1903 Makedonyasında reformlara tepkiler: manastır rus konsolosu aleksandır rostkovski’nin katli

1903 yılı Makedonyası, suikastlar, terör eylemleri, isyan ve isyan bas- tırma harekâtı ile dış baskılar sonucu reform girişimleri arasında iki Rus konsolosunun öldürülmesine tanık olmuştur. İlkbaharda ilk ola- rak öldürülen Mitroviçe Konsolosu konusunu Rusya, çok büyük bir problem haline getirmemiştir. Ancak Ağustos ayında Manastır Konso- losu Rostkovski, kendi huşunet ve nobranlığı yüzünden görev başın- daki bir nefer tarafından katledilince Osmanlı karasularına bir Rus harp filosu göndermiştir. Rus baskısı altında yapılan divan-ı harp yar- gılamalarında verilen hükümler ve kriz boyunca yürütülen politikalar, Sultan Abdülhamid idaresinin yetersizliği ve açmazlarını net olarak ortaya çıkarmıştır. Sultan’ın idare-i maslahat politikaları kısa dönem- de birçok ağır sorunu ötelerken, bu politikaların yarattığı krizler Ma- kedonya’da Osmanlı varlığını bitirecek gelişmeleri hızlandırmıştır.

Macedonia of 1903 has been witnessed murder of two Russian consuls, among other assassinations, terrorist activities, insurgency and contra-insurgency operations and reform projects as a result of foreign pressures. Czarist Russia didn’t make a huge problem out of the first murdered Mitrovitza Consul in spring. But when Bitola Consul Rostkovski had been killed due to his own arrogance and harshness by an Ottoman soldier on duty, a war fleet has been sent to the Ottoman territorial waters in August 1903. Occurred under Russian pressure, verdicts of martial law trial and conducted policies during the crisis demonstrated deficiencies and stalemates of regime of Sultan Abdulhamid explicitly. While Sultan’s day-to-day basis policies postponed many heavy problems in the short period, crises created by these policies accelerated formatives which would end the Ottoman rule in Macedonia.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi;

A. MTZ(04).(Sadâret Eyâlat-ı Mümtaze- Bulgaristan Evrakı) 93/14, 103/26.

A. MKT. MHM. (Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Odası Evrakı) 730/22

BEO. (Bâb-ı Âlî Evrak Odası Evrakı) 2041/153075, 2143/160677, 2144/ 160729, 2144/160767, 2157/161746, 2159/161903, 2170/162695, 2548/191075.

DH. MKT.(Dâhiliye Mektubî Kalemi Evrakı) 750/20.

DH. ŞFR. (Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi Evrakı) 304/43.

TFR. 1. A.(Rumeli Müfettişliği Sadaret ve Başkitabet Evrakı) 11/1067, 11/1080, 19/1859.

TFR. 1. AS.(Rumeli Müfettişliği Jandarma Müşiriyet ve Kumandanlığı Evra- kı) 6/568, 6/571, 6/647, 7/682.

TFR. 1. KNS.(Rumeli Müfettişliği Konsolosluk Evrakı) 1/221.

TFR. 1. KV.(Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı) 13/1218, 35/3429.

Y. A. HUS.(Yıldız Sadâret Hususî Maruzât Evrakı) 454/29, 454/61, 454/68, 454/99, 458/109.

Y. A. RES. (Yıldız Sadâret Resmî Maruzât Evrakı) 120/70.

Y. EE. (Yıldız Esas ve Kâmil Paşa Evrakı) 50/64).

Y. MTV.(Yıldız Mütenevvî Maruzât Evrakı) 248/89, 249/108, 249/150.

Y. PRK. ASK.(Yıldız Perakende Askerî Maruzât Evrakı) 199/109, 200/15, 202/2.

Y. PRK. BŞK. (Yıldız Perakende Mabeyn Başkitabeti Evrakı) 70/18, 70/51.

Y. PRK. MK. (Yıldız Perakende Müfettişlik ve Komiserlikler Evrakı) 15/12, 15/13, 15/19.

Y. PRK. NMH. (Yıldız Perakende Name-i Hümayun Evrakı) 9/42.

Y. PRK. TKM. (Yıldız Perakende Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği Evrakı) 47/15.

Y. PRK. TNF. (Yıldız Perakende Ticaret ve Nafia Nezareti Maruzatı Evrakı) 7/63.

Y. PRK. UM. (Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahriratı Evrakı) 65/116, 66/4, 66/8, 66/24.

Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı (HHPE), İstanbul, 1/26, 3/162.

