Sûre Tefsirleri Çerçevesinde Abdülhay Üsküdârî’nin (ö. 1117/1705) Tefsir Anlayışı -Meryem, Yâsîn, Fetih, Rahmân, Nebe’, Nâziât, Abese, Tekvîr, İnfitâr, Mutaffifîn ve Kevser Sûreleri

Bu çalışmada Abdülhay Üsküdârî’nin Meryem, Yâsîn, Fetih, Rahmân, Nebe’, Nâziât, Abese, Tekvîr, İnfitâr, Mutaffifîn ve Kevser sûreleri üzerine yazdığı 11 sûre tefsiri incelenmektedir. Abdülhay Üsküdârî, 17 ve 18. yüzyıllarda yaşamış mutasavvıf, müfessir, vaiz ve şair olarak tanınan bir Osmanlı âlimidir. Çalışmada öncelikle Abdülhay Efendi ve eserleri hakkında bilgi verilmekte, ardından da te’lifi, üslubu, muhatap kitlesi, kaynakları ve tefsir yöntemi bakımından bu sûre tefsirleri değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Bazı Ulûmü’l-Kur’ân konularına dair görüşleri ile rivayet ve dirayete dayalı tefsir anlayışı üzerinde ise etraflıca durulmuştur. Vakıaya uygun bir tefsir tarihinin yazılabilmesi, asr-ı saadetten bu yana kesintisiz devam eden tefsir literatürün çok yönlü olarak araştırılması ile mümkün olabilir. Bu açıdan bu çalışma ile müfessirin yaşadığı dönem ve coğrafyanın tefsir üslubu, kaynakları ve tefsir anlayışına dair veri sunacak tespitlere ulaşılması hedeflenmektedir. Abdülhay Efendi’nin bir mutasavvıf olmasına rağmen işârî yorumlardan ziyade beyânî açıklamalara yer verdiği görülmektedir. Dirayet yönü güçlü olan eserin Osmanlı dönemi meşâyıhının ilmî seviyesinin yüksekliğini göstermesi açısından iyi bir örnek olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Osmanlı, Abdülhay, Üsküdar, Celvetiyye

Adulhayy Uskudari's (1117/1705) Understanding of Tafsir in the interpretation of the Chapters of Maryam, Yasin, al-Fath, alRahman, al-Naba, al-Naziat, Abasa, al-Takwir, al-Infitar, alMutaffifin and al-Kawthar

A well-known Ottoman scholar, mufassir, sufi, preacher and poet, Abdulhayy Uskudari who witnessed both 17th and 18th century interpreted some Qur'anic chapters. This study deals with his interpretation of eleven chapters including Maryam, Yasin, al-Fath, al-Rahman, al-Naba, al-Naziat, Abasa, al-Takwir, al-Infitar, al-Mutaffifin and al-Kawthar. It firstly introduces the life and works of Uskudari, and then examines these works in terms of his authorship, methodology and style, references and audience. The views of al-Uskudari on some topics of the Qur'anic sciences and his understandings of tafsir based on dirayah (reason) and riwayah (narration) are in detail discussed. Ascertainment of an accurate history of tafsir may only be achieved through multifaceted researches about the literature formed by efforts to comprehend the Qur'an that continue since the Prophet's era. From this point of view, by means of the study it is aimed to reach findings which provide data about the methodology and references used in tafsir works as well as understandings of tafsir in the time and the environment in which the mufassir lived. Although Abdulhayy Uskudari is a being Sufi, it appears that his explanations are linguistic rather than related with Sufism. It can be said that the work with a strong rational aspect is a good example of the height of the scientific level of the Ottoman Sufis.

Keywords:

