Bulgar Boylarının Orta İdil Bölgesine Göçü ve Novinkovsk Kurganları

Doğu Avrupa Türk tarihinin en önemli tarihi figürlerinden biri olan Bulgarların Büyük Bulgar Devleti dağıldıktan sonra Hazar Kağanlığı’nın hâkimiyetine giren boylarının VII. yüzyılın sonlarından X. yüzyılın başlarına kadar olan tarihleri yazılı kaynakların yetersiz olması nedeniyle doğru bir şekilde aydınlatılamamıştır. Bundan dolayı Bulgar boylarının bu süreçteki tarihleriyle ilgili ana kaynaklar arkeolojik kalıntılardır. Bu manada X. yüzyılda İdil Bulgar Devleti’nin kurulmuş olduğu Orta İdil bölgesinin Türkleşme süreci ve Bulgar boylarının buraya gelmelerinin tarihlerinin aydınlatılmasında en önemli veriler onlar tarafından bırakılmış olan mezarlıklardan elde edilmektedir. Rusya Federasyonu Tataristan Özerk Cumhuriyeti’nin güney sınırlarında bulunan Samara ve Ulyanovsk bölgelerinde tespit edilen Novinkovsk kurgan mezarlıkları Bulgar boylarının Orta İdil bölgesine girişlerini simgeleyen ve onlara ait en eski arkeolojik kalıntıları içeren kaynaklardır. Bu makalenin amacı Novinkovsk kurganlarından elde edilen materyaller ışığında erken dönem Bulgarların kültürünü ve onların Orta İdil bölgesine VII. yüzyılın sonlarından geç olmamak üzere girmiş olduklarını aydınlatmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Arkeoloji, Kafkasya, Tataristan, Büyük Bulgar Devleti, Kubrat Han

Novinkovsk Kurgans and the of Bulgarian Tribes to Middle Volga Region

The history from the end of VII to the beginning of X. centuries of the Bulgarian tribes which came into the domination of Khazar khanate after the collapse of the Great Bulgarian Empire and which was one of the most important historical figures of Eastern Europe has not been adequately clarified because of lack of written sources. Therefore, the main sources regarding history of Bulgarian tribes in this process are archaeological remains. In this sense, the most important data for the clarification of their history of becoming Turkish process of Volga Bulgarian state established in Middle Volga in the X century and Bulgarian tribes’s coming to this place has been derived from their cemeteries left by them. The cemeteries of the Kurgan Novinkovsk, which was located in the southern boundary of the Autonomous Republic of Tataristan of Russian Federation and which was identified in the regions of Samara and Ulyanovsk, are the oldest archaeological remains of Bulgarian tribes which symbolize their entrance to Middle Volga region. The purpose of this article is to clarify the culture of early period Bulgarians and the evidence of their entrance to Middle Volga region not later than the end of VII century with the materials obtained from Novinkovsk Kurgans.

Keywords:

