SOĞUK SAVAŞ SONRASI HAZAR'IN STATÜSÜ VE SINIRLANDIRMA SORUNU: KIYIDAŞ DEVLETLER'İN YAKLAŞIMLARI AÇISINDAN ANALİZİ

Sovyetler Birliği'nin dağılması dünya üzerinde yeni ülkelerle beraber yeni mücadele alanlarını da ortaya çıkarmıştır. Hazar bölgesi, Sovyetler sonrası ortaya çıkan yeni jeopolitik denklemde bölgesel ve uluslararası güçlerin en çok nüfuz mücadelesine giriştiği bölgelerin başında gelmektedir. Zira bu bölge zengin hidrokarbon kaynakları ile büyük petrol oyununun yeni coğrafi mekânı niteliğini almıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla beraber Hazar bölgesi enerji kaynakları dünyanın en büyük üçüncü hidrokarbon rezervi olarak ön plana çıkarken, bu bölgede bağımsızlığına kavuşan üç yeni cumhuriyetle (Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan) beraber Hazar havzası iki yönlü ilişkilerden çok yönlü bir ilişkiler havzasına çevrilmiştir. Hazar'ın kıyısındaki yeni bağımsız aktörler Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan mevcut jeopolitik konumları sebebiyle herhangi bir uluslararası suya çıkışı olmayan birer kara devletidirler. Karasal nitelikleri sebebiyle ortaya çıkan uluslararası taşıma ve koridor sorunları, bu ülkelerin gündeminde petrol ve doğalgaz boru hatlarını ön plana çıkarmıştır. Dolayısıyla Hazar'a kıyıdaş olan ülkeler Hazar'ın statüsü sorununu "milli güvenlik" sorunlarının önemli bir parçası olarak algılamaktadırlar. Bu durum ise Hazar'ın statüsünü daha da önemli kılmaktadır. Bu araştırmada Hazar'ın statüsüne ilişkin kıyıdaş devletlerin tezleri ve Hazar'ın deniz veya göl olarak hukuksal statüsünün belirlenmesinde olasılıklar analiz edilmiştir.

The Issue of the Status of the Caspian Sea in Post-Cold War Terms: Analysis of the Approaches of the Coastal States

The disintegration of the Soviet Union has revealed new areas of struggle together with new countries on the world. After the collapse of the Soviet Union, the Caspian region has become a new regional and international geopolitical struggle for influence. This region is rich in hydrocarbon resources and attracts the attention of major influential actors in world politics. Together with the collapse of the Soviet Union, the Caspian region has become the world's third largest hydrocarbon reserves. Also the new republics (Azerbaijan, Kazakhstan and Turkmenistan) which have gained its independence gave impetus to the development of multilateral diplomacy in the Caspian region. The newly independent Caspian states began to consider the Caspian region through its national interests and security. However, this perception of the region confronts the interests of the Caspian States in terms of the status of the Caspian sea and oil pipelines. The status of the Caspian sea makes it even more important. In this article, we analyzed the status of the Caspian sea and the main theses of coastal states on the status of the Caspian sea in the framework of international law.

___

  • ABBASBEYLİ Anvar, "Kaspiyskih region v sisteme sovremennıh geopoliti- çeskih otnoşeni", Bakü Devlet Üniversitesi Dergisi 80.Yıl Özel Sayısı, Bakü-1999.
  • ABDULLAYEV Cavit, "Uluslararası hukuk çerçevesinde Hazar'ın statüsü ve doğal kaynaklarının işletilmesi sorunu", Ankara Üniversitesi Hukuk Fa- kültesi Dergisi, Cilt: 48, Sayı: 1-4, 1999.
  • ABUSEYİTOV Kairat, "Status Kaspiya - Kazakhstan, Turkmenistan i Azer- baycan gotoviyatsiya k peregovoram", http://www.old.caspenergy. com/21/status_r.html
  • ADANALI Neslihan, "Türkiye'nin doğal gaza bağımlılığının değerlendirilme- si", http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/DEE8E05D-B54A-453D-AC 66CC6DBA3FAEEA /6914/Dogalgaz.pdf
  • AFŞİN Danekar, "Preduprejdeniye ekologiçeskogo krizisa na Kaspiskom more", Amu-Derya Dergisi, No 1, Almatı, 1999.
