I. Selim Giray'ın hanlık döneminde Osmanlı-Lehistan savaşlarında Kırım Kuvvetleri 1671-1704

1671-1704 tarihleri arasında 22 yıl 7 ay süre ile Kırım Hanlığında bulunan Selim Girayın 1671-1677 seneleri arasındaki birinci hanlık dönemi, Osmanlı Devleti ve Lehistan arasındaki ilişkilerin başta Kozak meselesi olmak üzere ayrıca Eflak-Boğdan üzerindeki hâkimiyet mücadelesi yüzünden bozulduğu ve taraflar arasında savaşa dönüştüğü bir döneme tesadüf etmişti. Osmanlı Devletinin 1672 Bucaş ve 1676 İzvançe (Zurowno) Anlaşmaları ile Kamaniçe kalesinin de içinde içinde bulunduğu Podolya ve Ukrayna topraklarındaki hâkimiyetini Lehistana kabul ettirmesiyle Osmanlı Devleti ve Lehistan arasında 1699 Karlofça Anlaşmasına kadar sürecek uzun bir mücadele dönemine girilmişti. Bu mücadele döneminde özellikle Kırım Hanı Selim Girayın gayretleri ile Lehistan Kralı Sobieskiye Kamaniçe kalesi ve Podolya topraklarını Osmanlı Devletinden geri alma fırsatı verilmemekle beraber 1673 Hotin ve 1683 Viyana zaferleri haricinde ömrünün sonuna kadar bir kez daha Türkler karşısında galip gelme hazzı yaşatılmamıştır.

Selim Giray ws the Crimean Khan for 22 years and 7 months between the years 1671 and 1704. His first period (1671-1677) was marked with a breakdown in relationships and wars between the Ottoman Empire and Poland primarily because of Cossack question, and secondarily due to the struggle for sovereignty in Eflak and Bogdan. After Poland had to accept Ottoman sovereignty in Podolia and Ukraina, including the Kamanica fortress, with the Bucas 1672 and Izvance (Zurowno) 1676 treaties, a period of constant struggling between the Ottoman Empire and Poland started. It would last until the Karlovic Treaty in 1699. During these clashes, Jan Sobieski, then king of Poland, had neither the chance to take back the Kamanica fortress and the lands in Podolia, nor the pleasure of getting the upper hand against the Turks, except for the battle of Hotin in 1673 and the siege of Vienna in 1683. It was all thanks to the efforts of the Crimean Khan Selim Giray.

PDF

___

BOA, A. {DVNS. DVE.d. 55/1 (Lehistan Ahidnâme)

BOA, A.DVN. ARZ. 900/114 (1672 tarihli 22 sayfalık Askeri Rûznamçe Defteri)

BOA, A. DVNS. NHM.d. 1, 5

BOA, İE. HR:1/34, 1/68, 27126, 2/167, 3/253, 3/254, 4/342, 9/946

BOA, İE, AS: 4/1339, 42/3819, 53/4809

BOA. İE. ML: 20/1930

BOA, İE. NF: 1/18, 1/19, 1/21, 1/22

BOA, K.K.d. 52 (Leh Musâlaha Protokolü Müsveddesi)

BOA, K.K.d. 53 (Nemçe Çasarına Verilen Ahidnâme-i Hümayûn Kaydı)

Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyinâmesi 1648-1682 (2008), Haz. Fahri Ç. Derin, İstanbul.

ABOUEl-Haj, Rifaat A. (1967), Ottoman Diplomacy at Karlowitz, Journal of the American Society, Volume 87, No: 4, October-December.

ABRAHAMOWİCZ Zygmunt (1960), Leh, Encyclopaedia of Islam, Volume V, Leiden.

ALLEN, W.E.D. (1940), The Ukraine: A History, Cambridge.

ALPARGU Mehmet (1990), Kozakların Kırım Hanlığına Karşı Faaliyetlerin Başlaması, Emel, S. 181, Kasım-Aralık.

ALTINAY Ahmet Refik, Lehistanda Türk Hâkimiyeti, Türk Tarih Encümeni Mecmuası 14, 1340

ALTUNAN Sema (2005), 18. yy.da Silistre Eyaletinde Haberleşme Ağı: Rumeli Sağ Kol Menzilleri, OTAM ( Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.18.

ARIK Sabire (2004), Polonya Kralı Jan III. Sobieski ve Hükümdarlığında Osmanlı-Lehistan İlişkileri (1674-1696), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.

-----, Polonya Kralı III. Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696), Tarih Araştırmaları, Ankara Üniversitesi D.T.C.F., C. XXIV, S.38, Eylül, 2005.

BAİOV A. K. (1906), Russkaya Armiya v Tsarstvovanie İmperatritsy Annı Ioannovnı. Voyna Rossii s Turtsiey v 1736-1739 gg., St. Petersburg.

Baron Joseph Von Hammer Purgstall (1990), Büyük Osmanlı Tarihi, C. XI, İstanbul: Sabah Yayınları.

BARTL Peter (1998), 17. Yüzyılda ve 18. Yüzyılın İlk Yarısında Kozak Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu, İlmi Araştırmalar, C. 6, İstanbul.

