BİST Sürdürülebilirlik Endeksindeki Şirketlerin Etkinliklerinin Ölçülmesi: Veri Zarflama Analizi İle Bir Uygulama

Artan rekabet ortamında işletmeler elde etmek istedikleri çıktılara ulaşmak için girdilerini minimum seviyede tutarak etkin faaliyet yürütmek zorundadırlar. Minimum girdilerle maksimum çıktıları elde etmek işletmelerin etkinliğini, verimliliğini, etkililiğini ve karlılığını arttırarak sürekliliğini de sağlamaktadır. Bu çalışmada, BİST Sürdürülebilirlik Endeksinde işlem gören işletmelerin 2015 ve 2016 yılı etkinlikleri Veri Zarflama Analizi ile belirlenmiştir. Türkiye’de sürdürülebilirlik eğilimde bulunan şirketlerin etkinliklerini değerlendiren çalışmaların olamaması çalışmanın önemini arttırmaktadır. Bu şirketlerin, girdiye yönelik BCC modeli kullanılarak etkinlik değerleri elde edilmiştir. Çalışmada girdi değişkeni olarak öz kaynaklar, toplam borçlar ve toplam varlıklar, çıktı değişkeni olarak da net kar, aktif karlılık oranı ve öz kaynak karlılık oranı kullanılmıştır. Çalışma da 2015 yılında 10 işletme etkin çıkarken, 2016 yılında 7 işletme etkin çıkmıştır. Her iki yılda da etkin çıkan işletme sayısı ise 5’dir. Çalışmada etkin olmayan işletmeler için potansiyel iyileştirme oranları da belirlenmiştir. Belirlenen bu oranlara göre etkin olmayan Karar Verme Birimlerinin etkin olabilmeleri için girdi değişkenlerini ortalama %37,1 azaltmaları gerekmektedir.

Measuring the Efficiency of Companies in BIST Sustainability Index: An Application With Data Envelopment Analysis

In the increasing competition environment, companies have to keep their inputs at a minimum to reach the output they want to achieve. Achieving maximum output with minimum inputs also ensures continuity of companies by increasing efficiency, productivity, effectiveness and profitability of the enterprises. In this study, efficiencies of the companies that are traded in the BIST Sustainability Index for the years 2015 and 2016 were determined by Data Envelopment Analysis. Lack of studies evaluating the efficiency of the company in sustainability trends in Turkey shows the importance of this work. Efficiency values were using the input obtained BCC model. In the study, equity, total debt and total assets were used as input variables and net profit, asset profit rate and equity profit rate were used as output variables. The study showed that 10 companies were efficient in 2015 and 7 companies were efficient in 2016. The number of companies that are efficient in both years is 5. Potential improvement rates for inactive firms in the study were also determined. According to these rates, inefficient Decision Making Units need to reduce input variables by an average of 37.1% in order to be efficient.

___

  • Abbott, M. ve Doucouliagos, C. (2003). The efficiency of Australian universities: a data envelopment analysis. Economics of Education Review, 22, 89-97.
  • Adler, N. ve Golany, B. (2001). Evaluation of deregulated airline networks using data envelopment analysis combined with principal component analysis with an application to Western Europe. European Journal of Operational Research, 132(2), 260-273.
  • Akın, O. (2010). Ekmek Üretim İşletmelerinin verimliliklerinin veri zarflama yöntemi ile mukayeseli analizi: Batı Akdeniz Bölgesinde bir araştırma. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 2(2), 89-106.
  • Altan, S.M. (2010). Türk sigortacılık sektöründe etkinlik: Veri zarflama analizi yöntemi ile bir uygulama. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 185-204.
  • Altın, H. (2010). Küresel kriz ortamında İMKB Sınai şirketlerine yönelik finansal etkinlik sınaması: Veri zarflama analizi uygulaması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 15-30.
  • Ata, H.A. ve Yakut, E. (2009). Finansal performansa dayalı etkinlik ölçümü: İmalat sektörü uygulaması. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 80-100.
  • Atan, M. (2003). Türkiye bankacılık sektöründe veri zarflama analizi ile bilançoya dayalı mali etkinlik ve verimlilik analizi. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 48(14), 71- 86.
  • Atmaca, E., Turan, F., Kartal, G. ve Çiğdem, E.S. (2012). Ankara ili özel hastanelerinin veri zarflama analizi ile etkinlik ölçümü. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 16(2), 135-153.
  • Babacan, A. ve Özcan, S. (2009). Alanya bölgesi otellerinin göreli etkinliğinin belirlenmesi: Bir veri zarflama analizi tekniği uygulaması. Mustafa Kemal Üniversitesi SBE Dergisi, 2(1), 176-189.
  • Bal, V. (2013). Vakıf Üniversitelerinde veri zarflama analizi ile etkinlik belirlenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1-20.
  • Banker, R.D., Charnes, A. ve Cooper, W.W. (1984). Some Models for Estimating Thecnical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis. Management Sciences, 30, 1078-1092.
  • Barros, C.P. ve Leach, S. (2006). Performance evaluation of the English Premier Football League with data envelopment analysis. Applied Economics, 38(12), 1449-1458.
  • Baysal, M., Alçılar, B., Çerçioğlu, H. ve Toklu, B. (2004). Türkiye’deki devlet üniversitelerinin 2004 yılı performanslarının, veri zarflama analizi yöntemiyle belirlenip buna göre 2005 yılı bütçe tahsislerinin yapılması. SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 67-73.
  • Baysal, M., Uygur, M. ve Toklu, B. (2004). Veri zarflama analizi ile TCDD limanlarında bir etkinlik ölçüm çalışması. Gazi Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19 (4), 437-442.
  • Beck, R., Wigand, R.T. ve König, W. (2005). Integration of E-Commerce by SMEs in the Manifacturing Sector: A Data Envelopment Analysis Approach. Journal of Global Information Management, 13(3), 20-32.
  • Behdioğlu, S. ve Özcan G. (2013). Veri zarflama analizi ve bankacılık sektöründe bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 301-326.
  • Benli, Keskin, Y. (2012). Veri zarflama analizi (VZA) ve malmquist toplam faktör verimliliği (TFV): Konaklama işletmelerinde bir uygulama. Ege Akademik Bakış Dergisi, 12(3), 369-382.
  • BİST, (2014). Şirketler için sürdürülebilirlik rehberi. http://www.borsaistanbul.com/data/kilavuzlar/surdurulebilirlik-rehberi.pdf, E.T.: 22 şubat 2016.
  • Borger, B.D. ve Kerstens K. (1996). Cost efficiency of Belgian local governments: A comparative analysis of FDH, DEA, and econometric approaches. Regional Science and Urban Economics, 26(2), 145-170.
  • Bowlin, W.F. (1987). Evaluating the Efficiency of US Air Force Real-Property Maintenance Activities. The Journal of the Operational Research Society, 38 (2), 127-135.
  • Breu, T.M. ve Raab, R.L. (1994). Efficiency and perceived quality of the nation's “top 25” National Universities and National Liberal Arts Colleges: An application of data envelopment analysis to higher education. Socio-Economic Planning Sciences, 28(1), 33-45.
  • Büyükkeklik, A., Dumlu, H. ve Evci, S. (2016). Measuring the efficiency of Turkish SME’s: A data envelopment analysis approach. Int. Journal of Economics and Finance, 8(6), 190-200.
  • Cenger, H. (2011). İMKB’de işlem gören çimento şirketlerinin performanslarının ölçülmesinde veri zarflama analizi yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Dergisi, 25(3-4), 31-44.
  • Charnes, A., Clark, C.T., Cooper, W.W., ve Golany, B. (1985). A developmental study of data envelopment analysis in measuring the efficiency of maintenance units in the U.S. Air Forces. Annals of Operations Research, 2(1), 95-112.
  • Charnes, A., Cooper, W.W. ve Li, S. (1989). Using data envelopment analysis to evaluate efficiency in the economic performance of Chinese cities. Socio- Economic Planning Sci., 23(6), 325-344.
  • Charnes, A., Cooper, W.W. ve Rhodes, E. (1978). Measuring the Efficiency of Decision Making Units. European Journal of Operational Research, 2, 429-444.
  • Chiang, W. (2006). A hotel performance evaluation of Taipei international tourist hotels: using data envelopment analysis. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 11(1), 29-42.
  • Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Tone, K., (Ed.), (2000). Data envelopment analysis: A comprehensive text with models, applications, references and DEA-Solver software. Kluwer Academic Publishers, Boston.
  • Cooper, W.W., Seiford, L.M. and Zhu, J. (Ed.), (2004). Handbook on data envelopment analysis. Kluwer Academic Publishers, Boston.
  • Cullinane, K., Wang, T.F., Song, D.W. ve Ji, P. (2006). The technical efficiency of container ports: Comparing data envelopment analysis and stochastic frontier analysis. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 40(4), 354-374.
  • Çakmak, M., Öktem, M.K. ve Ömürgönülşen, U. (2009). Türk kamu hastanelerinde teknik verimlilik sorunu: veri zarflama analizi tekniği ile Sağlık Bakanlığı’na bağlı kadın doğum hastanelerinin teknik verimliliklerinin ölçülmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 12(1), 1-36.
  • Demir, E. ve Durakoğlu, M. (2013). Çorum ilindeki liselerin 2012-2013sürecindeki etkinliğinin veri zarflama analizi ile ölçülmesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 19-42.
  • Despotis, D.K. (2005). Measuring human development via data envelopment analysis: the case of Asia and the Pacific. Omega, 33(5), 385-390.
  • Diamond, A.M. ve Medewitz, J.N. (1990). Use of Data Envelopment Analysis in an Evaluation of the Efficiency of the DEEP Program for Economic Education. The Journal of Economic Education, 21 (3), 337-354.
  • Düzakın, E. ve Düzakın H. (2007). Measuring the Performance of Manufacturing Firms With Super Slacks Based Model of Data Envelopment Analysis: An Application of 500 Major Industrial Enterprises in Turkey. European Journal of Operation Research, 182, 1412–1432.
  • Einolf, K.W. (2004). Is Winning Everything? A Data Envelopment Analysis of Major League Baseball and the National Football League. Journal of Sports Economics, 5(2), 127-151.
  • Erpolat, S. (2011). Veri zarflama analizi: ağırlık kısıtlamasız, ağırlık kısıtlamalı, şans kısıtlı, bulanık. Evrim Yayınevi, İstanbul.
  • Ertuğrul, İ. ve Tuş Işık, A. (2008). İşletmelerin VZA ile mali tablolarına dayalı etkinlik ölçümü: Metal ana sanayinde bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 10(1), 201-217.
  • Gülcü, A., Coşkun, A., Yeşilyurt, C., Coşkun, S. ve Esener, T. (2004). Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’nin veri zarflama analizi yöntemiyle göreceli etkinlik analizi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 87-104.
  • Güleş, H.K., Öğüt, A. ve Özata, M. (2007). Sağlık işletmelerinde örgütsel etkinliğin arttırılmasına yönelik veri zarflama analizine dayalı bir uygulama. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(1), 69-82.
  • Gündüz, O., Ceyhan, V. ve Esengün, K. (2013). Farklı üniversitelerin meslek yüksekokullarının etkinlik düzeylerinin karşılaştırılması üzerine bir araştırma. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(25), 67-77.
  • Haas, D.J. (2003). Productive efficiency of English football teams: a data envelopment analysis approach. Managerial and Decision Economics, 24(5), 403-410.
  • Halkos, G.E. ve Salamouris, D.S. (2004). Efficiency measurement of the Greek commercial banks with the use of financial ratios: a data envelopment analysis approach. Management Accounting Research, 15(2), 201-224.
  • Hu, J.L., Shieh, H.S., Huang, C.H. ve Chiu, C.N. (2009) Cost efficiency of ınternational tourist hotels in taiwan: a data envelopment analysis application. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 14(4), 371-384.
  • Hwang, S.N. ve Chang, T.Y. (2003). Using data envelopment analysis to measure hotel managerial efficiency change in Taiwan. Tourism Management, 24(4), 357-369.
  • İçöz, C. ve Sönmez, H. (2014). Avrupa futbol liglerinin etkinliklerinin veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Siirt Üniversitesi İ.İ.B.F. İktisadi Yenilik Dergisi, 2(1), 1-15.
  • Jacobs, R. (2001). Alternative methods to examine hospital efficiency: data envelopment analysis and stochastic frontier analysis. Health Care Management Science, 4(2), 103-115.
  • Jain, S., Triantis, K.P. ve Liu, S. (2011). Manufacturing performance measurement and target setting: A data envelopment analysis approach. European Journal of Operational Res., 214(3), 616-626.
  • Johnes, J. (2006). Data envelopment analysis and its application to the measurement of efficiency in higher education. Economics of Education Review, 25(3), 273-288.
  • Kao, C. ve Hwang, S.N. (2008). Efficiency decomposition in two-stage data envelopment analysis: An application to non-life insurance companies in Taiwan. European Journal of Operational Res., 185(1), 418-429.
  • Keçek, G. (2010). Veri zarflama analizi: teori ve uygulama örneği. Siyasal Kitabevi, Ankara.
  • Kılıçkaplan, S. ve Karpat, G. (2004). Türkiye hayat sigortası sektöründe etkinliğin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(1), 1-14.
  • Kula, V. ve Özdemir, L. (2007). Çimento sektöründe göreceli etkinsizlik alanlarının veri zarflama analizi yöntemi ile tespiti. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 9 (1), 55-70.
  • Kutlar, A. ve Babacan, A. (2008). Türkiye’deki kamu üniversitelerinde CCR etkinliğiölçek etkinliği analizi: DEA etkinliği uygulaması. Kocaeli Üniversitesi SBE Dergisi, 15 (1), 148-172.
  • Kutlar, A. ve Kartal, M. (2004). Cumhuriyet Üniversitesi’nin verimlilik analizi: Fakülteler düzeyinde veri zarflama yöntemiyle bir uygulama. Kocaeli Üniversitesi SBE Dergisi, 8 (2), 49-79.
  • Lilienfeld, A. ve Asmild, M. (2007). Estimation of excess water use in irrigated agriculture: A data envelopment analysis approach. Agricultural Water Management, 94(1-3), 73-82.
  • Lin, H.T. (2010). Personnel selection using analytic network process and fuzzy data envelopment analysis approaches. Computers & Industrial Engineering, 59(4), 937-944.
  • Liu, J., Ding, F.Y. ve Lall, V. (2000). Using data envelopment analysis to compare suppliers for supplier selection and performance improvement. Supply Chain Management: An International Journal, 5(3), 143-150.
  • Lozano, S., Villa, G., Guerrero, F. ve Cortés, P. (2002). Measuring the performance of nations at the summer olympics using data envelopment analysis. The Journal of the Operational Research Society, 53(5), 501-511.
  • Min, H., ve Joo, S.J. (2006). Benchmarking the operational efficiency of third party logistics providers using data envelopment analysis. Supply Chain Management, 11(3), 259-265.
  • Murias, P., Martinez, F. ve Miguel, C.D. (2006). An economic wellbeing ındex for the spanish provinces: A data envelopment analysis approach. Social Indicators Research, 77(3), 395-417.
  • Murti, B.P.S., Choi, Y.K. ve Desai, P. (1997). Efficiency of mutual funds and portfolio performance measurement: A non-parametric approach. European Journal of Operational Res., 98(2), 408-418.
  • Narasimhan, R., Talluri, S. ve Mendez, D. (2006). Supplier Evaluation and Rationalization via Data Envelopment Analysis: An Empirical Examination. Journal of Supply Chain Management, 37(2), 28-37.
  • Oruç, K.O., Güngör, İ. ve Demiral, M.F. (2009). Üniversitelerin etkinlik ölçümünde bulanık veri zarflama analizi uygulaması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 279-294.
  • Prusa, J. (2012). The Most Efficient Czech SME SECtors: An Application of Robust Data Envelopment Analysis. Czech Journal of Economics and Finance, 62, 44-65.
  • Reynolds, D. ve Thompson, G.M. (2007). Multiunit restaurant productivity assessment using three-phase data envelopment analysis. Int. Journal of Hospitality Management, 26(1), 20-32.
  • Rowe, I.V., Iribarren, D., Moreira, M.T. ve Feijoo, G. (2010). Combined application of life cycle assessment and data envelopment analysis as a methodological approach for the assessment of fisheries. The International Journal of Life Cycle Assessment, 15(3), 272-283.
  • Sarıkaya, M., Kabasakal, A. ve Kutlar, A. (2012). Üniversitelerin etkinlik ölçümünde bulanık veri zarflama analizi uygulaması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 133-155.
  • Savaş, F., (2015), Veri Zarflama Analizi. B.F. Yıldırım, ve E. Önder (Editörler). İşletmeciler, mühendisler ve yöneticiler için operasyonel, yönetsel ve stratejik problemlerin çözümünde çok kriterli karar verme yöntemleri. İkinci Baskı. Bursa: Dora Basım Yayın. 201-228.
  • Seifert, L.M. ve Zhu, J. (1998). Identifying excesses and deficits in Chinese industrial productivity (1953–1990): a weighted data envelopment analysis approach. Omega, 26(2), 279-296.
  • Senger, Ö., Tazegül, A. ve Kaygın, Yerdelen, C. (2013). İşletmelerin göreceli etkinliklerinin veri zarflama analizi ile ölçülmesi: İmalat sanayinde bir uygulama. Int. Journal of Social Science, 6(8), 527-550.
  • Seyrek, İ.H. ve Ata, H.A. (2010). Veri zarflama analizi ve veri madenciliği ile mevduat bankalarında etkinlik ölçümü. BDDK Bankacılık ve Finans Piyasalar, 4(2), 67-84.
  • Sigala, M., Jones, P., Lockwood, A. ve Airey, D. (2005). Productivity in hotels: a stepwise data envelopment analysis of hotels' rooms division processes. The Service Industries Journal, 25(1), 61-81.
  • Smith, P. (1990). Data envelopment analysis applied to financial statements. Omega, 18(2), 131-138.
  • Stokes, J.R., Tozer, P.R. ve Hyde, J. (2007). Identifying Efficient Dairy Producers Using Data Envelopment Analysis. American Dairy Science Association, 90 (5), 2555-2562.
  • Tangen, S. (2005). Demystifying productivity and performance. International Journal of Productivity and Performance Management, 54(1), 34-46.
  • Thompson, R.G., Langemeier, L.N., Lee, C.T., Lee, E. ve Thrall, R.M. (1990). The role of multiplier bounds in efficiency analysis with application to Kansas farming. Journal of Econometrics, 46(1-2), 93-108.
  • Timor, M. ve Mimarbaşı, H. (2012). Banka şube hizmet etkinliklerinin veri zarflama analizi ve TOPSİS yöntemleri ile Karşılaştırılması. İ.Ü. İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 24(75), 13-35.
  • Tingley, D., Pascoe, S. ve Coglan, L. (2005). Factors affecting technical efficiency in fisheries: stochastic production frontier versus data envelopment analysis approaches. Fisheries Research, 73(3), 363-376.
  • Tongzon, J. (2001). Efficiency measurement of selected Australian and other international ports using data envelopment analysis. Transportation Res. Part A: Policy and Practice, 35(2), 107-122.
  • Wen, H.J., Lim B. ve Huang, H.L. (2003). Measuring e-commerce efficiency: a data envelopment analysis (DEA) approach. Industrial Management & Data Systems, 103(9), 703-710.
  • Yalçın, S. ve Tavşancıl, E. (2014). Türk öğrencilerinin PISA başarı düzeylerinin veri zarflama analizi ile yıllara göre karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bil.Dergisi, 14(3), 947-968.
  • Yavuz, S. ve İşçi, Ö. (2013). Veri zarflama analizi ile Türkiye’de gıda imalatı yapan firmaların etkinliklerinin ölçülmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 157-173.
  • Yeşilyurt, C. ve Alan, M.A. (2003). Fen liselerinin 2002 yılı göreceli etkinliğinin veri zarflama analizi (VZA) yöntemi ile ölçülmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 4(2), 91-104.
  • Yıldız, A. (2007). İmalat sanayi şirketlerinin etkinliklerinin ölçülmesi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 91-103.
  • Yusuf, S.A. ve Malomo, O. (2007). Technical efficiency of poultry egg production in ogun state: A data envelopment analysis (DEA) approach. Int. Journal of Poultry Science, 6(9), 622-629.
  • Zhang, B., Bi, J., Fan, Z., Yuan, Z. ve Ge, J. (2008). Eco-efficiency anlaysis of industrial system in China: A data envelopment analysis approach. Ecological Economics, 68(1-2), 306-316.
  • Zhu, J. (1998). Data envelopment analysis vs. principal component analysis: An illustrative study of economic performance of Chinese cities. European Journal of Operational Res., 111(1), 50-61.