Bulgarians, Novinkovsk, Kurgan, Middle Volga, Archaeology.,

PDF

___

AHMETBEYOĞLU, Ali, “Kubrat Han ve Büyük Bulgar Devleti’nin Kuruluşu”, Karadeniz Araştırmaları, Say. XIII, Bahar 2007, s.35-42.
Arheologiya SSSR Stepi Evrazii v Epohu Srednevekovya, Otv. Red. S. A. Pletneva, İzdatelstvo Nauka, Moskova 1981.
ARTAMANOV, M. İ., Hazar Tarihi Türkler, Yahudiler, Ruslar, (Çev. D. Ahsen Batur), 2. bs., Selenge Yayınları, İstanbul 2004.
BAGAUTDİNOV, R. S. - BOGAÇEV, A. V. - ZUBOV, S. E., Prabolgarı Na Sredney Volge (U İstokov İstorii Tatar Volgo-Kamya), Samara 1998.
BAGAUTDİNOV, Rıza – HUZİN, Fayaz, “Rannie Bulgarı Na Sredney Volge”, İstoriya Tatar S Drevneyşih Vremen v Semi Tomah Tom II Voljskaya Bulgariya i Velikaya Step, İzdatelstvo Ruhil, Kazan 2006, s.116-123.
BEŞEVLİYEV, V., “Proto – Bulgar Dini”, (Çev. T. Acaroğlu), TTK Belleten, C.IX, Sayı: 33, 34, 35, 1945, s.213-261.
DAVLETŞİN, G. M., Voljskaya Bulgariya: Duhovnaya Kultura Domongolskiy Period X – Naç. XIII vv., Tatknigoizdat, Kazan 1990.
GENİNG, V. F. – HALİKOV, A. H., Rannie Bolgarı Na Volge (Bolşe-Tarhanskiy Mogilnik), İzdatelstvo Nauka, Moskova 1964.
FAHRUTDİNOV, R. G., Arheologiçeskih Pamyatniki Voljsko-Kamskoy Bulgari i Ego Territoriya, Tatknigoizdat, Kazan 1975.
FEDOROV, YA. A. – FEDOROV, G. S., Rannie Tyurki Na Severnom Kavkaze, İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta., Moskova 1978.
FEHER, Géza, Bulgar Türkleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
GOLDEN, Peter B., Hazar Çalışmaları, (Çev. Egemen Çağrı Mızrak), Selenge Yayınları, İstanbul 2006.
HUZİN, F. Ş., Voljskaya Bulgariya v Domongolskoe Vremya (X – Naçalo XIII Vekov), İzdatelstvo Fest, Kazan 1997.
İBN FAZLAN, Seyahâtname, Önsöz ve Tercüme: Prof. Dr. Ramazan Şeşen, Bedir Yayınevi, İstanbul 1995.
İstoriya Tatarskoy ASSR, Tatknigoizdat, Kazan 1973.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.
------, Türk Milli Kültürü, 15. bs., Ötüken Neşriyat, İstanbul 1997.
KARATAY, Osman, “Doğu Avrupa Türk Tarihinin Ana Hatları –Altın Orta Öncesi Dönem-“, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 3, Güz 2004, s.1-70.
KAZAKOV, E. P., Kultura Ranney Voljskoy Bolgarii, İzdatelstvo Nauka, Moskova 1992.
MANGALTEPE, İsmail, “Avar Tarihinin En Önemli Savaşı: 626 İstanbul Muhasarası”, Karadeniz Araştırmaları, Say. X, Yaz 2006, s.1-24.
MATVEEVA, G. İ., Mogilniki Rannih Bolgar Na Samarskoy Luke, İzdatelstvo Samarskiy Universitet, Samara 1997.
MATVEEVA, G. İ. – BOGAÇEV, A. V., “Pamyatniki Rannebolgarskogo Vremeni”, İstoriya Samarskogo Povoljya S Drevneyşih Vremen Do Naşih Dney. Ranniy Jeleznıy Vek i Srednevekove, Moskova 2000, s.155-188.
MERCANİ, Şehabeddin-i, Müstefâdü’l Ahbâr Fi Ahvâl-i Kazan ve Bulgar (Kazan ve Bulgar’daki Durum Hakkında Faydalanılan Haberler), Metni Yay. E. N. Hayrulin, Türkiye Türkçesine Akt. Dr. Mustafa Kalkan, AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2008.
MOGİLNİKOV, V. A., “Sibirskie Drevnosti VI-X vv.: Tyurki”, Arheologiya SSSR Stepi Evrazii v Epohu Srednevekovya, Otv. Red. S. A. Pletneva, İzdatelstvo Nauka, Moskova 1981, s.29-43.
MUHAMEDYAROV, Ş. F., Osnovnıe Etapı Proishojdeniya i Etniçeskoy İstorii Tatarskoy Narodnosti, Moskova 1968.
ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
PLETNEVA, S. A., “Vostoçnoevropeyskie Stepi vo Vtoroy Polovine VIII-X v.: Saltovo-Mayatskaya Kultura”, Arheologiya SSSR Stepi Evrazii v Epohu Srednevekovya, Otv. Red. S. A. Pletneva, İzdatelstvo Nauka, Moskova 1981, s.62-75.
RAŞEV, Raşo, “Velikaya Bolgariya”, İstoriya Tatar S Drevneyşih Vremen v Semi Tomah Tom II Voljskaya Bulgariya i Velikaya Step, İzdatelstvo Ruhil, Kazan 2006, s. 36-47.
ROUX, Jean-Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. Lale Arslan, 2. bs., Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.
RUD, N. M., “Antropologiçeskie İssledovaniya Srednevekovogo Naseleniya İz Novinkovskogo Kurgannogo Mogilnika”, Arheologiçeskie İssledovaniya v Srednem Povoljye, Samara 1987, s.136-154.
SMİRNOV, A. P., Voljskie Bulgarı, Vıpusk XIX, Trudı GİM., Moskova 1951.
TAGİROV, İ. R., “İdil Bulgarları”, (Çev. İlyas Kamalov), Avrasya Fatihi Tatarlar, Haz. İlyas Kamalov, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2007, s.35-62.
TAŞAĞIL, Ahmet, Gök-Türkler I, TTK Yayınları, Ankara 2003.
TURAN, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi Türk Dünya Nizamının Milli İslami ve İnsani Esasları, C.I, 10. bs., Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1997.
VASİLEVA, İ. N., “Srednevekove: Period Obreteniya Rodinı Bolgarami. Voljskaya Bolgariya, Zolotaya Orda (VII-XV vv.)”, Sergievskiy Rayon. Drevnost i Srednevekove. Arheologiçeskie Oçerki, Samara 1997, s.217-250.
ZIMONYI, İstván, The Origins of The Volga Bulgars, Szeged 1990.