İhtida/Tashih-i İtikad ve Takiye Tartışmaları Altında Osmanlı’nın Son Döneminde Nusayrîler

XVI. yüzyılın başlarında Osmanlı hâkimiyetine giren ve devamlı olarak isyanlarla gündeme gelen Nusayrilerin yaşamı, bütün Osmanlı halkları gibi XIX. yüzyılda değişmeye başlamıştır. Bu süreçte öncelikle yaşadıkları Cebel-i Nusayriye bölgesinin sosyo-ekonomik zorlukları nedeniyle kuzeye doğru göç eden Nusayrilerin bir kısmı, Antakya ve Çukurova bölgelerine yerleşerek kendilerine yeni bir yaşam kurmuşlardır. Tanzimat ile birlikte her alanda başlayan değişim süreci içerisinde Nusayriler, yaşadıkları bölgelerde toplumun bir parçası olmak, sosyal ve ekonomik fırsatlardan herkes gibi faydalanabilmek adına önemli bir mücadele yürütmüşlerdir. Bu uğurda, yüzyılın ikinci yarısından itibaren, katı bir şekilde bağlı bulundukları inançlarından vazgeçerek, devletin resmî İslam anlayışını temsil eden Ehl-i Sünnet itikadına dahi yönelmişlerdir. Öyle ki yüzyılın sonlarına doğru yüz binden fazla Nusayrinin Sünni olduğu belgelere yansımıştır. Bu çalışma, camilerde diğer Müslüman ahali ile birlikte ibadet etmek isteyen, devletten okul ve cami yapılasını talep eden ve Sünnî olduklarını ifade eden Nusayrilerin bu davranışına karşı, Sünnî ahalinin verdiği tepki ve devletin konuya yaklaşımı üzerine odaklanmıştır. Arşiv vesikaları başta olmak üzere, yerli ve yabancı kaynaklardan elde edilen veriler ışığında, takiye tartışmaları ve Nusayrilerin ihtidası ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler:

Nusayriler, Takiye, İhtida, Misyoner, Eğitim

Nusayris in the Last Period of the Ottoman Empire under the Discussion of Conversion/Correction of Belief and Dissimulation

The life of Nusayris, came under the domination of the Ottoman Empire in the earlier of the 16th century and were remembered with continuous rebellions, began to change in 19th century like other people of the Ottoman Empire. In this period, they migrated from Cebel-i Nusayriye to the North because of socioeconomic difficulties. Some of them settled down Antioch and Çukurova. As a result of Tanzimat Era, Nusayris campaign to benefit social and economic opportunities and to be part of the society where they lived. Therefore, they said accepted Ehl-i Sünnet which was an official faith of the state while they abandoned their fundamental beliefs in the second half of the century. As understood from the archive documents, more than one hundred thousand Nusayris converted to Sunni Islam. This paper focuses on reactions of Sunni people and approach of the state towards Nusayris who demanded schools and mosques from the state by defining themselves as Sunni. In the light of archive documents and information which were gathered from native and foreign sources, their conversion and dissimulation debates are discussed.

Keywords:

Nusayris Dissimulation, Conversion, Correction Of Belief, Missionary, Education,

PDF

___

BOA. A.MKT.MHM. 450/53
BOA. A.MKT.MHM. 475/44; BOA.
BEO. 142/10630; BOA.
BEO. 3532/26489; BOA.
BEO. AYN.d. 867
BOA. C.ML. 11/461
BOA. DH.MKT. 2049/13
BOA. DH.MKT. 2739/90
BOA. DH.TMIK.S. 26/31
BOA. İ.DH. 1182/92449;
BOA. İ.DH. 1182/92451
BOA. İ.MMS. 113/4821
BOA. İ.MMS. 130/556
BOA. MF. MKT. 496/33
BOA. MF.MKT. 1033/63
BOA. MF.MKT. 187/1;
BOA. MF.MKT. 507/58
BOA. MF.MKT.146/56
BOA. MV. 48/32
BOA. MV. 54/37
BOA. MV. 73/38
BOA. MVL. 247/32
BOA. MVL. 567/25
BOA. Y.E.E. 132/38
BOA. Y.MTV. 77/10
BOA. Y.PRK.MF. 2/57
BOA. Y.PRK.UM. 19/70
BOA. Y.PRK.UM. 2/43.
http://sozluk.gov.tr/, (19.06.2019)
Akgündüz, Ahmet (1994), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlillleri, 7. Kitap, İstanbul.
Alkan, Necati (2012) “Fighting for the Nusayrî Soul: State, Protestant Missionaries, and the Alawis in the Late Ottoman Empire”, Die Welt des Islams, Vol: 52, Leiden-Boston, ss. 23-50.
Batur, Muhammet Raşit (2013), “Nusayrîliğin Teşekkülü ve İnanç Esasları”, İnsan ve Toplum, C. 3, S.5, ss. 55-84.
Bilgili, Ali Sinan ve Tozlu, Selahattin - Akbulut, Uğur - Ürkmez, Naim (2010), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nusayrîler ve Nusayrîlik (1745-1920), Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Deringil, Selim (2014), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, (Çev: Gül Çağalı Güven), Doğan Kitap, İstanbul.
Devellioğlu, Ferit (1998), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
Friedman, Yeron (2010), The Nusayrî-Alawis; An Introduction to the Religion, History and Identity of the Leading Minority in Syria, Brill, Leiden-Boston.
Gündüz, Mustafa (2016), Maâriften Eğitime, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
Kanar, Mehmet (2012), Arapça Türkçe Sözlük, Say Yayınları, İstanbul.
Keser, İnan (2013), Nusayrî Alevilik, Karahan Kitabevi Yayınları, Adana.
Ma’oz, Moshe (1968). Ottoman Reform in Syria and Palestine (1840-1860), Oxford University Press, Great Britain.
Muhammed Emin Galib et-Tavil, Arap Alevileri Tarihi, (Çev: İsmail Özdemir), Karahan Kitabevi, Adana 2012, s. 311-334.
Ortaylı, İlber (1996), “19. Yüzyılda Heterodoks Dinî Gruplar ve Osmanlı İdaresi”, İLAM Araştırma Dergisi, C. 1, S. 1, ss. 63-68.
Şemseddin Sami (1998), Kamus-ı Türkî, Alfa Yayınları, İstanbul.
Talhamy, Yvette “The Fatwas and the Nusayrî/Alawis of Syria”, Middle Eastern Studies, Vol. 46/2, ss. 175-194.
Ürkmez, Naim ve Efe, Aydın (2010), “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nusayrîler Hakkında Genel Bilgiler”, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, S. 54, Ankara, ss. 127-134.
Üzüm, İlyas (2007), “Nusayrîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 270-274.
Winter, Stefan (2016), A History of the Alawis, Princeton University Press, Princeton and Oxford.
Yeğin, Abdullah-Badıllı, Abdülkadir-Hekimoğlu İsmail, Çalım, İlham (Haz.) (1999), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat, TÜRDAV Basım Yayın, İstanbul.