BAYKAL Bekir Sıtkı (1985), Tarih Boyunca Osmanlı-Polonya İlişkileri, Yusuf Hikmet Bayur Armağanı, Türk Tarih Kurumu.

BİSKUP Marian (2005), The History of Polish Diplomacy X-XX e., War-saw.

BOGOSLOVSKİY M. M. (1940), Petr I. Materialı Dlya Biografii, C. 1. Moskova.

Bosnalı Alâeddîn Sâbit (1991), Zafernâme. Haz. Turgut Karacan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.

ÇABUK Vahid, Köprülüler Devrinde Osmanlıların Ukrayna Politikası, Türk Kültürü Araştırmaları (Fuad Köprülüye Armağan), S. XXXIV / 1-2, Yıl, 1996, Ankara, 1998.

DANİLOV, A. A. (2011), Istoriya Rossii s Drevneyşih Vremen do Naşih Dney v Vaprosah i Atvetah, Moskova.

DANİŞMEND İ. Hamdi (1972), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.III, İstanbul.

DAYNES, V. O. (2004), Istoriya Rossii i Mirovogo Soobşestva, Moskova.

DECEI, Aurel (1979), Bogdan, İA, MEB, C.II, İstanbul.

----- (1993), Kamaniçe, İA, C. 6, MEB, Ankara.

Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), Hazırlayan: Abdulkadir Özcan, TTK, 1995

ELÇİN Şükrü (1995), Gevherî Dîvânı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.

Evliyâ Çelebi Seyehatnâmesi, (2001), C.5, Hazırlayan: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-Robert Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

GALAKTİNOV İ. V., Andrusovskiy Dogovor 1667 g. İ Problema Russko-polskogo Soyuza, Slavyanskiy Sbornik, Tom 2, Saratov, 1978

GAYVORONSKİY A. (2003), Sozvezdie Geraev, Simferopol.

GİEYSZTOR Aleksander (1979), History of Poland, PWN, Polish Scientific Publishers.

GÖKÇE Turan, II. Mustafanın Avusturya Seferi (1695) ile İlgili bir Fetihnâme: Feth-i Lipova ve Muhârebe-i Lugoş, Des 13. CIEPO (Comité International des Études Pré-Ottomanes et Ottomanes)- Symposiums (Vom 21 Bis 25 September 1998 in Wien), Acta Vıennensia Ottomanica, Wien, 1999, s. 123-127.

Hâcı Ali Efendi, Fetihnâme-i Kamaniçe, Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail-308

HALAÇOĞLU Yusuf (2002), Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Men-ziller), Ankara: PTT Genel Müdürlüğü Yayını.

Halim Giray, Gülbün-i Hânân, (Osman Cûdi Neşri), İstanbul, 1327 HALECKİ, O. (1955), A History of Poland, London.

HEYWOOD, C. J. (1997), Karlofca, Encyclopaedıa of Islam, Volume IV, Leiden-Brill.

JORGA Nicolae (2005), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.4, Çeviren: Ni-lüfer Epçeli, İstanbul.

İNALCIK, Halil, "Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığı'nın Osmanlı Tâbiliğine Girmesi ve Ahidnâme Meselesi," Belleten, VIII, Nisan- 1944

----- (1986), Boghdan, The Encylopedia of Islam, Volume I, Leiden-Brill.

-----, (1991), Struggle for East-European Empire: 1400-1700 the Crimean Khanate, Ottoman and the Rise of Russian, Turkish Yearbook.

İNBAŞI Mehmet (2004), Ukraynada Osmanlılar (Kamaniçe Seferi ve Organizasyonu 1672), İstanbul.

İsâ-Zâde Târîhi (Metin-Tahlil), Neşre Hazırlayan: Ziya Yılmazer, İstanbul, 1996.

Lambert M. Surhone-Miriam T. Timpledon-Susan F. Marseken (2010), Treaty of Hadiach, Betascript Publishing.

LELEWEL R. Joachim (1863), Dzieje Polski Ktore Stryj Synowcom Swoim Opowiedzial, Warszawa. Kalemba Gazeta, January/February-1998, V.2, No:1.

KAMENSKİY, D. B. (1858), İstoçniki Malorossiyskoy İstorii 1649-1687, Çast I, Moskova.

KANN Robert (1974), A History of the Habsburg Empire; 1526-1918, London.

KIRIMİ, Abdülgaffâr, Umdetül Ahbâr (Umdetüt-Tevârîh), Türk Tarih Kurumu Encümeni İlavesi, Neşreden: Necip Asım, İstanbul, 1343.

KOLODZİEJCZYK Dariusz (1992), Ottoman Podilija; The Eyalet of Kamjanec 1672-1699, Harvard Ukraınıan Studıes, Volume XVI, Number ½, June.

----- (1999), Polonya ve Osmanlı Devleti Arasında Tarih Boyunca Siyasi ve Diplomatik İlişkiler, Savaş ve Barış 15-19. Yüzyıl Boyunca Osmanlı-Polonya İlişkileri, Çev: Jale Alguadiş-Serpil Bağcı, İstanbul.

