BİR METAFİZİK ESTETİK SÖYLEMİ OLARAK KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE RÛH-I MUSAVVER

vasıtasıyla telkin edilmiş olduğu gibi estetik bir düzlemde bir dil ve edebiyat vücuda getirmiştir. İslam din ve tasavvufunun tevhid/vahdet-i vücud anlayışı gündelik yaşamdan sanata değin geniş bir çerçevenin şekillendirici temel unsurudur. Müslüman sanatkârın his âleminin ifadesinde maddeyi bir teşbih unsuru olarak görmesi tasavvufî ya da dinî-ahlâkî mevzulu olmayan metinlerde estetik bir söyleme dönüşmüştür. “Rûh-ı musavver” adlandırması bu çerçevede klasik Türk edebiyatı şairlerimizin örtük ifadeli bir terminolojisi gibidir. Klasik Türk şiiri geleneğimiz, kendi estetik anlayışını ifade eden bir terminoloji doğurmuştur. Din ve tasavvuf temelli bir kelime ya da tamlama içerisinde güzellik anlayışının izlerini bulmak mümkündür. Mezkûr ifadenin şairlerin özgün üslupları içinde aynı referansa işaret etmesi, şairlerin estetik ya da güzel kavramı çerçevesinde bir terminoloji oluşturduğunu göstermektedir. Ontolojik/metafizik bir değer olarak “rûh-ı musavver” ifadesinin menşei, hangi anlam ve söylem çerçevesinde kullanıldığının keşfi bu makalenin temel çabası olacaktır.

Rûh-ı Musavver in Turkish Classical Poetry as a Metaphysical Esthetic Discourse

aforementioned fields have created a language and literature in an esthetic plane as in imbued through art. The Islamic religion and sufism’s understanding of monotheism/unity of existence is the shaping element of a broad framework ranging from daily life to art. The fact that the Muslim artist sees matter as an element of simile in the expression of the world of sentiment has also turned into an esthetic discourse in texts that are not Sufist or religious/moral. This framework, referred to as “ruh-ı musavver,” is like an implicit terminology of the poets of our classical literature. It gives birth to a terminology that expresses the own esthetic understanding of our classical poetic tradition. It is possible to find the concept of beauty or how they see beauty within the framework of a word or noun phrase based on religion and sufism. The fact that the aforementioned use points out the same reference within the unique style of the poets suggests that they have created a terminology within the framework of the concept of esthetics or beauty. This article will primarily try to determine the origin of the expression "ruh-ı musavver" as an ontological/metaphysical value as well as under which meaning and discourse it was used.

___

Abdürrezzak Kâşânî (2004), Tasavvuf sözlüğü (çev: Ekrem Demirli), İstanbul: İz Yay.

Adem, A. (2008). Hâmî dîvânı. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Admış, A. (2007). Âkif divanı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Akdoğan, Y. Ahmedî dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591, ahmedidivani yasarakdoganpdf.pdf?0 (erişim tarihi: 15.12.2020)

Akkuş, M. (1993). Nef‘î divanı. Akçağ: Ankara.

Aslan, Ü. (2017). Mustafa Nehcî divanı.https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55752, nehci-divanipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 05.01.2020)

Ayan, H. (2017). Rind ile zâhid, sıhhat ile maraz. İstanbul: Büyüyenay Yay.

Aydemir, Y. (2017). Ravzî dîvânı.https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzidivanipdf. pdf?0 (erişim tarihi: 07.02.2020)

Ayvazoğlu, B. (2002). Aşk estetiği. İstanbul: Ötüken Yay.

Ayvazoğlu, B. (2016). Güller kitabı. İstanbul: Kapı yay.

Başpınar, F. Beyânî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78363/beyani- divani.html (erişim: 18.02.2020)

Bayak, C. (2017). Sehâbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 55746,sehabidivanipdf. pdf?0 (erişim tarihi 10.02.2020)

Bayram, Y. (2018). Adlî dîvânı (Dîvân-ı Sultân Bâyezîd-i Sânî).https://ekitap.ktb. gov.tr/Eklenti/59923,adli-divanipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 13.12.2019)

Burckhardt, T. (1982). İslam tasavvuf doktrinine giriş (çev: Fahreddin Arslan). İstanbul: Ribat Yay.

Cömert, B. (2008). Estetik. Ankara: de ki Yay.

