1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI'NDAN NATO ÜYELİĞİNE: BOĞAZLAR SORUNU VE TÜRKİYE'NİN BATI İLE "İTTİFAKI"

19. yüzyılın ortasından itibaren toprak bütünlüğü Büyük Güçlerin teminatı altına alınan Osmanlı Devleti, İngiltere ile Rusya'nın Yakın Doğu'daki mücadelesinin arasında kaldı. İngiltere, Rusların güneye doğru ilerleyerek Boğazlardan Akdeniz'e girme teşebbüslerine, Osmanlı toprak bütünlüğünü korumaya çalışarak cevap verdi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Osmanlılar yenilip Ayastefanos Antlaşması'nı imzalamak zorunda kalınca, Balkanlardaki yeni durumdan rahatsız olan İngiltere, Berlin'de bir konferans toplayarak, bu antlaşmayı Berlin Antlaşması ile tadil etti. İngiltere bunu yaparken, Osmanlı Devleti'nin değil, kendi çıkarlarını gözetti. Benzer bir durumda, 1945'de SSCB Türkiye'den Boğazlardan bir üs ve kuzeydoğu sınırlarında da düzenleme isteyince, Türkiye'deki eski "Rus korkusu" tekrar canlandı ve Sovyetlere karşı özellikle ABD'nin güvenlik şemsiyesi altına girme arayışlarını doğurdu. Bu dönemde, Britanya İmparatorluğu'nun hâkimiyet alanını miras alan ABD için de Boğazlar son derece önemliydi. Aynı İngiltere gibi o da, bu defa SSCB'nin, Boğazları geçerek Akdeniz'e nüfuz etmesini istemeyecekti. Fakat Türkiye ABD'nin bu hassasiyetini dikkate almayarak, pekâlâ ödememesi mümkün bedelleri de ödeyerek, ABD'den malî ve askerî destek aldı ve onun güvenlik şemsiyesi altına girdi. Türkiye'nin Batı ittifakına girerek ödediği bedeller ile bu ittifakın getirdiği güvenlik ve ekonomik kazançlar, eşdeğer ve birbirini dengeleyen bir durumda olmadı. Hâlbuki 1878'de İngiltere nasıl Rusya'nın Boğazları tehdit eder konuma gelmesine kendiliğinden müsaade etmediyse, 1945'de de benzer bir tehdide ABD ve müttefiklerinin izin vermeyeceği açıktı. Çünkü siyasî şartlar ve ülkeler değişse de, jeostratejik konum değişmez

From the Ottoman- Russian War in 1877-1878 to the NATO Membership: The Straits Question and Turkey's "Alliance" with the West

From the middle of the 19th century onwards, whose territorial integrity left to the Great Powers assurance, the Ottoman Empire remained in between the Russo-British struggle in the Near East. Britain tried to resist the Russian march towards the south by keeping the Ottoman territorial unity. After the Russo-Ottoman War of 1877-78, when the Ottomans were defeated and forced to sign the Treaty of St. Stefano, the British being disturbed by the new situation in the Balkans, initiated a congress in Berlin and modified it by the Berlin Treaty. Britain in doing this, did not consider the interests of the Ottoman Empire, but her own. In a similar condition, in 1945 when the USSR demanded a base in the Straits and revision of the Turkish northeastern borders, since it arouse old "Russian fear" in Turkey, they resorted to the US. In this period, having inherited the British Empire's imperial mission, the Straits were also important for the US. Same as the British, the American would also not allow the Soviet Union crossing the Straits and penetrating to the Mediterranean. But Turkey did not recognize the US strategic vulnerability and by paying unnecessary prices, she got both economic and military aids from the US and bounded her to it. The prices paid for the security against the USSR to US are nonequivalent what Turkey gained from the US both military assistance and economic aid. However, how Britain did not allow the Russians to threaten the Straits in 1878 by herself, so would the US and her allies stop the USSR in the Straits in 1945 by themselves. Because, although the political conditions and states alters, geostrategic position does not change

PDF

___

AKSOY İlhan - Yavuz Güler (2010). Türk Amerikan İlişkilerinin Politik ve Ekonomik Boyutu, Ankara: Gazi Kitabevi.

AKSUN Ziya Nur (2010). II. Abdülhamid Han, yay. haz. Erol Kılınç, İstanbul: Ötüken Yayınları.

ANDERSON Matthew Smith (2010). Doğu Sorunu 1774-1923. Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, çev. İdil Eser, İstanbul: Yapı Kredi Yayın- ları.

ARMAOĞLU Fahir (haz.) (1991). Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara: TTK Yayınları.

ARMAOĞLU Fahir (1999). "Yarım Yüzyılın Türk-Amerikan İlişkileri, 1947- 1997 (Bir Genel Değerlendirme)", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, ed. İsmail Soysal, Ankara: TTK Yayınları: 421-440.

AYDIN Mustafa (2009). "İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye, 1939-1945", Türk Dış Politikası, c. 1: 1919-1980, ed. Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayın- ları: 399-476.

BAZOĞLU SEZER Duygu (1999). "Soğuk Savaş Dönemi ve Türkiye'nin İtti- faklar Politikası", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, ed. İsmail Soysal, Ankara: TTK Yayınları: 441-464.