House of Commons ve House of Lords 1902-1903 yıları Görüşme Tutanakları

http://hansard.millbanksystems.com/sittings/1900s (23.0.2012)

Avrupa Ülkeleri 1903 Konsolosluk Raporları

http://www.macedonian-heritage.gr/OfficialDocuments/events.html (01.09.2010)

Kitap ve Makaleler

ADANIR Fikret (1996), Makedonya Sorunu Oluşumu ve 1908’e Kadar Gelişimi, çev. İhsan Catay, İstanbul: Tarih Yurt Vakfı Yayınları.

AKSUN Ziya Nur (2010), II. Abdülhamid Han, İstanbul: Ötüken Yayınları. Askerî Ceza Kanunname-i Hümayunu (1309), [yy].

AYDIN Mahir (1989), “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faali- yetleri”, Osmanlı Araştırmaları, (IX):209-234

AYDIN Mahir (2012), “Doğu Rumeli’ye Veda ‘Tophane Konferansı’”, Tarih Dergisi, 53 (2011 / 1):115-174.

ABDÜRREŞİD İbrahim (2003), Âlem-i İslam ve Japonya’da İslamiyet’in Ya- yılması, II. Cilt, haz. Ertuğrul Özalp, İstanbul:İşaret Yayınları..

AVLONYALI Ekrem Bey [VLORA] (2006), Osmanlı Arnavutluk’undan Anılar (1885-1912), çev. Atilla Dirim, İstanbul: İletişim Yayınları.

BEYDİLLİ Kemal (1989), “II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Meselesine Dair”, Osmanlı Araştırmaları, IX: 77-99.

CENGİZ Halil İbrahim (1991), Enver Paşa’nın Anıları, İstanbul: İletişim Ya- yınları.

COŞAR Ömer Sami (1973), Atatürk Ansiklopedisi, cilt 1, İstanbul: İstanbul Reklam Ltd. Şti.

DURHAM Mary Edith (1920), Twenty Years of Balkan Tangle, London: George Allen & Unwin.

(1289), Düstûr, cild-i evvel, İstanbul: Matbaa-i Âmire.

ERİM Nihat (1953), Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, 1. Cilt (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi.

FAZLI Necip (2007), Rumeli’yi Neden Kaybettik? Ankara: Örgün Yayınevi.

FORTNA Benjamin C. (2008), The Reign of Abdülhamid II, The Cambridge History of Turkey, vol. 4, Turkey in Modern World, (Ed. Reşat Kasaba) içinde:38-61, Cambridge: Cambridge University Press.

GARNER J. W. (Jun 1903), “Record of Political Events”, Political Science Quarterly, 18 (2):357-384.

GARNER J. W. (Dec 1903), “Record of Political Events”, Political Science Quarterly, 18 (4):723-751.

GAWRYCH George (2006), The Crescent and the Eagle -Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913, London: I. B. Tauris & Co.

GOUNARIS Basil C. (2005), “Preachers of God and Martyrs of the Nation: The Politics of Murder in Ottoman Macedonia in the Early 20th Century”, Balkanologie, IX (1-2): 31-43.

HACISALİHOĞLU Mehmet (2008), Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), çev. İhsan Catay, İstanbul: Tarih Yurt Vakfı Yayınları.

HEYKİNG A (1904), A Practical Guide for Russian Consular Officers and Private Persons Having Relations with Russia, London.

İNAL İbnülemin Mahmut Kemal (1982), Son Sadrazamlar III, 3. bs., İstan- bul:Dergâh Yayınları.

İNAL İbnülemin Mahmut Kemal (1982), Son Sadrazamlar IV, 3. bs., İstanbul:Dergâh Yayınları.

İRTEM Süleyman Kâni (1999), Osmanlı Devleti’nin Makedonya Meselesi Balkanların Kördüğümü, İstanbul: Temel Yayınları.

JOHNSON Charles (1904), “Macedonia’s Struggle for Liberty”, The North American Review, 176 (555):223-235.

