Çekiç ile Tornavida Arasındaki Fark: Amerikan Askerî Yardımları Sonrası TSK’daki Dönüşümün Toplumsal Etkileri

Ordu, modernleşme hareketinin merkezinde bulunması dolayısıyla Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nde askerî olduğu kadar toplumsal öneme de sahip olmuştur. Bu makale TSK’nın Türk modernleşmesindeki bu rolünün Amerikan Askerî Yardımları sonrasındaki durumunu açıklamayı amaçlamaktadır. 1947’de başlayan Amerikan askerî yardımlarıyla birlikte artan teknik kabiliyetleri sayesinde TSK, toplumun büyük bir kesimini eğitip modern bir vatandaş haline getirecek imkân ve kabiliyete kavuşarak toplumsal etkisini daha da arttırmıştır. Böylelikle ordu, ülke savunmasının yanında halk eğitimindeki en önemli kurumlardan biri haline gelmiştir. Askere gidip orada modern araç ve düşünceyle tanışan gençler terhis olduklarında bu yeni kültürün birer taşıyıcısı olarak edindikleri modern teknik bilgi ve terbiyeyle sivil yaşama dönmüşlerdir. Doküman analizine dayalı bu çalışmada ordudaki değişimin toplumsal etkisi çoğunlukla 50’li ve 60’lı yıllarda yapılan köy monografileri, 60’lı yıllarda hazırlanan Devlet Planlama Teşkilatı raporları ve yer yer Türkiye’ye Amerikan Askerî Yardım Kurulu (Jammat) arşivi kullanılarak ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Buradan hareketle çalışmada Amerikan Askerî Yardımları sonrasında TSK’nın 1950’ler itibariyle Türkiye’nin kırsal kesimindeki kalkınma hamlelerine katkı verdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Modernleşme, Türk Ordusu, Mekanizasyon, Askerî yardım, Kırsal kalkınma, Modernization, Turkish army, Mechanization, Military aid, Rural development

The Difference Between a Hammer and a Screwdriver: The Social Effects of the Transformation of TAF After the American Military Aid

The army has had social as well as military importance in the Ottoman Empire and the Republic of Türkiye due to its position at the center of the modernization movement. This article aims to explain the role of the Turkish Armed Forces (TAF) in Turkish modernization after receiving American military aid. TAF is found to have further bolstered its social effects by gaining the opportunity and ability to train a large part of society and transform them into modern citizens by virtue of the technical capabilities that increased through the American military aid received after 1947. By joining the army and encountering modern tools and ideas there, young people have become the bearers of this new culture by conveying modern technical knowledge and training into civilian life after being discharged. Based on documental research, this study mostly uses the village monographs that were made in the 1950s and 1960s and state planning organization reports, as well as occasionally drawing from the Joint American Military Mission for Aid to Turkey (JAMMAT) archives. The study has concluded that after receiving American military aid, TAF began contributing more to developmental movements in the rural areas of Türkiye in the 1950s.

Keywords:

Modernization, Turkish army, Mechanization, Military aid, Rural development,

PDF

___

Acarel, S. (2007). Yassıada’dan Cudi’ye : Yakın tarihimize samimi bir derkenar. İGÜS. google scholar
Adalet, B. (2018). Hotels and highways: The construction of modernization theory in Cold War Turkey. Stanford University Press. google scholar
Adorno, T. W. (2021). Kültür endüstrisi: Kültür yönetimi. İletişim Yayınları. google scholar
Ankara Üniversitesi. (1954). Türkiye'de ziraî makinalaşma: Ziraatte makina kullanılmasının doğurduğu teknik, ekonomik ve sosyal meseleler üzerinde bir araştırma. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. google scholar
Arslan, R. (2011). Bir kalkınma yaklaşımı ve Kestanelik Köyü çevresi. Istanbul Journal of Sociological Studies 15, 49-78. google scholar
Ateş, B. (2022). Civil-military relations and education of military elites in Türkiye: Lessons learned from the past. Armed Forces & Society. google scholar
Aydemir, Ş. S. (2012). Toprak uyanırsa. Remzi Kitabevi. google scholar
Bahadır, Z. (2002). Köy enstitüsü. TDVİslâm Ansiklopedisi, 26, 283-285. google scholar
Baykurt, F. (2016). Amerikan sargısı. Literatür Yayınları. google scholar
Berkes, N. (1942). Bazı Ankara köyleri üzerinde bir araştırma. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Enstitüsü. google scholar
Birand, M. A. (1987). Emret komutanım. Milliyet Yayınları. google scholar
Boran, B. (1993). Toplumsal yapı araştırmaları: İki köy çeşidinin mukayeseli tetkiki. Sarmal Yayınevi. google scholar
Celep, B. (2020). Türkiye’ye Amerikan Askerî Yardım Kurulu (Jammat) ve Türkiye’deki faaliyetleri. AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi. google scholar
Cem, İ. (1970). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. Cem Yayınevi. google scholar
Cumhuriyet. (1950, Nisan 13). Türkiye ve Marshall Yardımı. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/ oku/192/1950-04-13/0 google scholar
Çankaya, Ö. (2019). Millî Mücadele döneminde asker firarileri. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 29, 175-203. google scholar
Devlet İstatistik Enstitüsü. (1960). Traktör anket neticeleri ve ziraat alet ve makineleri 1955-1959. DİE. google scholar
Devlet İstatistik Enstitüsü. (2001). Tarımsal göstergeler 1923-1998. DİE. google scholar
Erken, A. (2020). Amerika ve modern Türkiye’nin oluşumu: Bilim, kültür ve siyasal ittifaklar. VakıfBank Kültür Yayınları. google scholar
Faik, A. (1933). Askerliğin psikolojisi hakkında bir kalem tecrübesi. Millî Mecmua Matbaası. google scholar
FRUS 1956-57. (1956). United States relations with Turkey: Questions of economic and military assistance. C. XXIV. google scholar
Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı. (1973). Cumhuriyet’in 50’nci yıldönümünde Türk Silahlı Kuvvetleri. Yazar. google scholar
Göknıl, N. (1943). Garbi Anadolu köy monografileri Bilecik ve Edremit bölgeleri. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(2), 312-359. google scholar
Güvenç, S. (2015). Bir Soğuk Savaş sembolü olarak Jeep’in Türkiye serüveni: 1954-1972. F. Aral (Ed.), Siyasetin bilimi: İlter Turan’a armağan içinde (s. 143-158). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
Hobsbawm, E. J. (2020). Kısa 20. yüzyıl: Aşırılıklar çağı 1914-1991. Everest Yayınları. google scholar
İnan, A. A. (2010). Medeni bilgiler: Türk milletinin el kitabı. Toplumsal Dönüşüm Yayınları. google scholar
JAMMAT. (1949, 12 Mayıs). “Monthly progress report on aid to Turkey program for April 1949”. (US NA. RG 334/251A/1) google scholar
JAMMAT. (1951, 12 Şubat). “Analysis of military aid program to Turkey”. (US NA/106) google scholar
JAMMAT. (1952, 20 Aralık). “Monthly progress report on aid to Turkey pogram for November 1952”. (US NA. RG 334/1) google scholar
JAMMAT. (1953, 12 Ocak). “Monthly progress report on aid to Turkey program for December 1952”. (US NA. RG 334/1) google scholar
JAMMAT. (1948a, 17 Nisan). “Monthly progress report on aid to Turkey program for April 1948”. (US NA. RG 334/251A/1) google scholar
JAMMAT. (1948b, 25 Şubat). “Monthly progress report on aid to Turkey program for 1948”. (US NA. RG 334/251A/1) google scholar
Janowitz, M. (1964). The Military in the political development of new nations: An essay in comparative analysis. Phoenix Books. google scholar
Karatamu, S. (1971). Türk Silahlı Kuvvetleri tarihi, 3. Cilt, 6. Kısım (1908-1920), 1. Kitap. Genelkurmay Basımevi. google scholar
Karpat, K. H. (1960). Social effects of farm mechanization in Turkish villages. Social Research 27(1), 83-103. google scholar
