İdil Ural Türklerinin siyasi önderlerinden olan Ayaz İshaki 1878 yılında Kazan’a bağlı Çistay kasabasının Yavşirma köyünde doğmuştur.1899’da Sadri Maksudi Arsal ile Rus-Tatar Öğretmen Okulu’nda birlikte okumuşlardır. Gazete çıkarmış, sosyalist fikre intisap edince hapse girmiş, sürgüne gönderilmiştir. Daha sonra milliyetçi olmuştur. Çarlığın yıkılmasına kadar farklı siyasi çizgileri takip ettikleri Arsal’ı yazılarında eleştirmiştir. 1917 Mayıs ayında Moskova’da yapılan Rusya Müslümanları Kurultayı’nda siyasi işbirliği yaptıktan sonra hayatının sonuna kadar ilişkileri sürmüştür. Memleketlerinin bağımsızlığı için Rusya’da yapılan mücadelede müşterek hareket etmişlerdir. Paris’te Barış Konferansı’nda delege olarak memleketlerinin haklarını savunmaya çalışmışlardır. Rusya’da komünizmin kesin egemenliğinden sonra Avrupa’daki geçici duraklardan sonra Türkiye’ye gelmişlerdir. Arsal, eğitimi ve birikimi ile üniversitede ve parlamentoda görev almış, rejimin önemli unsurlarından biri olmuştur. Rahat ve itibarlı hayat şartlarına sahip olmuştur. Mizaç olarak daha mücadeleci olan İshaki, Türkiye’de kamuda durumuna uyan bir görev almaktan imtina edip daha serbest ve ülkesinin bağımsızlığı uğrunda mücadele edebileceği değişik ülkelerde bulunmuştur. Almanya, Finlandiya, Polonya ve Uzak Doğu’da bulunmuştur. 1939’da II. Dünya Savaşı başladığında tekrar döndüğü Türkiye’de hayatının sonuna kadar yaşamıştır. İshaki’nin eserleri Tataristan’da 15 cilt halinde neşredilmiştir. 1902-1954 arasında dostlarına yazdığı mektuplar bir cilt tutmaktadır. Doğrudan Arsal’a yazdıkları ile yakınlarına, kızı Saadet Çağatay’a mektuplarında Arsal ve ailesi hakkında önemli kayıtlar bulunmaktadır. Bu bilgiler Arsal’ın biyografisinin tamamlanması bakımından önemlidir. Mektuplarda İshaki’nin ruh dünyasını izlemek de mümkün olmaktadır.

Ayaz İshaki, who was one of the political leaders of Idel-Ural Turks, was born in 1878 in the Yavşirma Village (of Çistay Town) of Kazan. Together with Sadri Maksudi Arsal, he attended Russian-Tatar teacher training school in 1899. He published a newspaper, he was jailed for his socialist views, and he was sent to exile. He later became nationalist. He criticized Arsal, with whom he followed different political paths until the collapse of The Tsardom of Russia, through his writings. Following their political cooperation made at the Congress of Muslims of Russia held in 1917, their relation continued until their deaths. They acted together in the fight in Russia for the sake of the freedom of their land. They defended the rights of their country as a representative to the Paris Peace Conference. They arrived at Turkey, after couple temporary stops at Europe, after the absolute dominance of communism in Russia. Arsal, thanks to his education and background, served at the university and parliament and became a crucial part of the regime. He had a comfortable and reputable life standards. As a result of having a more Challenger character, İshaki hesitated to assume a position at the government and lived in various countries where he could fight for the freedom of his country. He went to Germany, Finland, Poland and the Far East. He lived in Turkey, where he returned after the start of World War II, until his death. The writings of İshaki were published in 15 volumes. One volume covers his letters, in the 1902-1954 period, to his friends. His letters to Arsal include important details on his friends, his daughter Saadet Çağatay, and Arsal. These details are important in that they complete the biography of Arsal. Thel etters also provide evidence on the state of mind of İshak