ОДИН И АСЫ В СВЕТЕ ТЮРКСКОЙ КУЛЬТУРЫ И ИСТОРИИ

Mitleri uzak geçmişte yaşanılan bir gerçeğin ifadesi olarak düşünen bilim insanları, \"kutsal\"lıklarından arındırarak akla, mantığa daha uygun hale getirmeye, altlarında yatan gizli gerçekleri ortaya çıkarmaya çalışmaktadırlar. Buna göre, mitlerdeki tanrılar eskiden yaşamış birer insandır; daha önce yaşamış krallar, kahramanlar efsanelerde tanrılaştırılarak anlatılmaktadır. Mevzu itibarıyla tanrıları ve doğaüstü varlıkları konu alan, kahramanları ve olayları fantastik, maceraları şekilde anlatan İskandinav mitolojisinin baş tanrısı, insanlara kutsal yazıyı (runikleri) bahşeden ve sanatları öğreten Odin\'dir. İzlanda\'lı Ortaçağ tarihçisi, rahip ve devlet adamı Snorri Sturluson (13. yy) Heimskringla adlı Saga külliyatında Odin\'i Tanrı değil, gerçek tarihi şahsiyet, büyü ve caduyu bilen ve bu yüzden gittiyi yerlerde tanrı olarak görülen gerçek bir hükümdar (Asların kralı), savaşçı önder olarak tarif eder ve giriş bölümü olan Ynglinga Saga\'da Odin\'in halkı ile birlikte Asya\'dan, Turkland ülkesinden İskandinavya\'ya göçünü anlatır. Saxo Grammaticus da Gesta Danorum (13. yy) adlı eserinde Odin\'i gerçek kişi, kadim zamanların gerçek kralı olarak sunar. Günümüzde kimi tarihçiler Odin hakkında anlatıları tastamam efsane, dolayısıyla uydurma olarak görür; kimi tarihçiler ise Snorri Sturluson ve Saxo Grammaticus\'un verilerine dayanarak, Odin\'in gerçek bir tarihi şahsiyet olduğunu, As halkının tarihte varlığını ve gerçek bir göç olayı vaki olduğunu kanıtlamaya çalışmaktadırlar. Bu bilim adamları, Ynglinga Saga ve Prose Edda\'da adı geçen mekanların (Asaland, Turkland) yerini ve kavimlerin kimliğini tespit etmeye çalışmıştır. As halkının etnik mensubiyeti ve ilk yurtları üzerine farklı görüşler vardır. Bir görüş, As halkını Göktürk yazıtlarda karşımıza Az Budun olarak çıkan Türk kökenli halkla özdeşleştiriyor ve bu kavmin Batı Asya\'dan kuzeye dağılmış olduğunu ileri sürüyor. Bu sav doğru ise, Odin ve onun halkı Aslarda mensup oldukları etnosa (Türklere) özgü kültürel özelliklerin ve göç etmiş yerlerde Türklükle ilgili öğelerin bulunması gerekmektedir. Bu makalede İskandinav coğrafyasında Türk kültürü unsurları aranmış, İskandinav mitolojisi, Edda ve Saga\'lar ele alınarak, Odin\'de Türk şaman özellikleri, İskandinav toplumunun yetkili, üst sınıf kişileri imajında (Odin, Jarl, Kon, Rig) Türklerin sosyal düzeni ve siyasi teşkilâtına özgü hükmdar-başrahip (laik lider, savaşçı önder olmakla birlikte başkahin fonksiyonlarını yerine getiren kişi) ile benzerlikler ve uygunluklar ortaya çıkarılmış, runik yazı kültürüne değinilmiş, İskandinav mitolojik kahraman isimlerinin Türkçe temelinde etimolojileri açıklanmıştır

