Büyükşehir belediyelerinde stratejik atık yönetimi: stratejik hedefler ve uygulama sonuçları

Tüm canlıların yaşam alanını oluşturan çevre, canlı varlıkların yaşamını sürdürmesi için gerekli olan kaynakları da içinde barındırır. Bu kaynakların tamamının yenilenebilir nitelikte olmaması veya yenilenebilir nitelikte olanların yenileme hızından daha fazla bir tüketime maruz bırakılması, doğal kaynakların tükenmesi tehlikesini ortaya çıkarır. Doğal kaynaklar açısından bir başka tehlike ise, üretim ve tüketim süreçleri sonucunda ortaya çıkan atıklardan kaynaklanır. Atıkların kontrolsüzce çevreye bırakılması veya çevreye zarar verecek şekilde bertaraf edilmesi, çevre üzerinde ciddi olumsuz etkilere neden olmaktadır. Bu nedenle atıkların üretiminden bertarafına kadar gerçekleşen tüm sürecin hassasiyetle yönetilmesi gerekir. Sürdürülebilir bir çevre için, atık yönetiminin de sürdürülebilir nitelikte olması şarttır. Uluslararası çevre yönetiminin en önemli aktörlerinden olan Birleşmiş Milletler tarafından 2012 yılında düzenlenen Rio+20 Sürdürülebilir Kalkınma Konferansının İstediğimiz Gelecek adlı sonuç bildirgesinde sürdürülebilir atık yönetimi konusu üzerinde durulmuş, 2015 yılında belirlenen Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları arasında da atık yönetimine özel önem verilmesi gerektiğine dikkat çekilmiştir. Atık yönetiminin taşıdığı önem nedeniyle bu çalışma, Türkiye’de büyükşehir belediyelerinin atık yönetimini konu edinmektedir. Çalışma kapsamında, nüfus yoğunluğu kriterine göre belirlenen dört büyükşehir belediyesinin stratejik planlarında atık yönetimine ilişkin belirlenmiş olan hedefleri tespit edilerek, faaliyet raporları aracılığıyla bu hedeflerin gerçekleşme durumları incelenecektir. Ayrıca faaliyet raporlarında yer alan gerçekleştirilemeyen hedeflerin gerekçeleri de MAXQDA Analytics Pro nitel veri analizi paket programı aracılığıyla analiz edilecektir. Çalışma sonucunda; büyükşehir belediyelerince atık yönetimi konusunun ne şekilde ele alındığı, belirlenen hedeflere ne derece ulaşıldığı ve ulaşılamayan hedeflerin hangi gerekçelere dayandırıldığının ortaya konulması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sürdürülebilirlik, Çevre, Atık Yönetimi, Stratejik Yönetim, Büyükşehir Belediyeleri.

Strategic waste management in metropolitan municipalities: strategic goals and implementation results

The environment, which is the living space for all living beings, also contains the resources necessary for their survival. Because not all of the resources are renewable and the renewable ones are exposure to a consumption higher than their renewal rate, the natural sources face the risk of extinction. Another danger for natural sources arises from the waste generated while consumption or production activities. Leaving wastes to the environment without control or disposal of the wastes with a harmful method causes serious effects on the environment. For this reason, the process from the production to disposal of the waste must be managed sensitively. Sustainable environment will be possible if the waste management is also sustainable. The United Nations, one of the most important actors of the international environmental management, dwelled on the sustainable waste management subject in the final declaration of the Rio+20 Sustainable Development Conference, named “The Future We Want”. Also the sustainable waste management was ranked as one of the Sustainable Development Goals, determined in 2015. Due to the importance of waste management, subject of this study is the waste management of the metropolitan municipalities in Turkey. Strategic plans of the four metropolitan municipalities, which are decided on their population density criteria, were examined within the scope of waste management. The goals of the metropolitan municipalities will be found out from the strategic plans and the achievement levels of them will be monitored through their annual activity reports. Also, the reasons of the unachieved goals will be analysed with MAXQDA Analytics Pro qualitative data analysis software. The study aims to reveal how the waste management issue is handled, how much of the goals are achieved and how the unachieved goals are justified by the metropolitan municipalities.,

Keywords:

Sustainability, Environment, , Waste Management, Strategic Management, Metropolitan Municipalities,

