Coasevarî İşlemlerin Refah Etkileri: Genelleştirilmiş Grafiksel Bir Yaklaşım

Bu makale kirletenlerle kirlenenler arasındaki Coasevarî işlemlerin refah etkilerinin grafiksel betimlenmesi ve analizi hakkındadır. Profesör Coase, Sosyal Maliyet (1960) başlıklı bir makalesinde, işlem maliyetlerinin olmadığı bir durumda ve kişilerin birbirine yönelik “zararlı etkilerinin” bulunduğu bir faaliyette, hasım olan tarafların ilk mülkiyet haklarının dağılımına bakılmaksızın piyasa çerçevesinde etkin kaynak dağılımı sağlayan bir anlaşmaya varabileceklerini ileri sürmüştür. Bu anlaşmaya göre mülkiyet hakkı (kirletme hakkı) kirleten kişiye ait olduğu zaman kirlenen kişi kirletene, kirlenmeye sebep olan faaliyetin durdurulması veya azaltılması için bir tazminat ödeyecektir. Aksine, kirlenen kişi mülkiyet hakkına sahip ise bu kez kirleten kişi diğerine kirletme hakkını satın almak üzere bir tazminat vermeyi önerecektir. Ronald Coase problemi şu şekilde ifade etmektedir: “Bu makale başkalarına yönelik zararlı etkileri olan işletmelerin faaliyetleri ile ilgilidir. Böyle bir durumun ekonomik analizi genellikle iktisatçıların geniş ölçüde Pigou’nun Refah Ekonomisindeki yaklaşımını takip ettikleri, fabrikanın özel ve sosyal ürünü arasındaki ayrışıma ilişkin olarak yapılagelmiştir.” Bildiğimiz gibi Profesör Pigou “Refah Ekonomisi” adlı kitabında devletin, dışsallıkların mevcudiyeti ile bozulmuş olan piyasa kaynak dağılımını, kirletene uygun bir vergi salmak sureti ile düzeltebileceği önerisinde bulunmuştur. Bu bugün Pigouvarî vergi olarak anılan vergidir. Pigouvarî vergi kirliliği gidermek için kirletene kirletmenin bedeli olarak salınır (aslında bu yaklaşım günümüzde dahi modern kamu maliyesi kitaplarında öğretilmektedir). Ancak Coase probleme Pigouvarî vergilerle yaklaşımda mütekabiliyet bulunduğunu ileri sürmüştür: çünkü, kirlenene yönelik zararlarının giderilmesini sağlamak için tasarlanan Pigouvarî vergiler kirletene de zarar vermektedir. Gerçekte Pigouvarî bir vergi üretimi ve buna bağlı olarak üretici fazlasının bir kısmını (ve ilgili tüketicilerin tüketici fazlasını da) azaltır. Coase’a göre Pigouvarî vergilerin uygulanması yerine, hasım taraflar piyasa çerçevesi içinde mülkiyet hakkına sahip olmayan tarafın diğerine tazminat verdiği bir anlaşmaya varabilirler. George Stigler Coase’ın iddiasına “Coase Teoremi” adını vermiştir. Coase’dan sonra çok sayıda bilim adamı bu konu üzerine gitmişlerdir. Bu konuda büyük bir literatür oluşmuştur. Bu konuda yazılan makalelerden bazıları Coase’un iddiasının aleyhine diğer bazıları lehine tavır almışlardır. Bu makalede söz konusu makalelerin hiçbiri tartışılmamakta ve Coasevarî varsayımlar ve öneriler sorgulanmamaktadır. Bu makaledeki original katkılar şunlardır: 1- Kirletenlerin ve kirlenenlerin pazarlık yapacakları vakaların ve modellerin genelleştirilmesi; 2- Anlaşmadan sonra ilgili tarafların mikroekonomik dengeleri; 3-İşlemden sonra her bir tarafın refahındaki değişme. Bu makale Coase’un iddiasını geçerli olarak kabul etmekte ve farklı işlem vakalarının betimlenmesinde ve denge analizlerinde kamu kesimi ekonomisi ve özellikle maliyet-fayda analizi araçlarını kullanmaktadır.

___

  • 1Coined word meaning put forth by Professor R.H. Coase
  • 2Coined word meaning harmed by pollution
  • 3Coase, R.H., The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, 1960
  • 4A.C. Pigou, The Economics of Welfare, 1920
  • 5Coined word meaning put forth by Professor A.C. Pigou
  • 6 Stigler, G. The Theory of Price, 1966
  • 7Musgrave, R.A. and Musgrave, P. Public Finance in Theory and Practice, McGraw-HILL, 1973.