Karadeniz’in güvenliğini yeniden düşünmek

1990 sonrası jeopolitik değişim yaşanan Karadeniz Bölgesi'ndeki hâkimiyet mücadelesi çok yönlü ve karmaşık bir nitelik kazanmıştır. Karadeniz Bölgesi'ne olan ilgi, bölgenin coğrafi konumundan, ekonomik potansiyelinden, güvenlik, enerji ve ulaşım koridoru olmasından kaynaklanmıştır. Diğer yandan Soğuk Savaş sonrası yirmi yıllık süre içinde, küresel güçlerin öncelikleri değişmiş, bölgedeki aktörlerin rol ve fonksiyonları değişime uğramış, enerjinin uluslararası ilişkilerdeki önemi daha da artmıştır. Küreselleşme, enerji kaynakları ve karşılıklı bağımlılık nedenler ile bölgenin de önemi artmıştır. Bu nedenle, Karadeniz bölgesi, küresel ve bölgesel güçlerin çıkar ve beklentilerine bağlı olarak artan bir ilgi odağı olmaya devam etmiştir. Karadeniz bölgesi, çevresel bir konumdan politik, ekonomik ve güvenlik yönünden merkezî bir nitelik kazanmaya başlamıştır. Bu kapsamda makalenin amacı, Soğuk Savaş sonrası en fazla jeopolitik değişime uğrayan Karadeniz Bölgesinin güvenlik olgularını yeniden değerlendirmektir. Bu kapsamda, makalede sıra ile Karadeniz'in değişen güvenlik algısı, bölgenin risk teşkil eden olguları, enerji faktörünün Karadeniz Bölgesi üzerine etkisi ve küresel aktörlerin bölgeye yönelik politikaları tahlil edilecektir. Karadeniz Bölgesi'nde gerçekleştirilen işbirliği süreçleri incelendikten sonra, Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin bölge üzerinde özellikle Türk-Rus ilişkilerine olan etkisi irdelenecektir. Makale sonuç bölıimü ile bitirilecektir.

Rethinking the black sea security

The dominance struggle over the Black Sea region where has experienced a geopolitical transformation Post-1990s has become multi-faceted and complex. The interest toward the Black Sea region has resulted from the region's geographical location, economic potential, security, and energy and being a transport corridor. On the other hand, in the last two decades after Cold War, the priorities of global forces have changed, the roles and functions of the actors in the region have been transformed, and the energy issue gained more reputation in international relations. The importance of the region has continued to increase due to globalization, energy resources and interdependence. Therefore, the Black Sea region has become the focus of growing interest depending on the global and regional powers' benefits and expectations. The Black Sea region has gained a central character of political, economic and security by being transformed from flank or surrounding position. Therefore, the aim of the article is re-evaluate the security cases of Black Sea region, subjected to heavily geopolitical changes post-Cold War era. In this context, the changing security perceptions of Black Sea, the phenomena of region that pose risks, the implication of energy over the region and, the energy policies of global actors toward Black Sea region will be analyzed in order. After studying the cooperation processes carried out in the region, the impact of Montreux Convention Regarding the Regime of the Turkish Straits on region, in particular, on Turkish-Russian relations will be discussed. Then, the article will be concluded by an evaluation.