  • AITKEN Jonathan, Kazakistan'ın Efsanevi Lideri Nazarbayev, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, İstanbul, Hayat yayınları, 2010.
  • AKKAN Faruk, "Putin'den Orta Asya'ya enerjik atak", Zaman Gazetesi, 11 Mayıs 2007.
  • ALİYEV Natık, "Türkmenistan'da petrol ihalesi", Avrasya Dosyası Dergisi, TİKA Bülteni, Sayı:83, Eylül 97/2.
  • ARAS, Osman Nuri, Azerbaycan'ın Hazar Ekonomisi ve Stratejisi, İstanbul, Der yayınları, 2001.
  • AYDIN Mustafa, "Türkiye'nin Kafkasya ve Orta Asya ile ilişkileri", Türk Dış Politikası, Edit. Baskın Oran, 2. Baskı, İstanbul, İletişim, 2002.
  • Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (1982) (http://did.cevre orman.gov.tr/ did/Files/ UNCLOS.pdf,
  • BORİSOV Evgeni Çerniyavski, "Çto est Kaspii i kak ego podelit", 11.07.2007, http://student.km.ru/ref_show_frame.asp?id=C8895EF7E66D4C4C96 58E7E74E826FDF
  • BUTAYEV Ahmed Magomedoviç, Kaspii more ili ozero?, Mahaçkala, Drujba yayınları, 1998.
  • ÇEBOTAREV Andrei, "Kazakhstan i İran: geopolitika Kaspiskogo regiona", 09.04.2009, http:// www.ia-centr.ru/expert/4370/
  • ÇETİNKAYA Mirza, "Trans-Hazar Yeniden Isıtılıyor", Zaman Gazetesi, 8 Ma- yıs 2006.
  • ÇOLAKOĞLU Selçuk, "Uluslararası Hukukta Hazar'ın Statü Sorunu", S.B.F. Dergisi, Cilt:53, 1998.
  • EROL Mehmet Seyfettin, "Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin siyasi, güvenlik ve kültürel açılardan analizi", Editör Haydar Çakmak, Mehmet Seyfettin Erol, Türkiye-Türk Cumhuriyet'leri İlişkileri, Ankara, Barış kitabevi ya- yınları, 2013.
  • EROL Mehmet Seyfettin, Yakın çevreye Putin ayarı, http://newtimes.az/ az/geopolitics/2026/, (16.08.2013)
  • EROL Mehmet Seyfettin, Yeni Hazar imparatorluğu hayalleri mi?, http:// www.milligazete.com.tr/koseyazisi/Yeni_Hazar_Imparatorlugu_Hayall eri_mi/12056#.VVK63o7tmkp (08.10.2012)
  • EROL Mehmet Seyfettin, Hazar'da güç mücadelesi, http://arsiv.zaman.com. tr//2001/08/16/dishaberler/dishaberlerdevam.htm, (16.08.2001)
  • EROL Mehmet Seyfettin, AMIRBEK Aidarbek, "Avrasya'da yeni tehditler ve güvenlik arayışları: Kolektif güvenlik anlaşması örgütünün geleceği", Derleyen Mehmet Seyfettin Erol, Türk Dış Politikasında Strateji Arayış- ları: Türkiye'nin Güncel Güvenlik Sorunları, Ankara, Barış kitabevi ya- yınları, 2011.
  • EROL Mehmet Seyfettin, OĞUZ Şafak, "NATO ve Kriz yönetimi", Editör Meh- met Seyfettin Erol, Ertan Efegil, Krizler ve Kriz Yönetimi: Temel Yakla- şımlar, Aktörler, Örnek Olaylar, Ankara, Barış kitabevi yayınları, 2012.