PDF

___

sayılı Çevre Kanunu (1983). 11.08.1983 tarihli Resmi Gazete (18132).
sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (2004). 23.07.2004 tarihli Resmi Gazete (25531).
sayılı Kabahatler Kanunu (2005). 31.03.2005 tarihli Resmi Gazete (25772 Mükerrer).
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (2017). 27.12.2017 tarihli Resmi Gazete (30283).
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2014a). 2015-2019 Stratejik Planı, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FStratejikPlan%2F2015-2019_Stratejik_Plan.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2014b). 2015 Yılı Performans Programı, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FPerformansProgrami%2F2015_performans_programi.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2020)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2015). 2016 Yılı Performans Programı, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FPerformansProgrami%2F2016%20PERFORMANS%20PROGRAMI.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2020)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2016a). 2015 Yılı Faaliyet Raporu, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FFaaliyetRaporlari%2F2015_YILI_ABB_Faaliyet_Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2016b). 2017 Yılı Performans Programı, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FPerformansProgrami%2F2017_performans_programi.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2020)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2017a). 2016 Yılı Faaliyet Raporu, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FFaaliyetRaporlari%2F2016_antalya_buyuksehir_belediyesi_faaliyet_raporu.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2017b). 2018 Yılı Performans Programı, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FPerformansProgrami%2F2018_performans_programi.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2020)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2018a). 2017 Yılı Faaliyet Raporu, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FFaaliyetRaporlari%2F2017_Faaliyet_Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2018b). 2019 Yılı Performans Programı, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FPerformansProgrami%2F2019%20PERFORMANS%20PROGRAMI.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2020)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2019). 2018 Yılı Faaliyet Raporu, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/Raporlar%2FFaaliyetRaporlari%2FABB%202018%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu%20(Web%20Mini).pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019)
ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2020). 2019 Yılı Faaliyet Raporu, Antalya. https://www.antalya.bel.tr/Content/UserFiles/Files/2019_yili_faaliyet_raporu.pdf (Erişim Tarihi: 11.08.2020)
ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ (2004). 31.08.2004 tarihli Resmi Gazete (25569).
ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ (2019). 21.12.2019 tarihli Resmi Gazete (30985).
ATIK YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ. (2015). 02.04.2015 tarihli Resmi Gazete (29314).
BAY, M. (2018). Belediyelerde Atık Yönetimi ve Politikaları: Karaman Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 61(11), 769-781.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER. (2012). İstediğimiz Gelecek. Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı (Rio+20) Konferans Çıktısı.
BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ (2015). 06.06.2015 tarihli Resmi Gazete (29378).
CEBECİ, A. (2013). 2000'li Yıllarda Türkiye'deki Kamu Yönetimi Değişimini Çözümlemek. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, XXXV(ıı), 175-206.
CUCCHIELLA, F., D'ADAMO, I. & GASTALDI, M. (2017). Sustainable Waste Management: Waste to Energy Plant as an Alternative to Landfill. Energy Conversion and Management, 131, 18-31.
DI CORATO, L. & MONTINARI, N. (2014). Flexible Waste Management Under Uncertainty. European Journal of Operational Research, 234, 174-185.
DİNÇER, Ö. (2004). Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası. İstanbul: Beta.
ERTAN, Y. (2010). Stratejik Yönetimin Kamu Yönetimi Alanında Uygulanması ve Sorunları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya.
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2014). 2015-2019 Stratejik Planı, Erzurum. https://erzurum.bel.tr/DOSYA/Stratejik_plan_2015_2019.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2015). 2016 Yılı Performans Programı, Erzurum. http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/UXlaq+merged.pdf (Erişim Tarihi: 14.10.2020).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2016a). 2015 Yılı Faaliyet Raporu, Erzurum. https://www.erzurum.bel.tr/DOSYA/26.4.2016-14-59-362015-FAALIYET-RAPORU.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2016b). 2017 Yılı Performans Programı, Erzurum. http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/1Qr5s+combinepdf.pdf (Erişim Tarihi: 14.10.2020).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2017a). 2016 Yılı Faaliyet Raporu, Erzurum. https://www.erzurum.bel.tr/DOSYA/4.5.2017-08-25-032016-FAALIYET-RAPORU.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2017b). 2018 Yılı Performans Programı, Erzurum. http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/iiU8u+2018performans.pdf (Erişim Tarihi: 14.10.2020).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2018a). 2017 Yılı Faaliyet Raporu, Erzurum. https://www.erzurum.bel.tr/DOSYA/2.5.2018-09-47-352017-FAALIYET-RAPORU.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2018b). 2019 Yılı Performans Programı, Erzurum. http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/16H7g+2019performans.pdf (Erişim Tarihi: 14.10.2020).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2019). 2018 Yılı Faaliyet Raporu, Erzurum. https://www.erzurum.bel.tr/DOSYA/faaliyet2018.pdf (Erişim Tarihi: 24.05.2019).
ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2020). 2019 Yılı Faaliyet Raporu, Erzurum. https://www.erzurum.bel.tr/DOSYA/2019faaliyet.pdf (Erişim Tarihi: 11.08.2020).
HAFRİYAT TOPRAĞI, İNŞAAT VE YIKINTI ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ. (2004). 18.03.2004 tarihli Resmi Gazete. (25406).
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2014). 2015-2019 Stratejik Planı, İstanbul. https://www.ibb.istanbul/Uploads/2020/1/stratejikplan15-19.pdf (Erişim Tarihi: 29.05.2019)
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2016). 2015 Yılı Faaliyet Raporu, İstanbul. https://www.ibb.istanbul/Uploads/2016/12/ibb_faaliyetraporu2015.pdf (Erişim Tarihi: 29.05.2019)
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2017). 2016 Yılı Faaliyet Raporu, İstanbul. https://www.ibb.istanbul/Uploads/2017/4/2016-Yili-iBB-Faaliyet-Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 29.05.2019)
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2018). 2017 Yılı Faaliyet Raporu, İstanbul. https://www.ibb.istanbul/Uploads/2018/4/2017-iBB-Faaliyet-Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 29.05.2019)
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2019). 2018 Yılı Faaliyet Raporu, İstanbul. https://www.ibb.istanbul/Uploads/2019/5/IBB-FAALIYET-RAPORU-2018-v4.pdf (Erişim Tarihi: 29.05.2019)
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2020). 2019 Yılı Faaliyet Raporu, İstanbul. https://www.ibb.istanbul/Uploads/2020/7/2019-FAALIYET-RAPORU.pdf (Erişim Tarihi: 11.08.2020)
JOSEPH, K. (2006). Stakeholder Participation for Sustainable Waste Management. Habitat International, 30, 863-871.
KAYAR ÇELİK, B. & AYTAR, O. Örgütlerde Stratejik Yönetim Farkındalığı: Kırşehir İli Örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 6(8), 129-146.
KAYPAK, Ş. (2018). Kentsel Çevrenin Sorunu Olarak Atık ve Yönetimi: Antakya Örneğinde. 2. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı. Ankara: Akademisyen, 72-90.
KENTSEL ATIKSU ARITIMI YÖNETMELİĞİ. (2006). 08.01.2006 tarihli Resmi Gazete (26047).
MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2014). 2015-2019 Stratejik Planı, Mersin. https://www.mersin.bel.tr/doc/2015-2019-mbb-stratejik-plan (Erişim Tarihi: 30.05.2019).
MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2016). 2015 Yılı Faaliyet Raporu, Mersin. https://www.mersin.bel.tr/upload/dokumanlar/2015%20y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 30.05.2019).
MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2017). 2016 Yılı Faaliyet Raporu, Mersin. https://www.mersin.bel.tr/upload/dokumanlar/MBB%202016%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 30.05.2019).
MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2018). 2017 Yılı Faaliyet Raporu, Mersin. https://www.mersin.bel.tr/upload/dokumanlar/MBB%202017%20MAL%C4%B0%20YILI%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.pdf (Erişim Tarihi: 30.05.2019).
MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2019). 2018 Yılı Faaliyet Raporu, Mersin. https://www.mersin.bel.tr/upload/dokumanlar/MBB%202018%20Mali%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 30.05.2019).
MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ (2020). 2019 Yılı Faaliyet Raporu, Mersin. https://www.mersin.bel.tr/upload/dokumanlar/MBB%202019%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 11.08.2020).
ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ. (2006). 25.11.2006 tarihli Resmi Gazete (26357).
PEARCE II, J. A. & Robinson, R.B. (2015). Jr. Stratejik Yönetim: Geliştirme, Uygulama ve Kontrol. Düzenleyen: Mehmet Barca. Çeviren Mehmet Barca. Ankara: Nobel.
SALİHOĞLU, G., POROY, Z. & SALİHOĞLU, N.K. (2019). Kentsel Atık Yönetiminde Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi: Bursa Analizi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 25(6), 692-699.
SONGÜR, N. (2011). Kamu Yönetiminde Stratejik Planlama: İl Özel İdareleri Deneyimi. Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, 2011.
SU KİRLİLİĞİ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ. (2004). 31.12.2004 tarihli Resmi Gazete. (25687).
TEHLİKELİ MADDELERİN SU ÇEVRESİNDE NEDEN OLDUĞU KİRLİLİĞİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ. (2005). 26.11.2005 tarihli Resmi Gazete (26005).
TEZEL, Ö. & YILDIZ, E. (2020). Sürdürülebilir Atık Yönetimi Uygulamalarında Dünya ve Türkiye Karşılaştırması: Edikab Örneği. Social Sciences Research Journal, 9(2), 35-48.
TIBBİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ. (2017). 25.01.2017 tarihli Resmi Gazete (29959).
ULAŞLI, K. (2018). Geri Kazanılabilir Atıkların Yönetimi ve Sıfır Atık Projesi Uygulamaları: Kadıköy Belediyesi. İstanbul: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
UNITED NATIONS GENERAL ASSEMBLY. Resolution Adopted by the General Assembly on 25 September 2015. https://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/70/1&Lang=E (Erişim Tarihi: 09.10.2020).
URL-1, Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2019. data.tuik.gov.tr/media/smedia/mzudkwo9ektmh7mpdpf2h3whulsrqm3q.xls (Erişim Tarihi: 14.10.2020).
WHEELEN, T.L & HUNGER, J.D. (2004). Strategic Management and Business Policy. New Jersey: Pearson Practice Hall.