___

  • ALKAN Alkin (2006). 21'inci Yüzyılın İlk Çeyreğinde Karadeniz Güvenliği. İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım.
  • ALKİN Kerem-Sabit ATMAN (2006). Küresel Petrol Stratejilerinin Jeopolitik Açıdan Dünya ve Türkiye Üzerindeki Etkileri, İstaııbuhİTO.
  • AŞİK, Ahmet (2010), "Karadeniz Bölgesi'ndeki Değişimin Analizi ", Güvenlik Stratejileri Dergisi, 12:33-56.
  • AYDIN Mustafa (Haziran 2004), "Europe's Next Shore: The Black Sea Region after EU Enlargement", IIS Occcasional Papers, No. 53, Paris.
  • AYDIN Mustafa (2005). "Regional Cooperation in the Black Sea and the Role of Institutions", Perceptions, 57-83.
  • AYDIN Mustafa(2009). "Geographical Blessing Versus Geopolitical Curse: Great Power Security Agendas For the Black Sea Region and a Turkish Alternative" Southeast European and Black Sea Studies, IX(3):271-285.
  • BARAN Zeyno (2008). "Will Turkey abandon NATO?", The Wall Street Jour-nal.com, August 29.
  • BARANOVSKY Vladimir (2000). "Russia: a Part of Europe or Apart from Europe," International Affairs, LXXVI/(3):443-458.
  • BAYRAKTAR, Gökhan (2007). Hazar'daki jeopolitik Mücadelenin Türkiye'nin Enerji Güvenliğine Etkileri, Stratejik Öngörü, 11.
  • BOOTH Ken (Yaz 2003). "Güvenlik ve Özgürleş(tir)me", Avrasya Dosyası -Güvenlik Bilimleri Özel, IX(2).
  • BRZEZİNSKİ Zbigniew (1997). The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives, New York:Basic Books.
  • BRZEZİNSKİ Zbigniew(2005). Büyük Satranç Tahtası, Çev.:Yelda Türedi, Ankara: İnkılap Yayınları.
  • ÇAĞRI Erhan (Haziran 2003). "Küreselleşme Döneminin Tehditleriyle Mücadele", Stigma Dergisi, V.
  • ÇELİKPALA Mitat (2010). "Escalating Rivalries and Diverging Interests: Prospects For Stability and Security in the Black Sea Region", Southeast European and Black Sea Studies; X(3):287-302.
  • DAĞI, Zeynep (2002). "Rusya'nın Güvenlik Politikası ve Türkiye", Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye (Editörler: Refet Yinanç/Hakan Taşdemir), Ankara: Seçkin Yayıncılık,
  • DAVUTOĞLU Ahmet (2010). Stratejik Derinlik: Türkiye'nin Uluslararası Konumu, İstanbul: Küre Yayınları
  • DEMİR Sertif (2012). "Karadeniz, Kafkasya ve Hazar Bölgeleri Enerji Kapasitelerinin Türkiye'nin Enerji Güvenliği Açısından Önemi", Kafkasya ve Uluslararası Kafkasya Kongresi Programında (International Caucasia Congress Program) sunulan Bildiri, 26-27 Nisan, Kocaeli Üniversitesi
  • EDİGER Volkan Ş (2011). Karadeniz'in Enerji Güvenliği ve Jeopolitikası, Ankara.
  • ELMA, Fikret (Tarih yok), "Sovyet Sonrası Rusya ve Orta Asya", Journal of Azerbaijani Studies, 129-143.
  • ERKEK Levent (2006). Karadeniz Deniz Güvenlik Politikası, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İÜ Deniz İşletmeciliği; İstanbul
  • GOLDMAN Marshal I. (2007. "Russia and the West: Mutually Assured Mistrust," Current History, CVI/(702):314-320.
  • GIOVANNI Grevi (June 2009). "Interpolar World, a New Scenario," European Union Institute for Security Studies.
  • GLEBOV Sergii (2009). "Black Sea Security As a Regional Concern For the Black Sea States and the Global Powers", Southeast European and Black Sea Studies, IX(3):351-365.
  • HAAS Marcel de (2009). "Medvedev's Security Policy: A Provisional Assessment", Russian Analytical Digest, The Research Centre for East European Studies, LXII(9):2-5.
  • HUNTINGTON Samuel (1996). Clash o fCivilizations and the Remaking of World Order, New York; Simon & Schuster.
  • İSMAYİLOV Meşdi (2011). Avrasyacı Düşüncelerin Güney Kafkasya'daki Güvenlik Politikalarına Etkisi, Güney Kafkasya'da Güvenliğin Yeniden Değerlendirilmesi ve Tiirkiye-Azerbaycan İlişkileri Konferansı, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
  • KAMALOV İlyas (Bahar 2009). "Karadeniz Bölgesindeki Bazı Güncel Sorunlar", Karadeniz Araştırmaları, Vl(21):13-21.
  • KANBOLAT Hasan (Nisan 2006), "Karadeniz'in Değişen Jeopolitiği", Stratejik Analiz, 72: 24-36.
  • KANBOLAT, Hasan (2007), "Türkiye, Karadeniz'de Yeni Ufuklara Yelken Açmak İstiyor", Avrasya Dosyası, XIII(l):75-80.
  • KANDEMİR, E. (2008). Uluslararası Sistemin Yeni Düzen Arayışında Karadeniz'in Değişen Jeopolitiği, İstanbul:IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
  • Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve Türkiye {1995), Harp Akademileri Komutanlığı, İstanbuhHarpAkademileri Basımevi.
  • KASIM, Kamer (2007). Türkiye'nin Karadeniz Politikası: Temel Parametreler ve Stratejiler. O AKA Tartışma Platformu, 172-180.
  • KİBAROĞLU, Mustafa (Kış 2001), 'Rusya'nın Yeni Güvenlik Konsepti ve Askeri Doktrini', Ankara: Avrasya Dosyası, 4.
