OSMANLI DEVLETİ'NİN DOĞU AVRUPA POLİTİKALARI'NDA TAKSİM SONRASI POLONYA (LEHİSTAN) ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

XIX. yüzyıl siyasî tarihi pek çok devlet için önemli dönüm noktalarını içerir. Bu yüzyılda ülkeleri taksim altındaki Lehler için de durum böyledir. Aynı şekilde Osmanlı Devleti'nin de gücünü daha çok yitirdiği bir yüzyıldır. XIX. yüzyılda Babıâli'nin politikaları açısından Polonya meselesi ve onun bağımsızlığını tekrar kazanması Doğu Avrupa'nın güç dengeleri bakımından gereklidir. Osmanlı Devleti'nin Polonya'nın bağımsızlığını kazanması için verdiği destekler ve Lehlerden bu yönde gelen talepler esasında bazı rivayetlerin ve hikâyelerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Kont Aksak, kapatılmayan Leh elçiliği ve yoldaki Leh elçisi hikâyeleri, Wernyhora kehâneti bunlardandır. Bu makale çerçevesinde bu rivayet/efsane ve hikâyelere yer verilerek, Türkiye ve Polonya arşivlerinden belgelerle, bunların ortaya çıkışında Osmanlı Devleti'nin real politiklerinin etkisi üzerinde durulmuştur

Revisiting the Post-Partition Poland in the East European Policies of the Ottoman Empire

Political history of the XIXth century contains some important turning points for many states. Situation was the same for the Poles whose state was under the partition in this century. At the same time this century was a time period that the Ottoman Empire lost much more its power. In the XIXth century for the policies of the Ottoman Porte, "Polish Question" and regaining of independency by the Poles was a necessity in point of the "balance of power" in the Eastern Europe. Ottoman supports given for regaining of the independence of Poland and some requests of the Polish patriots for this aim were effective to arise some narratives and stories. Stories of Count Aksak, unclosed Polish embassy and "Polis envoy on the road" and prophecy of Wernyhora are some of them. In this article it is given places to this kind of narratives/legends and stories and also focused on the impact of the real politics of the Ottoman Empire in the emergence of these narratives and stories with the supports of the documents from the Turkish and Polish archives

