Aleviliğin Siyasallaşması ve Alevi Açılımı I: Tarihsel Kökler

Günümüzde Alevî hareketinin siyasallaşması, Alevî etnik kimliğinin oluşumu gibi değişik adlarla ifade edilen bir Alevi uyanışından bahsedilmektedir. Bu hareketin yakın geçmiş kadar uzak geçmişe de uzanan tarihsel bir süreci vardır. Alevî hareketinin oluşumu geçmişten bugüne iktidar ve muhalefet odaklı bir yapıyla ortaya çıkmıştır. Dikkat çeken husus bu süreçte tanımların iktidar merkezli yapılması ve Aleviliğin buna karşı mevzilenmek konumunda kalmasıdır. Kızılbaş adının terkedilmesi ve Alevi adının benimsenmesi bunun bir göstergesidir. Bu makale 5 bölümden oluşmakta ve ilk bölümde Alevi hareketinin ortaya çıkışından Millî Mücadele’ye olan tarihsel süreç anlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kızılbaşlık, Alevilik, Bektaşilik, Osmanlı Devleti, İttihat ve Terakkî Cemiyeti

The Politicization of Alevism and Alevi Opening I: Historical Roots

Today, an Alevi awakening is mentioned with version names as the politicization of Alevism and the formation of Alevi ethnic identity. This movement has historical process which reached as near past as far past too. The formation of Alevism has emerged with power and opposition-based from past to now. In this process, the remarkable point is that definitions have been described as power-based. Alevism has to position against this fact. Adapting the name Alevi and abandoning the name, Kizilbash is the indicator of this fact. This essay is formed of five sections and in the first section, historical process is being mentioned from beginning of Alevism to national struggle.

Keywords:

Kizilbash, Alevism, Bektashism, Ottoman Empire, the Committee of Union and Progress.,

