Molla Sadrâ'da Ölümsüzlük Düşüncesi

Ölümsüzlük ya da ölüm sonrası varoluş, felsefi-teolojik gelenekte kayda değer bir geçmişe sahip olan ve aynı zamanda tazeliğini de hiç yitirmeyen köklü problematiklerdendir. İnsanın gelecek hayat beklentisi, teistik dini inançlarda ‘yeniden diriliş’ öğretileri-akîdeleri ile karşılanırken, felsefi yaklaşımlarda ise ‘ruhsal ölümsüzlük’ tezleriyle cevaplanmaktadır. Ne var ki her iki savın da bütünüyle sorunsuz bir muhtevaya sahip olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu çalışmada, düşünce tarihinin bu kadîm problematiğinin Molla Sadrâ’nın felsefi-kelâmi düşüncesinde nasıl ele alındığına yer verilecektir. Sadrâ, nefsin varoluşsal tekâmülüne dayanan ve ‘ben’in kesintisiz bir süreç içerisinde gelişimini sürdürdüğü özgün bir diriliş öğretisi sunar. ‘Cevherî hareket’, ‘hayal yetisinin soyutluğu’ ve ‘uhrevi bedenler’ teorilerinin temel parametreler olarak kullanıldığı bu öğreti, dünyevî bedenlerin iadesini savunan klasik kelâmi düşünceyle varlığa ruhsal olarak devam edildiğini kabul eden felsefi doktrine eleştirel bir cevap niteliğindedir. Bu açıdan, ‘biyolojik bedenle diriliş’ ve ‘ruhsal ölümsüzlük’ teorileri arasında sıkışıp kalan İslam eskatolojisi için de üçüncü bir alternatif şık olarak belirmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Molla Sadrâ, Ölümsüzlük, Uhrevî Bedenler, Cevherî Hareket, Cismânî Diriliş

Immortality Thought of Mulla Sadra

Immortality, or life after death one of the deep-rooted problamatics that most noteworthy backgrounded and never losing its freshness, in the philosophic-thelogical custom. While the expectations of people about the next life, is satisfied as ‘resurrection’ by the theistic beliefs doctorines-thoughts, it is also answered as ‘soul immortality’ by the philosophical approaches. But it is impossible to say both thesis have smootly aspects. In this study, we will rank how this ancient problematic in the history of thought is dealt with in Mulla Sadra's philosophy. Sadra offers an original doctrine of resurrection, which is based on the existential evolution of the self and continues to develop in a continuous process. This doctrine, in which the theories of substantive movement, abstractness of imagination and selestial-spiritual bodies are used as basic parameters, is a critical answer to the philosophical doctrine that acknowledges the continuity of spiritual existence with the classical thelogical thought that advocates the return of worldly bodies. In this respect, it appears as a third alternative alternative for Islamic eschatology, trapped between theories of de resurrection through biological body and spiritual immortality.

Keywords:

Mulla Sadra, Immortaliy, Selestial Bodies, Substantive Motion, Bodily Resurrection,

