Nişancızâde’nin Mir’âtü’l-Kâinât Adlı Eserinde Osmanlı Tarihi Kısmına Dair Tespitler

Nişancızâde Mehmed Efendi (ö.1031/1621) meşhur bir kronik yazarı ve 17. yüzyılın tanınmış âlimlerinden biridir. Kanûnî Sultan Süleyman döneminde doğmuş ve II. Osman dönemi de dâhil olmak üzere yedi Osmanlı padişahının saltanatını görmüş olan Nişancızâde, âlemin yaratılışından Kanûnî Sultan Süleyman’ın saltanatının sonuna kadar gelen Mir’âtü’l-Kâinât adlı tarih eseriyle meşhur olmuştur. Eserin Osmanlı tarihine ayrılan bölümü Osman Gazi’den Kanûnî devrinin sonuna kadar gelmektedir. Bu makalede Mir’âtü’l-Kâinât’ın söz konusu kısmı incelenip değerlendirilmiştir. Eserin bu kısmının en mühim yönlerinden biri de yazarın hayatına dair bilgilere sağladığı önemli katkılardır. Örneğin Nişancızâde’nin doğduğu yıl, kaynaklarda iki farklı bilgi ile yer almaktadır. Oysa Mir’âtü’l-Kâinât’ta kendi akrabaları hakkında verdiği malumattan yazarın doğduğu yıl da net olarak ortaya çıkmaktadır. Eserin Berlin Devlet Kütüphanesi’nde (Staatsbibliothek zu Berlin) kayıtlı bir nüshasının müellif hattı olduğu tarafımızca tespit edilmiş ve makaledeki değerlendirmeler bu nüshaya göre yapılmıştır. Kroniklerin ve biyografi kaynaklarının da bu eserle mukayeseli olarak okunması neticesinde Mir’âtü’l-Kâinât’ın Osmanlı tarihi kısmının ana kaynağının Hoca Sadeddin Efendi’nin Tâcü’t-Tevârîh adlı eseri olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Nişancızâde Mehmed Efendi, Mir’âtü’l-Kâinât, Osmanlı tarihi, Tâcü’t-Tevârîh

Remarks on the Part of Ottoman History in Nişancızâde’s Mir’âtü’l-Kâinât

Nişancızâde Mehmed Efendi (d.1031/1621) was a famous chronicle writer and one of the prominent scholars of the seventeenth century. He was born during the reign of Süleyman I and lived under the reign of seven Ottoman sultans, including Osman II; and became well-known with his work Mir’âtü’l-Kâinât, covering significant events from the beginning of the universe to the end of the Süleyman I’s reign. Thus, in the chronicle, the part dealing with Ottoman history covers the period from Osman Gazi to the end of Süleyman I’s rule. This article analyzes this part of Mir’âtü’l-Kâinât as it is one of the most significant contributions to the details of Nişancızâde's life. For instance, some sources have contradictory information about his birthday. Whereas the year he was born becomes apparent thanks to the details he provided in Mir’âtü’l-Kâinât about his relatives. The primary source of this article is Mir’âtü’l-Kâinât's autograph copy in the State Library of Berlin. As a result of a comparative analysis of this manuscript along with other chronicles and biographies, the study deducts that Hoca Sadeddin Efendi’s Tâcü’t-Tevârîh is the primary source for the Ottoman history part of Mir’âtü’l-Kâinât.

Keywords:

Nişancızâde Mehmed Efendi, Mir’âtü’l-Kâinât, Ottoman history, Tâcü’t-Tevârîh,

PDF

___

T. C. Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (Turkish Presidency State Archives of the Republic of Turkey, Department of Ottoman Archives, İstanbul) (BOA), D.BŞM.d. 138/3.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, 1975.
Gelibolulu Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr. ed. Ali Çavuşoğlu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019.
Genç, Vural. İdris-i Bitlisî Heşt Bihişt Osman Gazi Dönemi (Tahlil ve Tercüme). İstanbul: Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 2007.
Genç, Vural. Acem’den Rum’a: İdris-i Bidlîsî’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. Bayezid Kısmı (1481-1512). İstanbul: Institute of Social Sciences, Ph.D. Dissertation, 2014.
Hoca Sadeddin Efendi. Tâcü’t-Tevârîh. İstanbul: Tabhâne-i Âmire, 1279.
Karatay, Fehmi Edhem. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, 1961.
Kâtib Çelebi. Fezleke. ed. Zeynep Aycibin. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2016.
Kökoğlu, Ali. Kemal Paşa-zâde’nin Selim-nâmesi. Kayseri: Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 1994.
Meyan, A. Faruk. Mir’ât-ı Kâinât, I-II, İstanbul: Berekât Yayınları, 1987.
Nakipoğlu, Sibel Nazlıhan. Ramazan-zâde Mehmed’in Nişancı Tarihi. Kayseri: Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 1990. Nev‘îzâde Atâyî. Hadâiku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, I-II, ed. Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2017.
Nişancızâde Mehmed Efendi. Mir’âtü’l-Kâinât. Berlin: Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. or. quart. 1381.
Nişancızâde Mehmed Efendi. Mir’âtü’l-Kâinât, I-II, Egypt: Matba’at Bulaq, 1257.
Nişancızâde Mehmed Efendi. Mir’âtü’l-Kâinât, I-II, İstanbul: Tatyos Divitciyan Matbaası, 1290.
Özcan, Abdülkadir. “Mehmed Çelebi, Ramazanzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 28/449-450. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
Özcan, Tahsin. “Nişancızâde Muhyiddin Mehmed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 33/161. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
Özdemir, Rukiye. Ramazân-zâde’nin Târîh-i Nişâncı Paşa İsimli Eserinin Tahlil ve Tenkidi. Erzurum: Research Institute of Turkology, Ph.D. Dissertation, 2018.
Ramazanzâde Mehmed Çelebi. Târîh-i Nişâncı. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1290.
Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. ed. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
Uğur, Ahmet. The Reign of Sultân Selîm I in the Light of the Selîm-nâme Literature. Scotland: Ph.D. Dissertation, The University of Edinburgh, 1973.
Yastı, Mehmet. Nişâncı Mehmed Paşa Tevârîh-i Âl-i Osmân (1b-120a) Metin-Dil Özellikleri-Sözlük. Konya: Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 2005.