Çeltik, H. (2017). Ahmed-i Rıdvân divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55738, ahmed-i-ridvan-divanipdf.pdf?0 (erişim: 16.02.2020)

Demir, H. (2017). Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve dîvânı. https://ekitap.ktb. gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullah-nafizdivanpdfpdf.pdf?0 (erişim tarihi: 19.101. 2020)

Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi.

Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 05.02.2020)

Erdoğan, M. (2008). Kabûlî İbrahim Efendi, hayatı, edebî kişiliği ve divanı. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Eren, A. (2004). Şeyhülislâm Yahyâ divanı tahlili (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ertem, B. (2017). Muvakkitzade Muhammed Pertev. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 55973,pertev-divanipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 0502.2020)

Ersoy, E. (2017). Münirî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56095, muniridivanipdf. pdf?0 (erişim tarihi: 05.02. 2020)

Harmancı, E. (2017). Süheylî dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750, suheylidivanipdf. pdf?0 İpekten, H. (2019). Nâilî-i kadîm. Ankara: Akçağ Yay.https://ekitap.ktb.gov.tr/ Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0(erişim tarihi: 13.12.2019)

İsen, M. & Kurnaz, C. (1990). Şeyhî divanı. Ankara: Akçağ.

Kalkış, M. (1994). Şeyh Gâlib dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.

Kaplan, M. (2019). Neşâtî divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67330,nesatidivanipdf.pdf?0&_tag1=006964F7A491139BEB893C13F024BA71C 07840A2&crefer=C8526A6C79257ABD9385F7A3C2FF841503DDEA959 7904B3578BA333ECD5022F5 (erişim tarihi: 13.12.2019)

Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâleti dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 05.02.2020)

Kemikli, B. (2017a). Dost ilinden gelen ses. İstanbul: Kitabevi Yay.

Kemikli, B. (2017b). Sûfî aşk ve ölüm. İstanbul: Kitabevi Yay.

Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 55975,asikcelebi- divanipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 15.02.2020)

Kutlar Oğuz, F. S. (2019). Dîvân-ı İzzet ve nigâr-nâme. https://ekitap.ktb.gov.tr/ Eklenti/68921,divan-i-izzet-ve-nigar-name-pdf.pdf?0 (erişim tarihi: 05.01. 20120)

Küçük, S. (1994). Bâkî dîvânı. Ankara: Akçağ.

Nasr, S.H. (2019a). İslâm sanatı ve maneviyatı (Çev: Nabi Avcı). İstanbul: İnsan Yay.

Nasr, S. H. (2019b). İnsan ve tabiat. (Çev: Nabi Avcı, İstanbul: İnsan Yay.

Okuyucu, C. (2010). Divan edebiyatı estetiği. İstanbul: Kapı Yay.

Özel, A. (2014). Estetik ve temel kuramları. Ankara: Ütopya Yay.

Özmen, M. (2017). Ahmed-i Dâî divan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.

Pala, İ. (2003). Ansiklopedik dîvân şiiri sözlüğü. İstanbul: L&M Yay.

Şemseddin Sami (2016). Kâmîs-ı Türkî. İstanbul: Nadir Eserler Kitaplığı.

Tarlan, A. N. (1992). Necâtî Beg divanı. Ankara: Akçağ Yay.

Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî divanı. Ankara: Akçağ.

Taş, H. (2010). Vusûlî Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10660,vusulidivanipdf. pdf?0 (erişim tarihi: 08.02.2020)

Timuçin, A. (2017). Estetik. İstanbul: Bulut Yay.

Tulum, M. & Tanyeri, M. A (1977). Nev‘i dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay.

Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.

Uludağ, S. (2019). Kelâbâzî- Doğuş devrinde tasavvuf ta’arruf. İstanbul: Dergâh Yay.

Üst, S. (2011). Edirneli Nazmî dîvânı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Üstüner, K. (2017). Yâver Dîvânı.https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55748,yaverdivanipdf. pdf?0 erişim tarihi: (01.15, 2020)

Yalçınkaya, Ş. (2007). Yol metaforu ve klâsik Türk edebiyatında arayış yolculukları. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi Sayı/Number: 13, Ocak/january 2007, s.

Yavuz, Y. Ş. (2016). Ruh. TDV İslâm ansiklopedisi c.35, s.187-192.