PDF

___

ALLOUCHE Adel (1983), The Origins and Development of the Ottoman-Safavid Conflict (1500-1555), Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
BARKAN Ömer L. (1942), “İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, s. II, s. 279-386.
BENDIX Regina (1997), In Search of Authenticity: The Formation of Folklore Studies, Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
BOZARSLAN Hamit (2003), “Alevism and the Myths of Research: The Need for a New Research Agenda”, Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview (ed. Paul J. White, Joost Jongerden), Leiden: Brill, pp. 3-16.
ÇAMUROĞLU Reha (2008), Değişen Koşullarda Alevîlik, İstanbul: Kapı Yayınları.
DAVEY Richard (1897), The Sultan and His Subjects, vol. 1, London: Chapmanand Hall.
DE CARO Francis A. (1976), “Concepts of the Past in Folkloristics”, Western Folklore, XXXV(1), pp. 16-17.
DÜNDAR Fuat (2008), Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin EtnisiteMühendisliği: 1913-1918, İstanbul: İletişim Yayınları.
EBUZZİYA TEVFİK (1329), “Farmasonluk”, Mecmua-ı Ebuzziya, 100. cüz, s.673-682.
GÖNER Özlem (2005), “The Transformation of the Alevi Collective Identity”, Cultural Dynamics, XVII/2 (2005), pp.107-134.
HASLUCK F. W. (1929), Christianity and Islam under the Sultans (ed. Margaret Hasluck), vol. 1, Oxford: at the Clarendon Press.
HASLUCK F. W. (2000), Bektaşilik Tetkikleri (çev. Râgıp Hulusi), Ankara: MEB Yay.
HODGSON Marshall G. S. (1955), The Order of Assassins: The Struggle of the Early Nizari Ismailis against the Islamic World, 's-Gravenhage: Mouton.
İNALCIK Halil (1970), “The Rise of the Ottoman Empire”, The Cambridge History of Islam, Vol. I-A (ed. P. M. Holt vd.) Cambridge: Cambridge University Press: 299.
İRAT Ali Murat (2006), The Alevi Community in Tyrkey after 1980: An Evaluation of Political Group Boundaries in the Context of Ethnicity Theories, Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KÜÇÜK Hülya (2002), The Role of the Bektāshīs in Turkey’s National Struggle, Leiden 2002.
MASSICARD Élise (2007), Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketinin Siyasallaşması (çev. Ali Berktay), İstanbul: İletişim Yayınları.
MEHMED ES‘AD (1241), Üss-i Zafer, İstanbul.
MÉLIKOFF Irène (1994), Uyur İdik Uyardılar: Alevîlik-Beştaşîlik Araştırmaları (çev. Turan Alptekin), İstanbul: Cem Yayınevi.
MOOSA Matti (1987), Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse N.Y: Syracuse University Press.
NEWMAN Andrew J. (2006), Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire, London & New York: I. B. Tauris.
OCAK Ahmet Yaşar (1996), Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
OCAK Ahmet Yaşar (1998), Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıllar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
OCAK Ahmet Yaşar (2009), “Tarihsel Terminoloji: Bektaşilik, Kızılbaşlık, Alevîlik”, Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.14-23.
OCAK Ahmet Yaşar (2010), “Osmanlı İmparatorluğu ve İslâm: Problemler, Hipotezler ve Bir Perspektif Denemesi”, Türkiye Sosyal Tarihinde İslamın Macerası, İstanbul: Timaş Yayınları, s.159-167.
OCAK Ahmet Yaşar (2011), “13.-15. Yüzyıllarda Anadolu’da Türk-Hıristiyan Dinî Etkileşimler ve Aya Yorgi (Saint Georges) Kültü”, Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri, İstanbul: Kitap Yayınevi, s.52-68.
OCAK Ahmet Yaşar (2011), “Alevilik Tarihinin Temel Bir Problemi: Alevilik ve Nizari İsmaililiği”, Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri, İstanbul: Kitap Yayınevi, s. 23-35.
OCAK Ahmet Yaşar (2011), “Türkiye Tarihinde İslam’ın İkinci Yüzü: Anadolu’da Şiilik Meselesini Yeniden Düşünmek Yahut İsmaili Etkilere Dair”, Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri, İstanbul: Kitap Yayınevi, s.339-353.
ORTAYLI İlber (1997), “Les Groupes Hétérodoxes et l’administration Ottomane”, Syncretistic Religious Communities in the Near East (ed. Krisztina Kehl-Bodrogi vd.), Leiden: Brill, pp. 205-211.
ÖZ Baki (2004), İttihat Terakki ve Bektaşiler, İstanbul: Can Yayınları.
RAMSAUR Ernest E. (1942), “The Bektashi Dervishes and the Young Turks”, The Muslim World, XXXII/1, pp. 7-14.
RAMSAUR Ernest E. (1972), Jön Türkler ve 1908 İhtilâli (çev. Nuran Ülken), İstanbul: Sander Yayınları.
REED Eugene E. (1965), “Herder, Primitivism and the Age of Poetry, The Modern Language Review, LX(4), pp. 553-567.
SHAW Stanford J. & E. Kural Shaw (2002), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, vol 2, Cambridge: Cambridge University Press.
SOYYER A. Yılmaz (2005), 19. Yüzyılda Bektaşîlik, İzmir: Akademi Kitabevi.
SÜMER Faruk (1999), Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ŞAPOLYO Enver Behnan (2006), Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Elif Kitabevi.
ŞİRVANLI FATİH EFENDİ (2001), Gülzâr-ı Fütûhât (hzl. Mehmet Ali Beyhan), İstanbul: Kitabevi.
VEINSTEIN Gilles (2005), “Les premières mesures de Bâyezîd II contre les Kızılbaş”, Syncrétismes et hérésies dans l'Orient seljoukide et ottoman (XIVe-XVIIIe siècles), Leuven: Peeters, pp. 225-236.
YILDIRIM Rıza (2008), Turkomans between Two Empires: The Origins of the Qizilbash Identity in Anatolia (1447-1514), Ankara: Bilkent Üniversitesi.
YILMAZ Hulusi (2009), “Nizarî İsmailîliği ve Alevilik: İki Farklı Dinî İdrakte Benzeşen Yorumlar Üzerine Değerlendirmeler”, Karadeniz Araştırmaları, VI/22, s. 123-133.
ZIRH Besim Can (2008), “Euro-Alevis: From Gastarbeiter to Transnational Community”, The Making of World Society: Perspectives from Transnational Research (ed. Remus G. Anghel, Eva Gerharz, Gilberto Rescher, and Monika Salzbrunn), Bielefeld: Transcript, pp. 103-131.
ZİYA GÖKALP (1981), “Halk Medeniyeti”, Makaleler VIII, (hzl. Ferit Ragıp Tuncor), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s.5-10.
----------------- (1329), “İctimâ’î Usûl-i Fıkh”, İslâm Mecmuası, Sayı 3, s. 20-23.