Yakın zamana kadar Güney Sardunya’daki Nora’da iki atölyenin varlığı bilinmekteydi fakat Cagliari Bölgesi’nde yapılan son çalışmalarda birisi Sarroch diğeri Settimo San Pietro’da tespit edilen geç döneme ait iki çok renkli mozaikten yeni veriler elde edilmiştir. Her iki mozaik de aynı desenlerden oluşmaktadır, gökkuşağı gibi renkli şevronlardan oluşan bir desen ve bitişik düzende dikey olarak birbiri üstüne binmiş balık pulu deseni. Tüm Sardunya’da benzer desene sahip başka bir mozaik olmadığından bu mozaiklerin şimdiye kadar bilinmeyen fakat tek bir atölye tarafından yapıldığı varsayılabilir.Ancak Settimo San Pietro’daki mozaik döşemedeki üçüncü bir panelde bitkisel çerçeve (à trame végétalisée) içinde geometrik bir motif yer almaktadır ve bu motif Kartaca ve Mayorka’da tespit edilen iki mozaikle benzerlik göstermektedir. Bu bakımdan bu desenin Kartaca kökenli olduğu varsayılabilir. Öyleyse, üç mozaik döşeme için de, yani şevronlarla bezeli panel, bitişik düzende üst üste bindirilmiş balık pullarıyla bezenen panel ve Sarroch’taki mozaik için, sadece bir atölyenin söz konusu olduğu düşünülebilir mi? Bu mozaikleri yapanlar Afrikalı seyyar zanaatkarlar mıdır yoksa Afrika kökenli desenleri bilen Sardunyalı zanaatkarlar mıdır? Yazılı kanıtlar ve arkeolojik bulgular Antik Dünya’da desen kitaplarının ve çizim taslaklarının var olduğunu göstermektedir ancak aynı zamanda seyyar zanaatkarların da var olduğu kesin olarak bilinmektedir. Bu makalede farklı çalışma hipotezleri tartışılıp analiz edilecektir. Ancak kesin bir cevap henüz mümkün değildir, bu yüzden yeni arkeolojik veri ve bulgulara ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler:

Sardunya, mozaik, seyyar zanaatkarlar, geçici atölyeler, desen kitapları, motif yayılımı

A New Mosaic Workshop in South Sardinia?

Up to now, two workshops have been identified in South Sardinia, at Nora, but the recent discovery in the surroundings of Cagliari of two late polychrome mosaics, one at Sarroch, the other at Settimo San Pietro, yielded new data, increasing our knowledge. Both of them present the same patterns - a chevrons rainbow style pattern and an orthogonal pattern of adjacent imbricated scales - and strong similarities in the style, while nothing similar has been found in the whole Sardinia; an unknown, common workshop can therefore be assumed.But the floor at Settimo San Pietro includes a third panel which shows a geometric mosaic “à trame végétalisée”, exactly alike to other two which were found in Carthage and Maiorca, and we can assume a Carthagi-nian origin of this pattern. So, can we think to only one workshop for the three floors, even for the panel with chevrons and adjacent imbricated scales, and for the mosaic at Sarroch too? And responsible for these mosaics could be African itinerant workers or Sardinian craftsmen, with African models at their disposal? Literary, documentary and archaeological sources witness for the existence of cartoons and pattern books in the ancient world, but we know for sure that itinerant craftsmen too existed. The present study will debate and analize the different working hypotheses, but the answer is not yet possible, and we have to wait for more archaeological data and findings.