Scientists who consider myths as an expression of events that had really took place in the distant history try to turn the myths into more reasonable accounts by eliminating the \"holiness\" of myths and to uncover the hidden truths underlying them. According to them, the gods of legends are human beings who lived in the past. The kings who reigned in the past and heroes are narrated by deifying them in the legends. Our topic is Odin (Woden) which is the supreme god of Scandinavian mythology that portrays gods and superhuman beings and narrates the events in a fantastic and adventurous way, and which is the one who endowed people with the holy scripts (runic script) and taught them the arts. Snorri Sturluson (13th century), an Icelandic medieval historian, priest and statesman, describes Odin as a real historical character (not a god) that knows magic and sorcery, and as a real ruler (the king of As people), thus considered as a god wherever he goes in his saga corpus (Heimskringla); and the migration of Odin with his people from Asia, Turkland to Scandinavia is narrated at the introductory part of the same saga, the Ynglinga Saga). Saxo Grammaticus also presents Odin as a real character and a real king of ancient times in his work Gesta Danorum (13th century). Nowadays some historians consider the narratives about Odin as total legends, thus fabrication, while some others try to prove that Odin is a real personality, that the As people existed in history, and that a real migration took place, based on the data of Snorri Sturluson and Saxo Grammaticus. These scholars try to find out places (Asaland, Turkland) and identities of the folks mentioned in the Ynglinga Saga and Prose Edda. Various views co-exist about the ethnic affiliations of the As people and the real location of their motherland. A view identifies them with Turkic people that appeared as Az Budun in the Orkhon inscriptions, and proposes that this Turkic folk spread from Western Asia to Northern Europe. If this thesis is correct, Odin and his people had to have cultural properties peculiar to the As (Turkic) people and the migrated locations had to have elements related to Turkic culture. With a focus on this topic, in this paper, Turkic cultural elements are sought for; the similarities and compliance with Turkic social order and the notion of ruler-arch priest (secular leader, warrior leader as well as a person who functions as a fortune teller) in the image of high-class people (Odin, Jarl, Kon, Rig) in Scandinavian culture and Turkish shamanist elements in Odin are uncovered by considering Scandinavian mythology, Edda and Sagas; runic script culture is reviewed; and the etymology of the names of Scandinavian mythological heroes based on Turkish language is explained

PDF

___

ИСПОЛЬЗОВАННАЯ ЛИТЕРАТУРА

АЛЕКСЕЕВ Н. А. (1994). «Якутская мифология и шаманы», Гуманитар- ные науки в Сибири. Сер.: Археология и этнография. No3. Новоси- бирск: 59-63.

АЛЕКСЕЕВ Н. А. (1984). Шаманизм тюркоязычных народов Сибири (О- пыт ареального сравнительного исследования), Новосибирск: На- ука.

Беовульф. Старшая Эдда. Песнь о Нибелунгах. (1975). Москва: Худо- жественная литература.

ГРАЧ А. Д. (1968). «Древнейшие тюркские погребения с сожжением в Центральной Азии», История, археология и этнография Средней Азии, Москва: Наука: 207-213.

ГУМИЛЁВ Л. Н. (1991). Тысячелетие вокруг Каспия, Баку: Азернешр.

ГУРЕВИЧ Е. А. (2003). Руны, руническое письмо, Словарь средневе- ковой культуры, Москва: Росспэн: 415-423.

ДЕСТУНИСЪ Г. С. (1861). Сказанія Приска Панийскаго, Учёныя запис- ки второго отд. Императорской Академии Наук, кн. VII, вып. I. Санкт-Петербург.

Древнетюркский словарь (1969). Ленинград: Ленинградское отделе- ние издательства Наука.

ДЫРЕНКОВА Н. (1929). Птица в космогонических представлениях турецких племен Сибири, Культура и письменность Востока, Кн. 4, Баку: Издание ВЦК НТА: 119-126.

ИОРДАН (1960). О происхождении и деяниях датчан, Getica, Москва: Издательство восточной литературы.

КОНОНОВ А. Н. (1974). Способы и термины определения стран света у тюркских народов, Тюркологический Сборник:73-74.

МЕЛЕТИНСКИЙ Е. М. (1976). Поэтика мифа, Москва: Наука.