PDF

___

Arşivler
Archiwum G?ówne Akt Dawnych (AGAD) Varşova
Archiwum Roskie (AR)
Akta Osobisto-Rodzinne i Maj?tkowo-Prawne (AORMP) 173: CXXXIV/126-10. 175: CXXXV 1/13-8. 176: CXXXV 1/14-8.
: CXXXV 1/18-580-582.
Archiwum Akt Nowych (AAN) Varşova
Sztab G?ówny w Warszawie
sygn. 616-627, s. 233-236.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İstanbul
Cevdet Hariciye (CH) 26/1283, 128/6368.
Hatt-ı Hümayun (HAT) 70/7239, 34/1678, 225/253, 225/12543, 230/12837, 252/14346, 258/ 14897, 259/14943, 259/14948, 259/14950, 259/14951, 263/15185.
Hariciye, İstanbul Murahhaslığı (HR, İM) 72/34.
Hariciye, Mektubî (HR, MKT) 247/24.
Hariciye Sefaretler (HR, SFR) 3, 253/46; 3, 253/55; 3, 256/8.
İrade, Hariciye (İ.HR) 49/7832, 141/7391-2.
Yıldız, Perakende Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK, BŞK) 11/10.
Yıldız, Esas Evrakı (Y. EE) 42/140.
Biblioteka Czartoryskich (B. Czart.) Krakov rkps. 846 1005-1008; 1035-1046.
The National Archives (NA) Londra
Foreign Office (FO) 78: 12A, 204.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) İstanbul E. 783/3, E. 3326. Diğer Kaynaklar
ADSIZ (2006a). "Z nastrojów polsko-tureckich", Przemys? Polski a Turcja, Ilustrowana Ksi?ga Pami?tkowa, tıpkıbasım içinde, (ed.) Ludwik ?ydko, Józef Stanach, Ankara: y.y.: 28-33.
ADSIZ (2006b). "Pod?o?e traktatu polsko-tureckiego", Przemys? Polski a Turcja, Ilustrowana Ksi?ga Pami?tkowa, tıpkıbasım içinde, (ed.) Ludwik ?ydko, Józef Stanach, Ankara: y.y.: 67-73.
AHMED CEVDET PAŞA (1309). Tarih-i Cevdet, C. VI, İstanbul: Matba'a-i Os- maniye.
BERRIDGE, G. R. (2009) British Diplomacy in Turkey 1583 to the present, Leiden, Boston: Martinus Nijhoff Publishers.
BEYDİLLİ, Kemal (1984a). "Ignatius Mouradgea D'ohsson (Muradcan To- sunyan)", İÜ Tarih Dergisi, sy. 34: 247-314.
BEYDİLLİ, Kemal. (1984b). 1790 Osmanlı-Prusya İttifakı (Meydana Gelişi, Tahlili, Tatbiki), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
BOREJSZA, Jerzy Wojciech (1966). Emigracja polska po powstaniu stycz- niowym, Warszawa: PWN.
DOMINIK, Paulina (2014) "A Young Turk from Lehistan: Tadeusz Gasztowt aka Seyfeddin Bey (1881 - 1936) and his Activities During the Second Constitutional Period (1908 - 1918)", Occasional Papers in Ottoman Biographies içinde, No 2/2014, Otto-Friedrich-Universitat Bamberg Yayınları, Bamberg.
DOPIERA?A, Kazimierz Lubomierz (1988). Emigracja Polska w Turcji w XIX i XX wieku, Lublin: Wydawnictwo Polonia.
FISHER, Alan W. (1970). The Russian Annexation of the Crimea 1772-1783, Cambridge: Cambridge University Press.
GASZTOWTT, Tadeusz (1907). La Pologne et L'Islam (Notes Historiques), Paris: Société Français d'imprimerie et de Librairie.
GASZTOWTT, S. Tadeusz (1913). Turcya a Polska, Paris: Drukarnia Polska A. Reiffa - Heymann.
GÜMÜŞ, Musa (2010). "Mehmed Sadık Paşa (Michal Czajkowski) ve Osmanlı Devleti'nde Kazak Süvari Alayı", Turkish Studies, C. V, sy. 3: 1362-1375.
KALEMBKA, S?awomir (1971). Wielka Emigracja, Polskie wychod?zstwo polityczne w latach 1831-1862, Warszawa: Wiedza Powszechna.
KALINKA, Walerian (1991). Sejm Czteroletni, C. I-II, Warszawa: Oficyjna Wydawnicza Volumen.
KANTARCI, Şenol (2009). Osmanlı'da "Onurlu" Bir Diplomat ve Milli Mücade- lenin "Önemli" Siması Ahmed Rüstem Bey (Alfred Bielinski-Alfred Rüstem Bey), İstanbul: Doğan Kitap.
KARATEKE, Hakan T. (2004). Padişahım Çok Yaşa, Osmanlı Devleti'nin Son Yüzyılında Merasimler, İstanbul: Kitap Yayınları.
KIENIEWICZ, Stefan (1983). "La Turquie et l'Independance de la Pologne au XIXe Siècle", Belleten, C. XLVII, sy. 186: 545-562.
KIENIEWICZ, Stefan (2009). Powstanie styczniowe, Warszawa: PWN.
KIENIEWICZ, Stefan, ZAHORSKI, Andrzej, ZAJEWSKI, W?adys?aw (1994). Trzy powstania narodowe: ko?ciuszkowskie, listopadowe i styczniowe, Warszawa: Ksi??ka i Wiedza.
KO?ODZIEJCZYK, Dariusz (2014). "Komşuluktan Kardeşliğe: Osmanlı- Polonya ve Türkiye-Polonya Tarihî İlişkilerinden Birkaç Manzara", 600. Yılında Türkiye-Polonya İlişkileri Uluslararası Sempozyumu, 5 Mart 2014, Ankara.
LEWAK, Adam (1935). Dzieje Emigracji Polskiej w Turcji (1831-1878), Nak- ?adem Instytutu Wschodniego w Warszawie, Warszawa.