Keywords:

Sardinia, mosaic, itinerant craftsmen, stationary workshops, pattern books, transmission of motifs,

PDF

___

Alexander et al. 1973 M. A. Alexander – M. Ennaifer – J. Gretzinger – G. P.R. Metraux – D. Soren – M. Spiro, Utique, CMT I 1, Tunis.
Alexander et al. 1980 M. A. Alexander – A. Ben Abed – S. Besrour – B. Mansour – D. Soren, Thuburbo Majus, CMT II 1, Tunis.
Alexander - Ben Abed Ben Khader 1994 M. A. Alexander – A. Ben Abed Ben Khader, Thuburbo Majus, CMT II 4, Tunis.
Angiolillo 1981 S. Angiolillo, Mosaici Antichi in Italia. Sardinia, Roma.
Angiolillo 1999 S. Angiolillo, “Il programma decorativo dell'aula di culto di Villaspeciosa (Cagliari)”, CMGR VII, 751-758.
Angiolillo 2007 S. Angiolillo, Trasmissione di modelli e maestranze itineranti: a proposito di un nuovo mosaico da Settimo San Pietro, Cagliari, S. Fortunelli (ed.), Sertum Perusinum Gemmae oblatum. Docenti e allievi del Dottorato di Perugia in onore di Gemma Sena Chiesa, Napoli, Loffredo, 9-23.
Angiolillo 2011 S. Angiolillo, “Cartagine, Maiorca, Cagliari: trasmissione di modelli o maestranze itineranti?”, CMGR X, 581-592.
Angiolillo 2017 S. Angiolillo, “Il patrimonio musivo della provincia Sardinia alla luce delle recenti acquisizioni”, J. M. Teutonico et al. (eds.), The Conservation and Presentation of Mosaics: At What Cost? Proceedings of the 12th Conference of the International Committee for the Conservation of Mosaics, Sardinia, October 27-31, 2014, Los Angeles, 7-15.
Balmelle 1980 C. Balmelle, Recueil Gaule. IV, 1, Paris.
Balmelle 1983 C. Balmelle, “Une mosaïque de Bordeaux”, Mosaïque, Recueil d'hommages à Henry Stern, Paris, 21-32.
Balmelle 1987 C. Balmelle, Recueil Gaule, IV, 2, Paris.
Beauregard et al. 1976 M. Beauregard – L. Guimond – P. Senay, “Fouilles du monument circulaire”, CEA VI, 19-97.
Ben Abed-Ben Khader et al. 1985 A. Ben Abed-Ben Khader – M. Ennaifer – M. Spiro – M. A. Alexander, T. Majus, CMT II 2, Tunis.
Ben Abed Ben Khader 1994 A. Ben Abed Ben Khader, “L'Édifice du Satyre et de la Nymphe de Pupput”, CMGR VI, 239-251.
Ben Abed Ben Khader - Hanoune 2011 A. Ben Abed Ben Khader – R. Hanoune, “Les pavements mosaïqués des Thermes à l'octagone de Pupput (Hammamet, Tunisie)”, CMGR XI, 99-105.
Bertacchi 1986 L. Bertacchi, “Architettura e mosaico”, B. Forlati Tamaro et al. (eds.), Da Aquileia a Venezia. Una mediazione tra l'Europa e l'Oriente dal II secolo a.C. al VI secolo d.C., Milano, 95-332.
Berti 1976 F. Berti, Mosaici Antichi in Italia, Ravenna, Roma.
Blanc-Bijon 2016 V. Blanc-Bijon, “Les pavements en mosaïque de la basilique d’Hilarion (Nuseirat, Gaza). Nouveautés sur les ateliers”, CMGR XIII, 390-398.
Branciforti 1997 M. G. Branciforti, “Mosaici di età imperiale romana a Catania”, AISCOM IV, 165-186.
Budde 1969 L. Budde, Antike Mosaiken in Kilikien, Band I, Frühchristliche Mosaiken in Misis-Mopsuhestia, Recklinghausen.
Campbell 1988 S. D. Campbell, The Corpus of Mosaic Pavements in Turkey. The Mosaics of Antioch, Toronto, Ontario.
Campbell 1991 S. D. Campbell, The Mosaics of Aphrodisias in Caria, Toronto.