BODGER Alan (1999). "Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Sonu", Osmanlı İmparatorluğu'nun Sonu ve Büyük Güçler, ed. Marian Kent, İstanbul: Ta- rih Vakfı Yurt Yayınları: 88-128.

BOSTANOĞLU Burcu (1999). Türkiye-ABD İlişkilerinin Politikası. Kuram ve Siyasa, Ankara: İmge Kitabevi.

ERDOĞDU Teyfur (1999). "1856 Paris Kongresi - 1878 Berlin Kongresi Ara- sında Osmanlı Dış Politikası", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, ed. İsmail Soysal, Ankara: TTK Yayınları: 149-172.

ERHAN Çağrı (2009). "ABD ve NATO'yla İlişkiler", Türk Dış Politikası, c. 1: 1919-1980, ed. Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları: 522-575.

FERGUSON Niall (2011). İmparatorluk. Britanya'nın Modern Dünyayı Biçim- lendirişi, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

İPEK Nedim (2002). "1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı", Türkler, c. 13, ed. Hasan Celâl Güzel - Kemal Çiçek - Salim Koca, Ankara: Yeni Türkiye Ya- yınları: 15-24.

KARACA Taha Niyazi (2011). Büyük Oyun. İngiltere Başbakanı Gladstone'un Osmanlı'yı Yıkma Planı, İstanbul: Timaş Yayınları.

KARPAT Kemal H. (2012). Türk Dış Politikası Tarihi, çev. Güneş Ayas, İstan- bul: Timaş.

KENT Marian (1999). "Büyük Britanya ve Osmanlı İmparatorluğunun Sonu 1900-1923", Osmanlı İmparatorluğu'nun Sonu ve Büyük Güçler, ed. Marian Kent, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 199-237.

KOCABAŞOĞLU Uygur (1999). "XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında İngiliz Konso- loslarının Siyasal Etkinlikleri", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Sü- reç, ed. İsmail Soysal, Ankara: TTK Yayınları: 179-187.

KURAT Yuluğ Tekin (1999). "XIX. Yüzyılda Rusya'nın Balkanlardaki Pansla- vizm ve Panortodoks Politikası Karşısında Osmanlı Diplomasisi", Çağ- daş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, ed. İsmail Soysal, Ankara: TTK Yayınları: 173-177.

SARAY Mehmet (2000). Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye'nin NATO'ya Giri- şi. III. Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın Hatıraları ve Belgeler, Ankara: Ata- türk Araştırma Merkezi Yayınları.

SOY H. Bayram (2004). Almanya'nın Osmanlı Devleti Üzerinde İngiltere ile Nüfuz Mücadelesi (1890-1914), Ankara: Phoenix Yayınevi.

SOY H. Bayram (2007). "Lord Palmerston'un Osmanlı Toprak Bütünlüğünü Koruma Siyaseti", Türkiyat Araştırmaları, (7): 141-167.

SOYSAL İsmail (1999). "1936 Montreux Sözleşmesi ve Sonradan Çıkan So- runlar", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, ed. İsmail Soysal, An- kara: TTK Yayınları: 309-325.

TAYLOR A. J. P. (1971). The Struggle for Mastery in Europe, 1848-1918, Ox- ford: Oxford University Press.

TELLAL Erel (2009). "SSCB'yle İlişkiler", Türk Dış Politikası, c. 1: 1919-1980, ed. Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları: 499-521.

TEZEL Yahya Sezai (2002). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923- 1950), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

TOKAY Gül (1999). "Ayastefanos'tan Berlin Andlaşmasına Doğu Sorunu (Mart - Temmuz 1878)", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, ed. İsmail Soysal, Ankara: TTK Yayınları: 189-202.

TOKAY A. Gül (2007). "Ottoman Diplomacy at the Berlin Congress", The Ottoman-Russian War of 1877-78, ed. Ömer Turan, Ankara: 242-259.

TUNÇKANAT Haydar (2006). İkili Anlaşmaların İçyüzü, İstanbul: Kaynak yayınları.

TURAN Ömer (2007). "Turkish Documents about the 1877-78 Ottoman- Russian War", The Ottoman-Russian War of 1877-78, ed. Ömer Turan, Ankara: 321-339.

TURAN Ömer (2011). "The Rhodope Resistance and Commission of 1878", War and Diplomacy. The Russo-Turkish War of 1877-1878 and the Trea- ty of Berlin, ed. M. Hakan Yavuz - Peter Sluglett, Salt Lake City: The Uni- versity of Utah Press: 511-534.

TÜRKGELDİ Ali Fuat (1987). Mesâil-i Mühimmey-i Siyasiyye, c. II, yay. haz. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara: TTK Yayınları.

USLU Nasuh (2000). Türk Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları.

USLU Nasuh (2003). The Turkish-American Relationship Between 1947 and 2003. The History of a Distinctive Alliance, New York: Nova Publishers.

YURDUSEV Esin (1999). "1945-1989 Döneminde Türkiye ve Balkanlar", Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, ed. İsmail Soysal, Ankara: TTK Yayınları: 373-386.