LATE IRON AGE RHYTONS KEPT IN VAN AND ISTANBUL ESKİ ŞARK ESERLERİ MUSEUMS1

Sıvı doldurma ve boşaltma delikleri bulunan, törensel içki kabı anlamına gelen ritonlar, kült törenlerinde kullanılan libasyon kaplarıdır. Pişmiş topraktan özel formlarda ve özel üretimler olan, Tanrılara sunulan kutsal içecekleri barındıran ritonlar biçim ve teknik olarak madeni kapların taklididir. Bunlar iri fincan, bardak, tankart (çift kulplu bardak), yonca ağızlı testiler, askos, riton, anfora-riton, kadeh, çaydanlık, metalden kâse ve omphaloslu taslardan oluşurlar. Doğu Anadolu'da yapılan arkeolojik kazılardan, yüzey araştırmalarından ve satın alma yoluyla bölge müzelerine gelen Geç Demir Çağı (GDÇ) ritonları bulunmaktadır. Satın alma yoluyla İstanbul Eski ùark EserleriMüzesi ve Van Müzesi'ne gelen ritonların incelemesi yapılmıştır. Bunlardan daha önce arkeoloji literatüründe geçmeyen 4 riton dikkat çekmektedir. "At biçimli (hippomorphik)", "kuş biçimli", "testi biçimli, hayvan protomlu" ve "şişkin gövdeli kap biçimli, hayvan protomlu" ritonlar tipolojik ve mal grubu özelliklerinden hareketle daha çok İran ve Transkafkasya orijinliler ile büyük bir paralellik içerisinde oldukları görülmektedir.

Van ve İstanbul Eski Şark Eserleri Müzelerinde Korunan Geç Demir Çağı Ritonları

Rhytons which are ceremonial drinking vessels contain liquid filling and discharging holes. They are the libation vessels used in cult ceremonies. The rhytons, which contain holy drinks offered to gods, have special forms, and are special productions made of terra-cotta, imitate metallic containers in terms of form and technique. They include large cups, glasses, tankards (double-handled cups), trefoil jugs, askos, rhyton, amphora-rhyton, goblet, teapots, metallic bowls, and omphalos bowls.There are Late Iron Age (LIA) rhytons at the museums located in the Eastern Anatolia Region that have been found in the archeological excavations and the surface surveys conducted in this region besides acquisition through purchase. Those rhytons which have arrived at Istanbul Eski ùark Eserleri Museum and Van Museum through purchasing are examined in this study. Among these rhytons, 4 rhytons not included in the archeological literature before are noteworthy. "Teapot-shaped/drainer, mountain goat protome", "horse-shaped (hypomorphic)", "jug-shaped, animal protome", and "swollen body vessel-shaped, animal protome" rhytons show great parallelism with Iranian- and Transcaucasian-origin ones in terms of typology and product glass.

___

Net Site:

http://www.livius.org/a/iran/persepolis/apadana-eaststairs/03_armenians.JPG, Erişim: 02.02.2015.

http://gokbenutkun.files.wordpress.com/2011/01/img_0714.jpg, Erişim: 02.02.2015.

AKURGAL, E. 1995: Hatti ve Hitit Uygarlıkları, İzmir.

AMANDRY, P. 1959: "Toreutique Achéménide", AntK 2, 38-56.

ALP, S. 2001: Hitit Çağında Anadolu/Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Ankara.

BAYLISS, M. 1973: "The Cult Of Dead Kin İn Assyria And Babylonia", Iraq XXXV, No: 2, 115-125.

BELLİ, O. 1998: Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları, İstanbul.

BİLGİÇ, E.-ÖĞÜN, B. 1965: "Second Season of Excavation at Kef Kalesi of Adilcevaz", Anatolia 9, 11-20.

COLLON, D. 2005: First Impressions Cylinder Seals in the Ancient Near East, London.

CURTIS, J. 1994: Ancient Persia, Teheran.

ÇEVİK, N. 1999: "Hayat Ağacı'nın Urartu kült törenlerindeki yeri ve kullanım biçimi", Anadolu Araştırmaları XV, 335-367.

DARGA, M. 1992: Hitit Sanatı, İstanbul.

DELITSCH, F. 1903: MDOG 11.