МИЗИЕВ И. М. (1986). Шаги к истокам этнической истории Централь- ного Кавказа, Нальчик: Изд. Эльбрус.

Мифы народов мира (1980). Энциклопедия в 2-х ТТ., T. I, Москва: Со- ветская энциклопедия.

Мифы народов мира (1982). Энциклопедия в 2-х ТТ., T. II, Москва: Со- ветская энциклопедия.

Младшая Эдда (2006). Санкт-Петербург: Наука.

ОПАРИН М. (2001). «Под знаком рыбы», Вокруг Света, No10 (2733)/ Октябрь 2001, http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/110/ (01.02. 2015) РАДЛОВ В. В. (1889). Опыт словаря тюркских наречий. Вып. Третий, Санкт-Петербург. СНОРРИ СТУРЛУСОН (1980). Круг Земной, Пер., ст., прим.: А. Я. Гуревич, Ю. К. Кузьменко, И. М. Стеблин-Каменский, О. А. Смирницкая, Москва: Наука.

ЩЕРБАКОВ В. И. (1989). Где жили герои эддических мифов? Москва: Знание.

----- (2000). Асгард - город богов: История открытия, Москва: ФАИР ПРЕСС.

ЭЛИАДЕ Мирча (2002). История веры и религиозных идей, в 3-х томах (пер. с фр. 2-е изд., исправл.), Т.3, Москва: Критерион.

AĞASIOĞLU Firidun (2005). Az?r xalqı, II n?şri, Bakı: Çıraq.

BEYDİLİ Celal (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Yayınevi.

DURBİLMEZ Bayram (2007). \"Kırım Türk halk anlatılarında sayı simge-ciliği\", Millî Folklor, 2007, 19, Say 76, s. 177-190.

ELIADE Mircea (1972). Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy, Prince-ton: Princeton University Press.

----- (2006). \"The Myths of the Modern World\", Mircea Eliade: A Critical Reader. Editor: Bryan Rennie. London: Equinox Publishing Ltd, p. 204-218.

KARATAY Osman (2003). İran ile Turan: Hayali Milletler Çağında Avrasya veOrtadoğu, Ankara: KARAM.

----- (2009). \"Ergenekon Öncesindeki Felaket Hakkında Bir Tarihleme Denemesi\", 1.Uluslararası Uzak Asya\'dan Ön Asya\'ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 18-20 Kasım 2009.

----- (2012). \"Kral Odin\'in Türkland\'dan İskandinavya\'ya göçü\", Halk Kültü-ründe Göç Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (Balıkesir, 28-30 Mayıs 2010), Istanbul: 532-539.

KAŞGARI Mahmud (1939-1941). Divanü Lugat\'it-Türk (Çeviren Besim ATA-LAY), c. I- III, Ankara: TDK Yayınları.

KÜRÜM Turgay (2002). \"Avrasya\'da Runik yazı\", Türkler. 3. İlkçağ. Ankara: Yeni Türkiye, 2002: 776-785.

LITTLETON C. S. (1966). The New Comparative Mythology. Los Angeles: Berkley.

MEES Bernard (2003). \"Runic \'erilaR\'\", North-Western European Language Evolution (NOWELE), 42 (March 2003): 41-68.

ÖGEL Bahaeddin (1971). Türk kültürünün gelişme çağları, M.E.B., İstanbul ----- (1989). Türk mitolojisi, I cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ----- (1995). Türk mitolojisi, II cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

SAXO GRAMMATICUS, Gesta Danorum. Det Kongelige Bibliotek - Elektro-niske værker http://wayback-01.kb.dk/wayback/20101108105429; http://www2.kb.dk/elib/lit/dan/saxo/lat/or.dsr/ (01.02.2015)

SEYİDOV Mir?li (1983). Az?rbaycan mifik t?f?kkürün qaynaqları, Bakı:Yazıçı.

SWEYN Plowright (2006). The Rune Primer: A Down-to-Earth Guide to the Runes, Sydney: Rune-Net Press.

TERJE Spurkland (2005). Norwegian Runes and Runic Inscriptions, New York: Boydell and Brewer.