Karpat, K. H. (1962). Çağdaş Türk edebiyatında sosyal konular. Varlık Yayınları. google scholar
Karpat, K. H. (2011). Osmanlı’dan günümüze edebiyat ve toplum. Timaş Yayınları. google scholar
Keyder, Ç. (1999). Türkiye’de tarımda küçük meta üretiminin oluşumu. O. Baydar (Ed.), 75 Yılda köylerden şehirlere içinde (s.163-172). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Kıray, M. B. 1999. Sosyo-ekonomik hayatın değişen düzeni: Dört köyün monografik karşılaştırılması. google scholar O. Baydar (Ed.), 75 Yılda köylerden şehirlere içinde (s.151-162). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Köymen, O. (1999a). Cumhuriyet döneminde tarımsal yapı ve tarım politikaları. O. Baydar (Ed.), 75 Yılda köylerden şehirlere içinde (s.1-30). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Köymen, O. (1999b). Köylü sorunu araştırma ve tartışmaları. O. Baydar (Ed.), 75 Yılda köylerden şehirlere içinde (s.133-140). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Kurhan, Y. (1956). Yenidebir köyü monografisi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(10-11), 60-71. google scholar
Lerner, D., & Richard, D. R. (1960). Swords and ploughshares: The Turkish army as a modernizing force. World Politics, 13(1), 19-44. google scholar
Lerner, D. (1958). The passing of traditional society: Modernizing the Middle East. Free Press. google scholar
Lerner, D. (1980). Çağdaşlaşma sürecinde iletişimin işlevi. Kurgu Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli İletişim Dergisi, 3(3), 109-134. google scholar
Makal, M. (1963). Yer altında bir Anadolu. May Yayınları. google scholar
Makal, M. (1970). Kalkınma masalı. Bizimköy Yayınları. google scholar
Makal, M. (1978). Bizim köy. Derinlik Yayınları. google scholar
Makal, M. (1980). Hayal ve gerçek. Derinlik Yayınları. google scholar
Nesin, A. (2013). Yedek parça. Nesin Yayınevi. google scholar
Pierce, J. E. (2003). Bir Türk köyünde yaşam. Epsilon. google scholar
Robinson, R. D. (1952). Tractors in the village: A study in Turkey. Journal of Farm Economics, 34(4), 451. google scholar
Robinson, R. D. (1963). The first Turkish Republic: A case study in national development. Harvard University Press. google scholar
Sılan, N. S. (2010). “Doğu sorunu”: Necmeddin Sahir Sılan raporları (1939-1953). Ed. T. Akekmekçi ve M. Pervan. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Sislin, J. (1994). Arms as influence: The determinants of successful influence. Journal of Conflict Resolution 38(4), 665-689. google scholar
Tamer Torun, A. & Oksev, B. K. (2020). Soğuk Savaş yıllarında ABD iletişim araştırmaları: Türkiye’de radyo dinleme raporunun analizi. TRT Akademi, 5(9), 162-181. google scholar
Tanyol, C. (1959). Traktör giren 50 köyde nüfus hareketlerinin ve içtimai değişimlerin kontrolü. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(13-14), 198-218. google scholar
Tanyol, C. (1961). Peşke Binamlısı köyü. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(16), 17-58. google scholar
TBMM Zabıt Ceridesi. (1950, 15 Şubat). “Devre: VIII”. google scholar
Tekeli, İ. (1982). Türkiye’de kentleşme yazıları. Turhan Kitabevi Yayınları. google scholar
Tuğaç, A., Yurt İ., Ergil İ. & Sevil, H. T. (1970). Türk köyünde modernleşme eğilimleri araştırması: Rapor-I. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. google scholar
Turhan, M. (2020). Kültür değişmeleri: Sosyal psikoloji bakımından bir tetkik. Altınordu Yayınları. google scholar
Turner, B. S. (2020). Sosyoloji sözlüğü. Pinhan Yayıncılık. google scholar
Türkiye İstatistik Kurumu. (2014). İstatistik göstergeler 1923 - 2013. TÜİK. google scholar
Tütengil, C. O. (1954). İhsaniye köyü incelemesi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(9), 37-58. google scholar
Tütengil, C. O. (1956). Keçiller köyü incelemesi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(10-11), 36-43. google scholar
Tütengil, C. O. (1977). 100 soruda kırsal Türkiye’nin yapısı ve sorunları. Gerçek Yayınevi. google scholar
Yörükân, T. & Cebe, T. (1956). Çatak köyü araştırması. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(10-11), 1-27. google scholar
Yurduseven, M. (1960). Antalya İhsaniye köyü incelemesi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(15), 99-104. google scholar
Yurt, İ, Ergil G. & Sevil, H.T. 1971. Türk köyünde modernleşme eğilimleri araştırması: Rapor III: Orman köylerinin sosyo-ekonomik durumu. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. google scholar