DİLER, A. 1986: "Gökçeşeyh Buluntuları Işığında Protomlu Boynuz Rhytonların Kökeni ve Gelişimi", Belleten CCII, 19-44.

DİLER, A. 2004: "Erzurum Arkeoloji Müzesi'nden Bir Pişmiş Toprak Boğa 'Bibru'", Taner Korkut-Havva İşkan-Gül Işın), Anadolu'da Doğdu-60. Yaşında Fahri Işık'a Armağan, 285-286. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

DÖNMEZ, Ş. 2005: "Haluk Perk Müzesi'nden Boya Bezekli Pişmiş Toprak İki Rhyton", Tuliya I, 101-112.

DYSON, R. H. Jr. 1965: "Problems of Protohistoric Iran as seen from Hasanlu", Journal of Near Eastern Studies XXIV, 193-217.

EMRE, K. 1969: "Altıntepe'de Urartu Seramiği", Belleten CXXXI, 279-289.

ERZEN, A. 1978: Çavuştepe, I: MÖ. 7 - 6. Yüzyıl Urartu Mimarlık Anıtları ve Ortaçağ Nekropolü, Ankara.

GAGOSHIDZE, I. 2003: Achaemenid and Achaemenidizing silver vessels found in Georgia, (Powerpoint) Paper delivered at the University of Aarhus 26 September 2003. Seminar in the occasion of the 60th birthday of Niels Hannestad (3 August) and Lise Hannestad (15 October). professors of Classical Archaeology.

GHIRSHMAN, R. 1964: The Arts of Ancient Iran, New York.

GÖNÜLTAŞ, B. 2003: Anadolu'da Kaya Çanakları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.

HAERINCK, E. 1978: "Painted pottery of the ArdabilStyle in Azerbaidjan (Iran)", Iranica Antiqua XIII, 75-91.

HAERINCK, E. 1980: "Twinspouted vessels and their distributionin the Near East from the Achaemenian to the Sasanian period", Iran XVIII, 43-54.

HELWING, B.-FEHMİ, H. 2005: "İran'da Demir Çağı", ArkeoAtlas IV, 134-143.

HERODOTOS, 1991: Herodot Tarihi, (Çev.: M. Ökmen), İstanbul.

İLHAN, S. 1999: Anadolu'da Seramik Rhytonlar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.

KABAAĞAÇ, S.- ALOVA, E. 1995: Latince/Türkçe Sözlük, İstanbul.

KALKAN, H. 2008: M.Ö. 6-4. Yüzyılda Doğu Anadolu: Arkeolojik Veriler Işığında Tarihsel ve Kültürel Değerlendirme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.

KALKAN, H. 2009: "Akhaimenid Armenia, At ve Rhyta", Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Arkeoloji Dergisi XIII/1, 141-148.

KHATCHADOURIAN, L. 2008: Social Logics under Empire: The Armenian 'Highland Satrapy' and Achaemenid Rule, ca. 600-300 B.C., Ph.D. Dissertation, University of Michigan, Ann Arbor.

KNAUSS, F. 2006: "Ancient Persia and The Caucasus", Iranica Antiqua XLI, 79- 118.

KOCH, H. 1992: Es kündet Dareios der König...: Vom Leben im persischen Grossreich, Philipp von Zabern, Mainz am Rhein.

KONYAR, E.- AVCI, C.-GENÇ, B.-AKGÜN, R.G.-TAN, A. 2013: "Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü Kazıları 2012 Yılı Çalışmaları", Kazı Sonuçları Toplantısı 35/2, 358-370.

KORUCU, H. 2005: Kars İli Höyükleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.

KROLL, S. 1979: "Meder in Bastam IX", W. Kleiss et al. (yay.) Bastam I: Ausgrabungen in den Urartaischen Anlangen 1972-1975, Teheraner Forschungen IV, Berlin, 229-234.

MAHBOUBIAN, H. 1997: Art of Ancient Iran. Copper and Bronze, London.

MOOREY, P. R. S. 1974: Ancient Persian Bronzes, in the Adam Collection, University of Oxford, Ashmolean Museum.

OVERLAET, B. 2005: "The Chronology of the Iron Age in the Pusht-ı Kuh, Luristan", Iranica Antiqua XL, 1-33.

ÖKSE, T. 1999: Önasya Arkeolojisi Seramik Terimleri, İstanbul.