LORD, Robert H. (1915). The Second Partition of Poland, London: Harvard University Press.
LORD, Robert H. (1915). "The Third Partition of Poland", The Slavonic Review, C. III, sy. 9: 481-498.
??TKA, Jerzy S. (2005). S?ownik Polaków w Imperium Osma?skim i Republice Turcji, Kraków: Ksi?garnia Akademicka.
?YDKO, Ludwik (2006). "Tradycje przyja?ni z Turcj?", Przemys? Polski a Turcja, Ilustrowana Ksi?ga Pami?tkowa, tıpkıbasım içinde, (ed.) Lud- wik ?ydko, Józef Stanach, Ankara: y.y.: 22-27.
MICHALSKI, Jerzy (1982). "Dyplomacja polska w latach 1764-1795", His- toria dyplomacji polskiej içinde, C. II, Warszawa: Pa?stwowe Wydaw- nictwo Naukowe: 483-697.
NAZIR, Bayram (2007) Osmanlı'ya Sığınanlar, Macar ve Polonyalı Mülteciler, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
NYKIEL, Piotr (2010). "S?ów kikla o tym, co ??czy Wernyhor? z krakowsk? turkologi?", od Anatolii po Syberi?. ?wiat turecki w oczach badaczy için- de, (ed.) Ewa Siemieniec-Go?a?, Jordanka Georgiewej Oko?, Krakov: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello?skiego: 143-148.
OGI?SKI, Michel (1826). Mémoires de Michel Oginski sur la Pologne et les Polonais depuis 1788 jusqu' a la fin de 1815, C. II, Paris: Barbezat et Delarue Libraires.
RACZY?SKI, Edward (1823). Dziennik Podró?y do Turcyi odbytey w roku MDCCCXIV, Wroc?aw: W.B. Korn.
REYCHMAN, Jan (1959). ?ycie polskie w Stambule w XVIII wieku, Warszawa: Pa?stwowy Instytut Wydawniczy.
REYCHMAN, Jan (1965). "İstanbul'daki Eski Polonya Elçiliğinin Yerine Dair", Sanat Tarihi Yıllığı 1964-1965, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü: 39-57.
REYCHMAN, Jan (1953). Rzekoma siedziba ambasady dawnej Rzeczypospo- litej w Stambule, Kraków, Polskie Towarzystwo Orientalistyczne.
REYCHMAN, Jan. (1967). "1794 Polonya İsyanı ve Türkiye", Belleten, C. XXXI, sy. 121: 85-91.
SEREJSKI, Marian Henryk (2009). Europa a rozbiory Polski, Warszawa: PWN.
SOKOLNICKI, Micha? (1965). Dziennik Ankarski (1939-1943), London: GRYF Publications.
SOREL, Albert (1898). The Eastern Question in the Eighteenth Century, trn. F. C. Bramwell, London: Methuen & Co..
SOYSAL, İsmail (1999). Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münase- betleri (1789-1802), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TEMİZKAN, Abdullah (2010a). "Albay Teofil Lapinski ve Lehistan Lejyonu- nun Kafkasya'daki Faaliyetleri", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. X, sy. 1: 149-171.
TEMİZKAN, Abdullah, (2010b) "Lehistanlıların İstanbul'da Lobi Faaliyetleri ve Kafkasya'ya Lejyon Gönderme Girişimleri", TÜBAR, C. XXVIII: 363- 393.
TOKARZ, Wac?aw (1993). Wojna polsko-rosyjska 1830-1831, Warszawa: Wydawnictwo "VOLUMEN".
TOPAKTAŞ, Hacer (2014a). Osmanlı-Lehistan Diplomatik İlişkileri, Franci- szek Piotr Potocki'nin İstanbul Elçiliği (1788-1793), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TOPAKTAŞ, Hacer (2014b). "Polonya'nın Türkiye'deki İlk Daimi Elçiliğinin Kurulma Süreci: Tarihsel Dinamikler", Uluslararası İlişkiler, C. XI, sy. 43: 105-125.
WARUNKIEWICZ, Jan (2006). "Polska a Turcja", Przemys? Polski a Turcja, Ilustrowana Ksi?ga Pami?tkowa, tıpkıbasım içinde, (ed.) Ludwik ?ydko, Józef Stanach, Ankara: y.y.: 15-21.
WÓJCICKA, Zofia (2003). "Proroctwo Wernyhory - modyfikacja znacze?", Annales Universitatis Mariae Curie-Sk?odowska, C. XX, sy.21: 429-447.
Yoldaki Elçi: Osmanlı'dan Günümüze Türk-Leh İlişkileri, (2014). İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
ZAJEWSKI, W?adys?aw (1984). W kr?gu Napoleona i rewolucji europejskich 1830-1831, Warszawa: Czytelnik.
ZAJEWSKI, W?adys?aw (2012). Powstanie listopadowe 1830-1831, Warsza- wa: Bellona.
ZALESKI, Antoni (1887). Z wycieczki na Wschód, Warszawa: Nak?ad Ge- benthnera i Wolffa.
ZAMOJSKI, Adam. (2007). Rites of Peace, The Fall of Napoleon and The Cong- ress of Vienna, London: HarperPress.
ZINKEISEN, Johann Wilhelm (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. VI, (çev.) Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınları.