BEYHAN BELLER DİKMEN, ZEKİ DOĞAN, ALİ DERAN

Yolcu Taşıma Maliyetlerinin Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemine Göre Hesaplanması: Devlet Demiryolları İşletmesinde Vaka Çalışması

Amaç – 1985 yılında Dr. Robin Cooper tarafından geliştirilen faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi; mamul ya da hizmet üretimi sırasında tüketilen kaynak ve faaliyetlerin maliyetlerini belirleyerek mamul ya da hizmet maliyetlerinin doğru bir şekilde hesaplanmasını sağlamaktadır. İşletmelerin performans ölçümlerini arttırabilmek amacıyla maliyetlerin iyileştirilmesini sağlayan yöntem, işletme yöneticilerinin karar vermelerine de yardımcı olmaktadır. İnsanların ve üretilen mamul veya hizmetlerin yer değiştirmesini sağlayan ulaştırma sektöründe de alınacak kararlar ve bu kararlar doğrultusunda oluşacak maliyetler önem taşımaktadır. Çalışmada ulaştırma sektöründe yer alan TCDD İşletmesi’nde yolculara sunulan hizmet maliyetlerinin hesaplanmasında faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi incelenmiş ve vaka çalışması yöntemi kullanılarak, bu sektörde ulaştırma maliyetlerinin faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine göre tasarımı gösterilmiştir. Yöntem – Ulaştırma sektöründeki özel durumların sistematik bir şekilde araştırmasının yapılabilmesi için çalışmada örnek vaka yöntemi kullanılmıştır. Bulgular – Çalışmada; işletmenin geleneksel maliyetleme yöntemine göre hesaplanan koltuk başı ve yolcu Km birim maliyetlerinin, faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemine göre hesaplanan koltuk başı ve yolcu Km birim maliyetlerinden daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Tartışma – Ulaştırma sektöründe hizmet sunumuna başlamadan önce faaliyet tabanlı maliyetleme yöntemi analizi yapılmadığı durumlarda işletmelerin daha fazla taşıma maliyetlerine katlanması durumu söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle, işletmelerin bu analizleri yaparak ilgili kararları vermesi işletmeler açısından önem taşımaktadır.

(Calculation of Passenger Transport Costs in Accordance With the Activity-Based Costing Method (ABC): A Case Study in the State Railways)

Purpose – Activity-based costing method developed by Dr. Robin Cooper in 1985 ensures accurate calculation of goods or service costs by determining the costs of resource and activities consumed during goods or service production. The method of improving costs in order to increase the performance measurements of the enterprises also helps the executives of the enterprises in making decisions. The decisions to be taken in the transportation sector, which enables the transportation of people and manufactured products or services, and the costs to be incurred in line with these decisions are of great importance. In this study, activity-based costing method is examined in the calculation of costs of the service provided to the passengers by TCDD (The State Railways of the Republic of Turkey) operating in the transportation sector, and the design of transportation costs in accordance with activity-based costing method is demonstrated by utilizing the case study method. Design/methodology/approach – In this study, case study method is used in order to systematically investigate special cases in the transportation sector. Findings: In the study; it is detected that the unit costs of passenger per seat and per Km calculated according to the traditional costing method of the enterprise exceed the unit costs of passengers per seat and per Km calculated according to activity-based costing method. Discussion – Enterprises might incur more transportation costs unless the activity-based costing method analysis is performed prior to commencing service delivery in the transportation sector. Therefore, it is crucial for enterprises to make these decisions by conducting these analyses.

PDF

___

Arıkan, İ. ve Ahipaşaoğlu, S. (2005). Ulaştırma İşletmeleri (2. Baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
Bokor, Z. (2009). New approaches of cost management in rail transport, Zelecnicna Doprava A Logistika, 5(2), 62 – 66.
Carlson, D. A. and Young, S. M. (1993 Spring). Activity - based total quality management at american express. Journal of Cost Management, 48 – 58.
Cooper, R. and S. Kaplan, R. (1988, September-October). Measure costs right: Make the right decisions. Harvard Business Review,96 - 103.
Cugini, A.; Gıovanna, M. and Pilonato, S. (2013). Innovating cost accounting practices in rail transport companies. Journal of Applied Accounting Research,14(2), 147 - 169.
Gültekin, Z. (2004). Ulaştırma İşletmelerinde Yeniden Yapılanma ve TCDD İçin Bir Model Önerisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Horngren, C. T.; Foster, G. and Datar, S. M. (1996).Cost Accounting A Managerial Emphasis (9. Edition). ABD: Prentice Hall International.
Hokstok, C. (2011). Renewing rail infrastructure management by developing a cost calculation methodology based on ABC. Periodica Polytechnica Transportation Engineering, 39(1), 11 - 16.
Huang, S. - Y.; Chen, H. - J.; Chiu, A. - A. and Chen, C. - P. The application of the theory of constraints and activity - based costing to business excellence: The case of automotive electronics manufacture firms. Total Quality Management, 25(5), 532 - 545.
Jackson, P. J. (2013). Fashioning the tools for e - government change: A targeted use of activity - based costing. Electronic Journal of e - Government, 11(1), 337 - 347.
Kaya, E. (1997). Havaalanlarında Fiyatlandırma Açısından Muhasebe Bilgi Sistemi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Kozak, M. (2011).Demiryolunda rayların birleşim noktaları ve özelliklerinin araştırılması. Yapı Teknolojileri Elektronik Dergisi, 7(2), 40 - 49.
Kurt, C. (2010). Türkiye'de Ulaştırma Sektörü İçerisinde Lojistiğin Yeri ve Önemi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Lanen, W. N.; Anderson, S. W. and Maher, M. W. (2011).Fundamentals of Cost Accounting(3. Baskı). New York: McGraw - Hill /Irwin.
Rodrigue, J. - P.; Comtois, C. and Slack, B. (2006). The Geography of Transport Systems (First Publish). NewYork: Routledge.
Storey, R. (1995). Introduction to Cost and Management Accounting, London, Macmillan Press Ltd.. TCDD Faaliyet Raporu,(2015).
TCDD Sektör Raporu, (2015).
TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü (2017). 2016 Yılı Taşıma Maliyetleri. Ankara: Muhasebe ve Finansman Dairesi Başkanlığı.
Yang, Z. and Gou, J. (2015). Research on the economic benefits of high - speed railway enterprise based on activity based costing method. SHS Web of Conferences 17, (01023), 1 - 7.
Zaborov, S. and Asatiani, L. (2010). Cost management system at JSC Russian Railways. Performance pp. 46 - 49. Web: http://performance.ey.com/, adresinden 18 Aralık 2016'da alınmıştır.
Watanapa, A.; Pholwatchana, S. and Wiyaratn W. (2016). Activity - based costing analysis for train station's service. Engineering Journal, 20(5), 135 - 144.