  • KING C. (2004). Is The Black Sea a Region? 0. Pavliuk ve I. TSINTZADE, The Black Sea Region: Cooperation and Security Building içinde. New York, East West lnstitute.13-26.
  • KLEVEMANN Lutz (2004). Yeni Büyük Oyun Orta Asya'da Kan ve Petrol, (tr. Hür Güldü), İstanbul:Everest Yayınları.
  • KOÇER Gökhan (Kış 2007), "Karadeniz'in Güvenliği: Uluslararası Yapılanmalar ve Türkiye", Gazi Akademik Bakış, 1/(1):195-217.
  • O'HARA S. L. (2004). "Great Game or Grubby Game? The Struggle for Control of the Caspian" Geopolitics, IX(1):138-160.
  • OKTAY Emel G. (2006), "Türkiye'nin Avrasya'daki Çok Taraflı Girişimlerine Bir Örnek: Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü". Uluslararası İlişkiler Dergisi, 111(10): 149-179.
  • ÖZARSLAN Bahadır Bumin (2012). "Soğuk Savaş Sonrası Karadeniz'de Güvenlik Politikaları ve Türk-Rus İlişkileri", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Xll/(1):135-166.
  • ÖZDEMİR Haluk [2002). "11 Eylül: Post-Modern Savaşın Miladı ya da Dış Politika Mücadelelerinin Görünmeyen Boyutu", SDÜ İİBF Dergisi, VII(1):153-173.
  • PALA Cenk (Haziran 2007). "BTC ve Enerji Arz Güvenliği", EM&ENERJİ, 2.
  • PAMİR Necdet (2007a). "Kafkaslar ve Hazar Havzasındaki Ülkelerin Enerji Kaynaklarının Türkiye'nin Güvenliğine Etkileri", Harp Akademileri Semineri.
  • PAMİR Necdet (2007b). "The Black Sea: A Gateway to Energy Security and Diversification", Southeast European and Black Sea Studies, VII(2):245-263.
  • PAMİR, Necdet (2007c). "Karadeniz: Enerji Güvenliğine ve Kaynakların Çeşitlendirilmesine Açılan Kapı", Avrasya Dosyası, XI 11(1), 243-265.
  • PAMİR, Necdet (Mart 2007d). "Enerji Arz Güvenliği ve Türkiye", Stratejik Analiz, 83(14-24).
  • PAPAVA Vladimer (2010). The Economic Challenges of the Black Sea Region: the Global Financial Crisis and Energy Sector Cooperation, Southeast European and Black Sea Studies, X(3):361-371.
  • ROBERTS John M. (2006). "The Black Sea and European Energy Security", Southeast European and Black Sea Studies, XI/(2):(207-223).
  • SIMES Dimitri (1994). "The Return of Russian History," Foreign Affairs, LXXIII/(l):67-84.
  • SCHRODER Henning (2009), "Russia's National Security Strategy to 2020", Russian Analytical Digest, The Research Centre for East European Studies, LXII(9):6-11.
  • TELLAL Erel (2011). "Zümriidüanka: Rusya Federasyonu'nun Dış Politikası", Ankara ÜniversitesiSBFDergisi, LXV(3):190-236.
  • TRENİN Dmitri (2009), "NATO and Russia: Partnership or Peril?," Current History, CXlll/(720):299-303.
  • TORUN E (2007). "Asya Pasifik Bölgesindeki Çıkar Çatışmaları ve Türkiye'nin Güvenlik Boyutuna Yansımaları", SAREM, Ankara, 7.
  • VURAL Zeliha (2006). "Hazar Havzası Enerji Kaynaklarının Uluslararası Politikadaki Yeri ve Türkiye'ye Etkisi", Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • W1NROW Gareth June (2007). "Geopolitics and Energy Security in the Wider Black Sea Region", Southeast European and Black Sea Studies, Vll(2):217-235.
  • WIN ROW Gareth M., (2002). "Energy Security in the Black Sea Region:Economic Interdependence or Commercial and Poltical Rivalry", Southeast European and Black Sea Studies, 11 (2): 129-152,
  • YILMAZ Sait (Güz 2007); "Karadeniz'de Değişen Dengeler ve Türkiye", Karadeniz Araştırmaları, 15: 47-68.
  • YOUNKYOO Kim ve Gu-Ho Eom (2008). "The Geopolitics of Caspian Oil: Rivalries of the US, Russia, and Turkey in the South Caucasus", Global Economic Review, XXV1I(1):85-106.
  • YÜCE Çağrı Kürşat (2011). "1990 Sonrası "Yeni Büyük Oyun" ve Hazar Havzasının Önemi", USAK Gündem, (Çevrimiçi) http://www.usakgun-dem.com/makale.php?id=187, (20.12.2011).
  • BP Web sitesi, http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/global-bp/STAGING/gIobal_assets/downloads/0/2012_2030_energy_outlook_bo oklet.pdf, (20.3.2012).
  • BLACKSEAFOR Anlaşması, Anlaşma metni http://www.dzkk.tsk.tr/black-seafor/turkce/anlasma.metin.php, (28.9.2012).
  • Centre for Eastern Geopolitical Studies, http://www.eesc.lt/public_files/fi-le_1251361044.pdfden, (28.3.2012).
  • KARABULUT, Bila, Küreselleşme Sürecinde Güvenlik Alanında Yaşanan Değişimler: Karadeniz'in Güvenliğini Yeniden Düşünmekhttp://www.us-gam.com/tr/index.php?l=840&cid=385, (05.8.2012)
  • OĞAN Sinan, "Küresel Mücadelenin Yeni Rekabet Alanı: Karadeniz ve Montrö Anlaşması", 2 Eylül 2008, http://www.turksam.org/tr/a907.html, (27.9.2012).
  • http://southstream.info/fileadmin/pixs/sotrudnichestvo/3d_map/south_strea m_europe_big_eng_final.jpg, (20.3.2012).
  • http://www.dzkk.tsk.tr/turkce/DZKKULUSLARARASIGOREVLER.php7strAnaFr ame=DzKKUIuslarArasiGorevler&strIFrame=DzKKUluslararasiFa-aliyetier, (27.9.2012).