KÜLÇE Süleyman (1944), Firzovik Toplantısı ve Meşrutiyet, İzmir.

KÜLÇE Süleyman (1953), Mareşal Fevzi Çakmak, Askerî, Hususî Hayatı, 2. bs., İstanbul:Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık.

KÜLÇE Süleyman (1944), Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, İzmir: Ticaret Basımevi.

Le Matin, (10 ve 17 Ağustos 1903).

LEONİDOVİÇ Yambaev Mihail (2003), “Russkiy Konsul Grigor Şerbina i Stara Serbia”, Yugoslavyanskaya İstoriya v Novoe i Noveyşeev Vremya, 2003(8), (http://ruskline.ru/analitika/2004/05/25/russkij_konsul_ grigorij_werbina_i_staraya_serbiya/?print=y adresinden 3 Ekim 2012 günü erişilmiştir.)

Manchester Guardian, (14, 16, 18, 20, 21 ve 22 Ağustos 1903).

MONROE Will S. (1914), Bulgaria and Her People, Boston: The Page Company.

MÜFİD ŞEMSİ (1995), Şemsi Paşa, Arnavudlar ve İttihad - Terakki, haz. Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul: Nehir Yayınları.

NIKITIN S. A. (2004), Mne serdeçno Jal’ Makedonskih Slavjan no..., Moscow, 297-307. (http://www.srpska.ru/article.php?nid=6220%D1%80 %D0 %B5%D1%86%D0%BA%D1%83 adresinden 25 Ekim 2012 günü eri- şilmiştir.)

PERRY Duncan M. (1980), “Death of a Russian Consul: Macedonia 1903”, Russian History/Histoire Russe, 7(1-2): 201-212.

PERRY Duncan M (1988), The Politics of Terror, The Macedonian Liberation Movements 1893-1903, Durham and London: Duke University Press.

PUŞKİN Aleksandr (2008), Erzurum Yolculuğu, çev. Ataol Behramoğlu, 2. bs., İstanbul:İş Bankası Kültür Yayınları.

SAATÇI Meltem Begüm (2004), Makedonya Sorunu (1903-1913), Antalya: Akdeniz Üniversitesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).

SAYGILI Hasip (2012), 1905 Rus Devriminin Osmanlı İmparatorluğunda Etkileri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).

SETON - Watson (1918), The Rise of Nationality in the Balkans, New York: E. P. Dutton and Company.

SHAW Stanford J.-Shaw Ezel Kural (1977), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, vol. II, 1808-1975, Cambridge: Cambridge Univer- sity Press.

SOWARDS W. Steven (1981), Austria - Hungary and Macedonian Reforms 1902-1908, Indiana University (Unpublished Doctorate Thesis). (13 Mayıs 1903), “Şerbina’nın Vefatı”, Şûra-yı Ümmet, 2(28):3-4.

TAHSİN PAŞA (1931), Abdülhamit Yıldız Hatıraları, İstanbul: Ahmet Halit Kitaphanesi..

TEMELKURAN Tevfik (1972), “Makedonya Meselesine Dair Bir Lahika”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, I: 147-164.

TEPLOV V. (1903), “Makedonskaya Cmuta”, Russkıy Vestnik, No. 4, (http:// www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Serbien/XX/1900-1920/Teplov _V/text2.phtml?id=9103 adresinden 23 Ekim 2012 günü erişilmiştir.). The Times (12, 14, 15, 22 ve 27 Ağustos 1903).

TODOROVA Maria N. (1986), Aspects of the Eastern Question, Sofya: Sofya University.

TOKAY Gül,(2011), A Reassesment of the Macedonian Question 1878-1908, War and Diplomacy The Russo – Turkish War of 1877 - 1878 and the Treaty of Berlin (Ed. Hakan Yavuz with Peter Sluglett ) içinde:253- 269,Salt Lake City: The University of Utah Presse.

TOKAY Ahsene Gül (2003), “Macedonian Reforms and Muslim Opposition”, Islam and Muslim - Christian Relations, 14(1): 51-66.

ULUBELEN Erol (1967), İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul: Aykaç Kitabevi.

UZER Tahsin (1977), Makedonyada Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.

WARD A. W. and G. P. Gooch (1923), The Cambridge History of British Fore- ign Policy 1783-1919, Vol. III, 1866-1919, Cambridge: University Press.