----- (2000), Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century): an Annotated Edition of ʻAhdnames and Other Documents, Brill.

----- (2001), Kamaniçe, DİA, C. XXIV, İstanbul.

----- (2002), 1795e Kadar Osmanlı-Leh İlişkilerinin Karakteri Üzerine Bazı Tespitler, Türkler, C.10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.

KONİNSKİİ G. (1846), Istoriya Rusov İli Maloy Rossii, Moskova.

KOSTOMAROV N. İ. (2004), Russkaya İstoriya v Jizneopisaniyah Eyo Glavneyşih Deyateley, Kniga I, Moskova. KURAT Akdes Nimet (1992), IV-XVII Yüzyıllarda Karadenizin Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara.

MAGOCSİ P. Robert (1996), A History of Ukraine; The Land and ıts Pe-oples, University of Toronto Press.

Mustafa Nâimâ Efendi, Târih-i Naîmâ (Ravzatül-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâril-Hâfikayn), C.II, Haz. Mehmet İpşirli, TTK, 2007

Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan (Polonya) Arasındaki Münasebetlerle İlgili Tarihi Belgeler, Yayına hazırlayan: Nigar Anafarta, Yayınlayan: Mehmet Kavala), İstanbul, (Tarihsiz)

ÖZCAN Abdülkadir (1992), Boğdan, DİA, C. 5, İstanbul, 1992

----- (2001), Karlofça, DİA, C. XXIV, İstanbul.

ÖZTÜRK Yücel (2004), Özüden Tunaya Kazaklar, İstanbul.

PARMAKSIZOĞLU İsmet (1977), Karlofça, İA, C. 6, İstanbul.

PODHORODECKI Leszek (1987), Chanat Krymski ( i Jego Stosunki z Polska vv XV-XVIII vv), Warszawa.

PLOKHY Serhii (2006), The Origins of the Slavic Nations. Premodern Identities in Russia, Ukraine and Belarus, Cambridge University Press.

Râşid, Tarih-i Râşid, C.I, İstanbul, 1282

RIZA Seyyid Mehmed (1832), Es-Seb'ü's-Seyyâr Fî Ahbâr-ı Mülûk ut Tatar, Hazırlayan: Kazım Bek, Kazan.

RİGELMAN A. İ. (1847), Letopisnoe Povestvovanie o Maloy Rossii i Eyo Narode i Kazakah Voobsche, Moskova.

ROMANSKİ Romuald (2008), Najwıeksze Bledy w Wojnach Polskıch, Warszawa.

ROSS M. (1835), A History of Poland, from Its Foundation as a State to the Present Time; To Which Is Prefixed a Descriptive View of the Country, Its Natural History, Pılgrım-Street.

SAHAROV A. N. (1999), Istoriya Vneşney Politiki Rossii, Mejdunarodnıe Otnoşeniya, Moskova.

SALVANDY Hr. (1849), Dzıeje Panowanıa Michala Wiszniowieckiego Krola Polskıego, Wıelkıego X. Lıtewskiego, Lwow.

SANİN G. A. (1987), Otnoşeniya Rossii i Ukrainı s Krımskim Hanstvom v Seredine XVII veka, Moskova.

SETTON K. Meyer (1991), Venice, Austria and the Turks in the Seventeenth Century, Philadelphia.

SİCKER Martin (2001), The Islamic World in Decline; from the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire, Greenwood Publising Group.

Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa (1928), Silahdâr Tarihi, C. I, İstanbul.

----- (2001), Nûsretnâme, (Tahlîl ve Metin 1695-1721), Haz: Mehmet Topal, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.

SMİRNOV V. D. (1887), Krımskoe Hanstvo Pod Verhovenstvom Ottomanskoy Portı do Naçala XVIII Veka, St. Petersburg.

SOLOVEV, M. (2000), İstoriya Rossii s Drevneyşih Vremen, (Tsarstvovanie Alekseya Mihayloviça 1645-1676), Tom 10, Moskova.

SPİNEİ Victor (2009), The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth Century, Brill.

STONE Daniel (2001), The Polish-Lithuanian State, 1386-1795, University of Washington Press.

ŞEN Muhammet, Rusyanın Kırımı İşgal Teşebbüsleri Karşısında Kırım Hanlığı Kuvvetlerinin Perekop Zaferi 1689, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. XII/1, Yaz-2012.

The Cambridge History of Poland (from the Origin to Sobieski to 1696), Edit: W.F. Reddeway, J. H. Penson, O. Halecki, R. Dyboski, Cambridge, 1950.

TÜRKMEN Mustafa Nuri (2002), Kamaniçe Seferinin Lojistik Hazırlıkları, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.

Uşşâkîzade es-Seyyid İbrahim Hasîb Efendi, Uşşâkîzade Tarihi, C. I, Hazırlayan; Raşit Gündoğdu, İstanbul, 2005.

UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988), Osmanlı Tarihi, C.III, Kısım I, Ankara.

WOLF John B. (1962), The Emergence of the Great Powers, 1685-1715, Publisher, Harper.

Yusuf Nabi, Tarih-i Kamaniçe, Tercüman-ı Ahval Matbaası, İstanbul, 1281.