  • "Enerjide fırsatları rakiplere kaptırıyoruz", Zaman Gazetesi, 17 Mayıs 2007
  • FULLER Liz, "Analysis: still no deecision on Caspian sea", 02.02.2005, http://www.parstimes.com/news/archive/2005/rfe/caspian_future.h tml
  • "İpek Cem'in Mattew Bryz ile söyleşisi", 14.03.2007, http://www.global- leaders.tv/ arsiv/matthew_bryza.asp
  • GÖKÇE Mustafa, "Sovyet sonrası dönemde Hazar çevresinde yaşanan reka- bet", The Journal of İnternational Social Research, Volume 1/3, Spring 2008.
  • GLUŞENKOVA İrina, "Problemı ekologiçeskoi bezopasnosti Kaspiskogo regi- ona", 12.05.2007, http://igpi.ru/monitoring/1047645476/ oct_97/e col_secur.html,
  • "Hazar'a kıyıdaş ülkeler Bakü'de toplanıyor", 26.04..2011, http://www. zaman.com.tr/haber. do?haberno=1126350
  • "Hazar Denizi'ne kıyısı olan ülke liderleri zirvesi", 16.10.2007, http:// www.haberler.com/hazar-denizi-ne-kiyisi-olan-ulke-liderleri-zirvesi- 2-haberi/
  • "Hazar'ın statüsü ile ilgili devletlerin görüşleri", http://www.genelbilge. com/hazar-deniz-mi-hazar-gol-mu.html/
  • "Hazar denizinin hukuki statüsünün düzenlenmesi sorunları açısından Rus- ya'nın durumu", http://www.turkey.mid.ru/sng_05_t.html
  • HLİYUPİN Vladimir, "Politiçeskaya elita Kazakhstana i problemı neftegazo- voi otrasli prikaspiskogo regiona", 18.03.2008, http://society.polbu.ru /hlypin_kazakhstan/ch18_i.html
  • "Karachaganak", 22.12.2010, http://www.eni.com/en_IT/innovation-tech- nology/eni-projects/karachaganak/karachaganak-project.shtml
  • "Kazak petrolü de Ceyhan'a akacak", 25.04.2005, http://www.yapi.com. tr/Haberler/kazak-petrolu-de-ceyhana-akacak_25961.html
  • "Kazakistan, petrol üretimini artırdı", 17.03.2010, http://www.haber24. com/Ekonomi/1-108625/Kazakistan-petrol-uretimini-artirdi.html
  • KAHRAMAN Alter, "Hazar ekseninde boru hatları diplomasisi", Stratejik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 12, 2008.
  • LAÇİNER Sedat, ÖZERTEM Selim, "Hazar enerji kaynakları: enerji - siyaset ilişkisi ve Türkiye", Orta Asya ve Kafkasya Güç Politikası, der. Turgut Demirtepe, Ankara, USAK yayınları, 2008.
  • LEVİNSON Maksim, "Problemı statusa Kaspiskogo moriya", 05.04.2001, www.whitecase.ru/articles/neftegaz.pdf
  • MALIŞEVA Dinara, "Mnogostoronniye soperniçestvo na Kaspii", Sentralnaya Asia i Kafkaz, No 2 (20), 2002.
  • MAMEDOV Sohbet, "Kaspii ne podelili, no obyavili bezopasnoi zonoi", 19. 11.2010, http://www.ng.ru/cis/2010-11-19/6_kaspiy.html
  • MAMEDOV Rüstem, "Mejdunarodno-pravovoy status kaspiyskogo moriya kak pograniçnogo ozera", Beynelhalk Hukuk Dergisi, Bakü, No:1.
  • ONICA Timur, "Optimism increases for Caspian sea agreement", 18.04.2004, http://www.eurasianet.org/departments/business/articles/eav04190 4.shtml
  • PALA Cenk, "Boru Hatlarına Bitmeyen Senfoni: Hazar'ın Hukuki Statüsü", PetrolGas Dergisi, Sayı:23, Mayıs-Haziran 2001
  • PALA, Cenk, "Hazar'ın Hukuki Statüsü: Nerede Kalmıştık?", PetroGas Der- gisi, Sayı:29, Nisan 2002.