PDF

___

Aristoteles. Metafizik. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu'l-Hafa. Beyrut, 1351.
Behmenyâr, Ebü’l-Hasan b. Merzübân. et-Tahsîl. Tahran, 1996.
Büştî, Cemile Muhyiddîn. Sadrüddîn eş-Şirâzî ve Mevkifuhu'n-Nakdî mine’l-Mezâhibi'l-Kelâmiyye. Beyrut: Dârü’l-Ulûmi’l-‘Arabiyye, 1429/2008.
Cevârdihi, M. Müderrisi. Târihu Felâsife-i İslam. Tahran: İlmi Press, 1336.
Chittick, William C. İmaginal Worlds: İbn al-İrabi and The Problem of Religious -Hayal Alemleri-. Trc. M. Demirkaya. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003.
Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
Cüveynî, Ebü’l Meâlî Rüknüddîn. Kitâbü’l-İrşâd ila Kavâtiı’l-Edilleti fî Usûli’l-İ’tikâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
Düzgün, Şaban Ali. Ölüm Sonrasına İlişkin Teoriler. (Ş. Ali Düzgün (ed.) Kelam içinde). Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyin ve İhtilâfu’l-Musâllîn. Thk. Helmut Ritter. Wiesbaden, 1980.
Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. el-Medînetü’l-Fâzıla -İdeal Devlet-. Trc. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 2004.
Gazzâlî, Ebû Hamîd. el-İktisâd fî’l-İ’tikâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409.
__________. el-Munkızu Mine’d-Dalal -Dalâletten Hidayete-. Trc. Yapla Pakiş. İstanbul: Umran Yayınları, 1998.
__________. Tehâfütü’l-Felâsife. Nşr. Şems et-Tebrîzî. Tahran, 1424.
Hasan, Ali Hac. el-Hikmetü’l-Müteâliye inde Sadri’l-Müteellihîn eş-Şîrâzî. Beyrut: Dârü’l-Hâdî, 1426/2005.
Hanefî, Hasan. Mine’l-Akîde ila’s-Savrâ. Kahire, ts.
İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Ali. Fütuhât-ı Mekkiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2009.
İbn Manzûr, Cemalüddîn Ebu’l-Fazl. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1993.
İbn Sina, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah. el-Adhaviyye fi’l-Meâd. Thk. Hasan el-Âsî. Tahran, 1424.
__________. en-Necât mine’l-Farki fî Bahri’d-Delâlâti. Tsh. Muhammed Tâkî Daniş Pezuh. Tahran: Menşûrâti Câmiati Tahran, 1421.
__________. eş-Şifâ: es-Simâu’t-Tabiî. Thk. Said Zâyid-İbrahim Medkûr. Kum: Mektebetü Ayetullah Mer’aşî, 1404.
Kâdî Abdülcebbar. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-‘Adl. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1962.
Kavşut, Muhammet Sait. el-Hikmetü’l-Müteâliye: Molla Sadrâ’nın Felsefi-Kelâmi Düşüncesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2018. Koç, Turan. “Molla Sadrâ'ya Göre Ölüm Sonrası Hayat Açısından Ruh-Beden İlişkisi”. İslâmiyât 3/1 (Ocak-Mart 2000): 95-105.
Lezîk, Kemal. en-Nefsü’l-İnsâniyye inde Sadrüddîn Şirâzî. Beyrut: Dârü’l-Hâdî, 2006.
Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî, Asâlet-u Ca’li’l-Vücûd. (Mecmûatü Resâil-i Felsefî li-Sadri'l-Müteellihîn içinde). Tsh. Hâmid Nâcî İsfahânî. Tahran: İntişârat-i Hikmet, 1417.
__________. el-'Arşiyye. Tsh. Gulam Hüseyn Âhânî. II. Baskı. Tahran: İntişârat-ı Movlâ, 1402.
__________. el-Esfârü’l-Erba’a (el-Hikmetü'l-Müteâliye fî Esfâri'l-‘Akliyyeti'l-Erba'a). Nşr. Rızâ Lutfî. 3. Baskı. Beyrut: Dâr-u İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1981.
__________. el-Haşriyye. (Mecmûatü Resâil-i Felsefî li-Sadri'l-Müteellihîn içinde). Tsh. Hâmid Nâcî İsfahânî. Tahran: İntişârat-i Hikmet, 1417.
__________. el-Mebde ve’l-Meâd. Tsh. S. Celaleddin Aştiyânî. Tahran: Encümen-i Hikmet ve Felsefe-i İran, 1395.
__________. el-Meşâir. 2. Baskı. Tahran: Mektebetü’t-Tahûrî, 1404.
__________. el-Mezâhiru'l-İlâhiyye fî Esrâri'l-‘Ulûmi'l-Kemâliyye. Thk. S. Muhammed Hamaney. Tahran: Müessesetü Hikmeti Sadrâ, 1429.__________. Esrârü'l-Âyât ve Envârü'l-Beyyinât. Tsh. Muhammed Hacevî. Tahran: Encümen-i İslami Hikmet ve Felsefe-i İran, 1401. __________. eş-Şevâhidü'r-Rubûbiyye fî Menâhici's-Sülûkiyye. Tsh. S. Celâleddîn Aşti¬yânî. 2. Baskı. Meşhed: İntişârat-ı Danişgâh-i Meşhed, 1401.
__________. Hâşiye 'alâ İlâhiyyâti'ş-Şifâ. Kum: İntişârât-ı Bîdâr, ts.
__________. İttisâfu’l-Mâhiye bi’l-Vücûd. (Resail-i Âhûnd içinde). Tahran, 1302.
__________. Mefâtîhu'l-Ğayb. Tsh. Muhammed Hacevî. Tahran: Encümen-i İslami Hikmet ve Felsefe-i İran, 1404/1984.
__________. Risale-yi Se Asl. Tsh. S. Hüseyin Nasr. Tahran: Câmi’ât-u ‘Ulûmi’l-Ma’kûl ve’l-Menkûl, 1381.
__________. Şerh-u Hidayeti’l-Esîriyye. Tsh. M. Mustafa Fûvlâdkâr. Beyrut: Müesseset-u Tarîhi’l-‘Arabî, 1422.
__________. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Muhammed Hacevî. Kum: İntişârât-ı Bîdar, 1366/1987.
__________. Zâdü’l-Musâfir. (Aştiyani, Şerh ber Zâdü’l-Musâfir içinde). 3. Baskı. Kum: Merkez-i İntişârât-i Defter-i Tebligât-i İslâmî, 1423.
Nasr, Seyyid Hüseyin. Molla Sadrâ ve İlahi Hikmet. Trc. Mustafa Armağan, İstanbul: İnsan Yayınları, 2009.
Pringle-Pattison, A. Seth. The İdea of İmmortality. London: Clarendon Pres, 1922.
Râzî, Fahreddîn. el-Erbaîn fî Usûli’d-Dîn. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
__________. el-Muhassal. Umman: Dârü’r-Râzî, 1411.
Santos, Ferdinand – Stia, Santigao. Personal Identity The Self and Ethics. London: Palgrave Macmillan, 2007.
Sebzevârî, Hâdî. Şerhu’l-Esmâi’l-Hüsnâ. Tahran: Menşûrâtu Câmiati Tahran, 1414.
Şehristânî, Ebü’l-Feth. el-Milel ve’n-Nihal. Thk. Muhammed Bedrân, Kum, 1405.
Tahânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
Tebrizî, M. Ali. Reyhânâtü’l-Edeb. Tahran: Sadi Press, 1331/1912.
Tünukâbunî, M. Muhammed. Kısasü'l-‘Ulemâ. Tahran: İntişârât-i İlmiyye-i İslamiyye, 1396.
Unamuno, Miguel De. Yaşamın Trajik Duygusu. Trc. Osman Derinsu. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1986.
Ülken, H. Ziya. İslam Felsefesi Kaynakları ve Etkileri. İstanbul: Cem Yayınları, 1993.
Zencânî, Ebû Abdullah. el-Feylosofü’l-Îrâniyyi’l-Kebîr Sadreddîn eş-Şîrâzî: Hayâtuhu ve Usûlu Felsefetihi. Tahran: Müessesetü Keyhân, 1419.