ÖZGÜÇ, T. 1998: İnandıktepe, Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi, Ankara.

ÖZGÜÇ, T. 2005: Kültepe, Kaniş/Neşa, İstanbul.

PARKER, A. 1996: Northeastern Anatolia in the Iron Age: On the Periphery of Empires, A thesis submitted in fulfilment of the requirements fort the degree of Master of Arts in the Department of Classics and Archaeology, Faculty of Ats, University of Melbourne.

PARKER, A. 1999: "Northeastern Anatolia: On the Periphery of Empires", Anatolian Studies IL, 133-141.

PFROMMER, M. 1990: "Ein Achämenisches Amphorenrhyton mit Ägyptischem Dekor", Archäologische Mitteilungen aus Iran XXIII, 191- 209.

RZAEV, N. I. 1976: Iskusst vo Kaukazskoj Alba 4 v.do n.e.-7.v.n.e., Baku.

SACKLER, A. M. 1992: Ancient Iranian Ceramics: from the Arthur M. Sackler Collections, (Ed. T.S. Kawami), Newyork.

SAGONA, A. 1992: "Excavations at Büyüktepe Höyük 1991. Second Preliminary Report", Anatolian Studies XLII, 29-46.

SCHNYDER, R. 1975: "Keramik und Glasfunde vom Takht-ı Suleiman 1959- 1968", Arch. Anz. 90, 181-183.

SEIPEL, W. 2001: 7000 Jahre persische Kunst. Meisterwerke aus dem Iranischen Nationalmuseum in Teheran.

SEVİNÇ, F. 2007: Hititlerde Ölülere ve Yer altı Tanrılarına Sunulan Kurbanlar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.

STERN, E. 1982: Material Culture of the Land of the Bible in the Persian Period, 538-332 B.C., Warminster.

STRONACH, D. 1974: "Achaemenid Village I at Susa and the Persian Migration to Fars", Iraq XXVI, 239-248.

ŞENYURT, S. Y. 2011: Tasmasor, (Ed. S. Y. Şenyurt) Ankara.

TEMÜR, A. 2014: "Amasya Yassıkaya Açık Hava Tapınım Alanı Üzerine Gözlemler", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of International Social Research 7/35, 432-440.

TÜRKTEKİ, S.-HÜRMÜZLÜ, B. 2007: Eski Çağ'da İçki ve Sunu Kapları, İstanbul.

UMURTAK, G. 1996: "Anadolu'nun Batı Bölgelerinde ve Trakya'da Tunç Çağları Öncesi Yerleşmelerde Bulunmuş Olan Ayrışık Kaplar", Anadolu Araştırmaları 10, 479-517.

WALSER, G. 1996: Die Völkerschaften auf den Reliefs von Persepolis: Historische Studien über den sogenannten Tributzug an der Apadanatreppe. Vol. 2, Tehraner Forschungen, Berlin: Mann.

YİĞİTPAŞA, D. 2009: "Erzurum Müzesi'nden Bir Grup Boya Bezemeli Geç Demir Çağ Seramiği", Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi XXII, 167-202.

YİĞİTPAŞA, D. 2010a: Arkeolojik Veriler Işığında Doğu Anadolu Geç Demir Çağı (MÖ 6.-4. Y.Y.) Çanak Çömleği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van.

YİĞİTPAŞA, D. 2010b: "Urartu Ölü Gömme Gelenekleri ve Ölümle İlgili Ritüeller", Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi S.25, 203-212.

YİĞİTPAŞA, D. 2012: "Investigations on Late Iron Age Pottery Traditions in Van Lake Area and Surrounding Regions", ARAMAZD-Armenian Journal of Near Eastern Studies (AJNES) C.VII, S.2, 84-103.

YİĞİTPAŞA, D. 2013: "Doğu Anadolu Geç Demir Çağı Seramikleri Üzerinde Görülen Figürlü ve Bitkisel Bezemeler", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of International Social Research -Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Özel Sayısı- 6, 25, 612-628.

YİĞİTPAŞA, D. 2015: "Doğu Anadolu Bölgesi Geç Demir Çağı Ritonları", Arkeoloji Dergisi (ADerg) XX, 87-109.

YOUNG, T.C. 1965: "A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500 B.C.", Iran XXX, 53-85.