  • PALA Cenk, "Hazar boru hatları, Bakü-Tiflis-Ceyhan ham petrol boru hat- ları", Avrasya Dosyası, Cilt: 7, Sayı: 4, 2001-2002.
  • PALA Christopher, "China slakes oil thirst / Kazakhstan to sell field for nearly $2 billion", 04.01.2007, http://articles.sfgate.com/2007-01-04/ business/17226097_1_oil-field-caspian-pipeline-consortium-caspian- sea
  • PIROUZ Mujtahed Zadeh, "The Caspian Sea dilemma: an Iranian construct", Hazar Panoraması Dergisi, No:1, Bakü, 2005.
  • PUŞİK Evgeni, "Niyaftenoi Kazahstan igraet svoyu igru", Zerkalo nedeli, 12. 06.2010.
  • "Putin podelilsiya c glavoi Turkmeni gazovımi planami na buduşeye", 11.05. 2007, http://izvestia.ru/news/news134879/
  • "Putin vstretilsya s preemnikom Turkmenbaşi", 24.04.2007, http://www. gazeta.ru/2007/04/24/kz_m237566.shtml
  • "Sammitı glav prikaspiskih gosudarstv", 18.11.2010, http://www.newskaz. ru/politics/20101118/ 930717.html (Son erişim 22.04.2011)
  • SAZANOVA Anna, "Türkmençayski mirnıi dogovor mejdu Rossiei i İranom", Pod styagom Rossii: Sbornik arhivnıh dokumentov, der. Sazanova A., Gerasimov N., Gluşkov O., Kistereva S., Moskova, Ruskaya kniga yayın- ları, 1992.
  • SEMEDOV Semet, Mejdunarodno pravovoi status Kaspiiskogo morya, Mosko- va, Yuniti yayınları, 2009.
  • ŞAYMERGENOV Tayir, "Geopolitika i energetiçeskaya diplomatiya v Kaspiis- ko - Sentralno Aziatskom refione", Sentralnaya Asia i Kafkaz, No 5 (47), 2006.
  • ŞİR Aslan, "Hazar'ın statüsü, jeopolitiği ve bölgesel güvenliğe etkileri", Glob- al Strateji Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 12, 2008
  • "Tengiz - Novorossiysk pipeline expansion works commence this month", 13.01. 2010, http://pipelinesinternational.com/news/tengiz_novorossiysk_ pipeline_expansion_works_commence_this_month /011785/
  • TERZİOĞLU Sırrı, "Hazar'ın statüsü hakkında kıyıdaş devletlerin hukuksal görüşleri", Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları Dergisi, 2008, Cilt:3, Sayı: 5.
  • TOKAYEV, Kasımjomart, Diplomatiya Respubliki Kazahstan, Almatı, Ata- mura yayınları, 2002.
  • ÜNAL Ömer, "Azerbaycan Rusya İlişkilerinde Hazar Sorunu", Journal of Qafqaz university, Cilt:1, No2, 1998.
  • "V Tegerane proşel vtoroi sammit glav prikaspiskih gosudarstv", 16.10. 2007, http://www.nomad.su/ index.php?a= 3-200710170427
  • VELİEV Cavid, 10.12.2006, "İran'ın Hazar'da etkinliğini artırma çabaları", http://www.tusam.net/makaleler.asp? id=584&sayfa=14
  • VELİZADE İlgar, "Esli İran İzmenit svoyu pozisiyu, status Kaspiya mojat bıt reşen v samoye korotkoye vremiya", 15.03.2011, http://www.news azerbaijan.ru/analytics/20110315/43658302.html
  • YAN F. Sylvester, "Gigantskoye mestorojdeniye Karaçaganak - realisasia ego potensiala", http://www.slb.com/~/media/Files/resources/oilfiel d_review/russia98/aut98/karach. ashx
  • YURYEV Maksim, "Pozisia İrana po probleme pravovogo statusa Kaspiskogo moriya", 26.11.2009, http://www.iimes.ru/rus/stat/2009/26-11-09a. htm
  • ZEYREK Deniz, "Enerjik fırtına denizi: Hazar", Radikal Gazetesi, 24 Ağustos 2001.