Tafsir Ottoman, Abdulhayy, Uskudar, Jalwatiyya, Qur'anic chapter,

PDF

___

Abdülhay Celvetî. Fethu’l-Beyân li-Husûli’n-Nasr ve’l-Feth ve’l-Emân. Süleymaniye Ktp., Hacı Beşir Ağa, nr. 34.
Abdülhay Celvetî. Tefsîr-i Ba‘z-ı Suver-i Kur'âniye. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, nr. NEKTY02201.
Aclûnî, İ. (1351). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs Amma’ştühira mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî.
Ahmed b. Hanbel (1403/1983). Fezâilü’s-Sahâbe. thk. Vasiyyullâh Muhammed Abbâs. Beyrut: Müessestü’r-Risâle.
Ahmed b. Hanbel (1416/1995). el-Müsned. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
Akkaya, V. (2016). Abdulhay Celvetî’nin ‘Şerh-i Gazel-i Hacı Bayrâm-ı Velî’ Adlı Eseri. Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı: 25-26 Mayıs 2016. Ankara: Kalem Eğitim Kültür Akademi Derneği, II, 471-478.
Ayvansarayî, H. (1281). Hadîkatü’l-Cevâmi‘. haz. Ali Satı’. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Beyhakî, A. (1423/2003). Şuabü’l-Îmân. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
Birışık, A. (2012). “Osmanlı Döneminde Türkçe Tefsirler”, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’an Tefsirine Hizmetleri -Tebliğler ve Müzakereler- Tartışmalı İlmi Toplantı 21-22 Ekim 2011. İstanbul: Ensar Yayınları, s. 199-240.
Birışık, A. ve Arpa R. (2011). “Osmanlı Dönemi Tefsir Çevirileri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (9), 191-232.
Buhârî, M. (1400). el-Câmiu’s-Sahîh. nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb v.dğr. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye ve Mektebetühâ.
Bursalı, M. (1333-1342). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Cürcânî, Yahyâ b. el-Hüseyin b. İsmâîl b. Zeyd eş-Şecerî (1422/2001). Tertîbü’l-Emâli’l-Hamîsiyyeti li’ş-Şecerî, thk. Muhammed Hasan İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Ebû Dâvûd, S. (1418/1997). Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. İzzet Ubeydü’d-Deâs-Âdil es-Seyyid. Beyrut: Dâru İbn Hazm. Erdemir, A. (1999). Anadolu Sahası Musikişinas Divan Şairleri. Ankara: Türk Sanatı ve Eğitimi Vakfı Yayınları.
Fazlıoğlu, İ. (2017). Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşumundaki Yeri ve Önemi. Nazarî Ufuk: İslâm Türk Felsefe-Bilim Tarihinin Zihin Penceresi, İstanbul: Papersense Yayınları, 200-265.
Gönel, H. (2014). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6085 (erişim tarihi: 20.06.2018).
İbnü’l-A‘râbî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd el-Basrî (1418/1997). Mu‘cem. thk. Abdülmuhsin b. İbrâhîm b. Ahmed el-Hüseynî. Suûd: Dâru İbni’l-Cevzî.
Kut, G. (1999). Anadolu’da Türk Edebiyatı. Osmanlı Medeniyeti Tarihi. edit. Ekmeleddin İhsanoğlu. İstanbul, I, 26-68.
Maden, Ş. (2017). Osmanlı 17. Yüzyılında Sûfî Müfessir Abdülhay Celvetî ve Fetih Sûresi Tefsiri. Sahn-ı Semân’dan Dârulfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler)-XVII.Yüzyıl. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 207-240.
Mertoğlu, M. S. (2011). Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Kur’an ve Tefsir Literatürüne Toplu Bir Bakış -Birincil Eserler ve Onlara Dair İncelemeler-. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 18 (9), 9-66.
Muslu, R. (2004). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları.
Özcan, N. (1998). Abdülhay Celvetî, DİA, I, 227-228.
Sâlim, M. (1315). Tezkire-i Sâlim. Dersaâdet: İkdam Matbaası.
Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî. nşr. Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Şimşek, S. (2006). Edirne ve çevresinde Celvetîlik ve Celvetîler. Üsküdar Sempozyumu III: Azîz Mahmud Hüdâyî Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 20-22 Mayıs 2005, II, 101-124.
Tirmizî, M. (t.s.). el-Câmiu’s-Sahîh: Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
Tiryaki, M. Z. ve Kamuran G. (2016). Üsküdârî, Mehmed Emin, DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/uskudari-mehmed-emin (erişim tarihi: 06.07.2018).
Türkoğlu, S. (2018). Abdülhay Celvetî’nin Şerh-i Gazel-i Hacı Bayrâm-ı Velî Adlı Eseri. Diyalektolog Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 163-179.
Vassâf, H. Sefîne-i Evliyâ. Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2307.
Zehebî, M. (1424/2003). et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe.
Zerkeşî, B. (1408/1988). el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Fikr.