bir kişi y(a)ñ(ı)ls(a)r : og(u)şı : bod(u)nı : bisükiŋe : t(e)gi : kıdm(a)z (e)rm(i)ş : CÜMLESİ ÜZERİNE

Köl Tigin (G6) ve Bilge Kağan (K4) yazıtlarında yer alan ve imlâsı RSLğY [y(a)ŋ(ı)ls(a)r], ağıÜspb (bisükiŋe), zmDpQ [kıdm(a)z] şeklinde olan ibareler araştırmacılar tarafından değişik şekillerde okunmuş ve anlamlandırılmıştır. Eski Türk Yazıtları’nın okunması ve anlamlandırılması üzerine sunulan fikirler, konuya farklı bakış açıları kazandırarak tartışmalı ifadelerin çözümlerinin tespit edilmesine katkı sağlamıştır. Eski Türk Yazısı’nda yazılmayan ünlülerin nasıl okunacağı, ileri ögelerle eski ögelerin birlikte kullanımı, ünsüz ile başlayan kelimeler için daima bir ünlü önses düşünülebilmesi, aykırı genizleşme (denazalizasyon) ve alternans (ses nöbetleşmesi) gibi ses olaylarının olması, anlamlandırma esnasında bağlamın dikkate alınmaması, bir kelimenin birden çok anlamı karşılaması gibi bazı hususlar belirsizliklere yol açmaktadır. Bu belirsizliklerin giderilmesi için bağlamın ve tarihî gerçeklerin dikkate alınması gerekmektedir. Makalede, konuyla ilgili bundan önceki değerlendirmeler incelenerek söz konusu cümle yeniden anlamlandırılmaya çalışılmıştır.

On the Sentence of bir kişi y(a)ñ(ı)ls(a)r : og(u)şı : bod(u)nı : bisükiŋe : t(e)gi : kıdm(a)z (e)rm(i)ş :

The expressions running as RSLğY [y(a)ŋ(ı)ls(a)r], ağıÜspb (bisükiŋe), zmDpQ [kıdm(a)z] in the inscriptions of Kul Tigin (G6) and Bilge Khagan (K4) have been read and interpreted by the researchers differently. Opinions about the reading and interpretation of the Old Turkish Inscriptions have brought different perspectives to the issue, contributing to the decoding of contradictive statements. Some issues such as how to read vowels not written in Old Turkish Script, the use of advanced elements and old elements together, the possibility of always considering a vowel apheresis for words starting with a consonant, the presence of sound events such as denasalization and alternans, disregarding the context while interpretation, and the fact that a word meets more than one meaning lead to ambiguities. Context and historical facts should be considered in order to eliminate these uncertainties. In the article, previous evaluations on the subject were examined and the sentence in question was tried to be re-interpreted.

PDF

___

Árpád B. (2010). Türk ve Uygur runik yazıtlarının karşılaştırmalı yayını. Ankara: TDK Yay.

Clauson Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford : Oxford University Press.

Demirbilek S. (2008). Tegi edatı ve türleri, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 / 2, 94-101.

Ercilasun A. B. (2014). Makaleler 1. Ankara: Akçağ Yay.

Ercilasun A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk bengü taşları. İstanbul: Dergâh Yay.

Eyuboğlu İ. Z. (1998). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yay.

Fidan G. (2007). Qin devrimleri: Qin Shi Huang döneminde Çin’de yapılan devrimler. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları (Sinoloji Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Gabain A. V. (2007). Eski Türkçenin grameri. çev. M. Akalın. Ankara: TDK Yay.

Görez F. (2011). Beyliklerden imparatorluga giden süreç ve ilk imparator Qin Shi Huang Di. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları (Sinoloji Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Gündüz T. (2018). Kur’an ve kılıç Türkler nasıl Müslüman oldu?. İstanbul: Yeditepe Yay.

İlhan N. (2004). Yañılsar … bişükine tegi kıdmaz ermiş. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 14 - 2, 121-128.

İnayet A. (2011). “bir kişi: y(a)ŋıls(a)r: og(u)şı: bod(u)nı: bişükiŋä: t(ä)gi: kıdm(a)z: (ä)rm(i)ş ve in(i)si: [(ä)ç]isin: bilm(ä)z: (ä)rti: oglı: k(a)ŋın: bilm(ä)z: (ä)rti İbareleri Üzerine. “Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl” Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu. Ed. Ü. Ç. ŞAVK. I, Hacettepe Üniversitesi Yay., Ankara: 451-455.

Kâşgarlı Mahmud (2007). Dîvânü lugâti’t-Türk. istanbul: Kabalcı Yay.

Korkmaz Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.

Okay B. (1993). Çin Seddinin yapılış nedeni hakkında değişik bir görüş. Belleten. LVII, 218, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 145-158.

Orkun H. N. (2011). Eski Türk yazıtları. Ankara: TDK Yay.

Ölmez M. (2017). Köktürkçe ve Eski Uygurca dersleri. İstanbul: Kesit Yay.

Özdemir H. (2013). bir kişi yaŋılsar uguşı bodunı ebi eşükiŋe tegi kıdmaz ermiş ibaresi üzerine. Dil Araştırmaları. 13, 131-139.

Şirin H. (2015). Kül Tigin yazıtı, Notlar. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat.

Taşağıl A. (2018). Bozkırın kağanlıkları. İstanbul: Kronik Kitap.

Tekin T. (2010). Orhon yazıtları. Ankara: TDK Yay.

Thomsen V. (2011). Orhon yazıtları araştırmaları. çev. - Yay. Haz. V. Köken. Ankara: TDK Yay.

Tuna O. N. (1957). Bazı imla gelenekleri, bunların metin incelenmelerindeki önemi ve orhon yazıtlarında birkaç açıklama. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 41-81.

Uçar E. (2018). Köl Tégin (G 6) ve Bilge Kagan (K 4-5) yazıtlarındaki bişükıŋe tegi kıdmaz ermiş cümlesi üzerine. Тҥркология, 6 (92), 7-44.

Vural F. G. (2016). İslamiyet’ten önce Türklerde kültür ve müzik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.