Cilia Platamone 1997 E. Cilia Platamone, “Rinvenimenti musivi nel territorio di Enna tra passato e presente”, AISCOM IV, 273-280.
Cosentino - Foschi 1998 R. Cosentino – E. Foschi, “Ladispoli (Roma). I mosaici della villa romana di Palo Laziale. Conservazione e fruizione”, AISCOM V, 307-316.
Darmon - Gozlan 2015 J.- P. Darmon – S. Gozlan, “La Maison des Muses de Cillium (Kasserine, Tunisie)”, CMGR XII, 111-122.
De Matteis 2004 L. De Matteis, Mosaici di Cos. Dagli scavi delle missioni italiane e tedesche (1900 - 1945), Monografie S.A.I.A. XVII, Atene.
De Matteis 2013 L. De Matteis, Mosaici tardoantichi dell'isola di Cos. Scavi italiani 1912 - 1945, BAR S 2515.
De Palol 1967 P. De Palol, Arqueologia cristiana de la España romana, siglos IV-VI, Madrid-Valladolid.
De Santis 1998 P. De Santis, San Giusto, la villa, le ecclesiae, Bari.
Décor I C. Balmelle – M. Blanchard Lemée – J. Christophe – J.-P. Darmon – A.-M. Guimier Sorbets – H. Lavagne – R. Prudhomme – H. Stern, Le Décor Géométrique de la Mosaïque Romaine I, Paris, 1985.
Didu 1980-81 I. Didu, "I centri abitati della Sardegna romana nell’Anonimo Ravennate e nella Tabula Peutingeriana", AnnCagl III (XL), 203-213.
Dunbabin 1978 K. M. D. Dunbabin, The Mosaics of Roman North Africa, Studies in Iconography and Patronage, Oxford.
Dunbabin 1985 K. M. D. Dunbabin, “Mosaics of Byzantine Period in Carthage: problems and directions of research”, CEA XVII, 8-29.
Duval 1971 N. Duval, Sbeitla et les églises africaines à deux absides, I. Sbeitla, Paris.
Foucher 1958 L. Foucher, Thermes romains des environs d'Hadrumète, Tunis.
Germain 1969 S. Germain, Les mosaïques de Timgad, Paris.
Gozlan 2001 S. Gozlan, “Les mosaïques”, S. Gozlan et al., Acholla. Les mosaïques des maisons du quartier central et le mosaïques éparses, Rome, 29-68.
Hanoune 1980 R. Hanoune, Recherches archéologiques franco-tunisiennes à Bulla Regia. IV. Les mosaïques, Rome.
Jeddi 2005 N. Jeddi, “Les mosaïques de la Maison des escaliers à Dougga”, CMGR IX-1, 533-544.
Levi 1947 D. Levi, Antioch Mosaic Pavements, Princeton.
López Monteagudo et al. 1998 G. López Monteagudo – R. Navarro Sáez – P. De Palol Salellas, Mosaicos romanos de Burgos, Corpus España XII, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Centro de Estudios Históricos.
Mastino 2005 A. Mastino, Storia Della Sardegna Antica (La Sardegna E La Sua Storia 2), Nuoro: Il Maestrale.
Olevano – Esposito 2014 F. Olevano – M. Esposito, “Il disegno ottocentesco del mosaico di Sarroch (Cagliari)”, AISCOM XIX, 241-251.
Pianu 2006 G. Pianu, La mansio di San Cromazio, Ortacesus.
Poulsen 2012 B. Poulsen, “Identifying mosaic workshops in late antiquity: epigraphic evidence and a case study”, T.M. Kristensen - B. Poulsen (eds.), Ateliers and Artisans in Roman Art and Archaeology, Portsmouth, Rhode Island, 129-144.
Senay - Beauregard 1978 P. Senay – M. Beauregard, “Fouilles du monument circulaire”, CEA IX, 19-97.
Vivanet 1889 F. Vivanet, “Sarrok. Avanzi di edificio romano”, NSc 1889, 170-171.