınları.
SİMAVİ Lütfi (1946), Osmanlı Sarayının Son Günleri, Hürriyet Yayınları.
ŞEREF Abdurrahman (1921), "Viyana Sefiri Sabıkı Hüseyin Hilmi Paşa", Türk Tarihi Encümeni, İstanbul.
TAHSİN PAŞA (1945), Tahsin Paşa'nın Hatıratı, Muallim Ahmet Halit Kitap- hanesi Tarihi Neşriyatı.
TALAT PAŞA (1998), Talat Paşa'nın Hatıraları, Yenigün Yayınları.
TÜRKELDİ Ali Fuad (1949), Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
UZER Tahsin (1987), Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÜLGER Mustafa Birol (2006), Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı Katalogu, İsam Yayınları.
YERASİMOS Stefanos (1974), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, Gözlem Yayınları.