TÜRKÇÜ BİR FİKİR DERGİSİ "DOĞU" VE CHP İLİŞKİSİ (1942-1945)

Doğu dergisi, 29 Ekim 1942 tarihinde Tahir Akın Karauğuz tarafından Türkçü fikirleri yaymak üzere çıkarılmıştır. Halkevi adına çıkarılan Doğu, CHP'nin de desteğiyle abonelik sistemi aracılığıyla diğer şehirlere de dağıtılma imkanı bulmuştur. Toplumsal ve siyasal meseleleri Türkçü felsefeyle işleyen Doğu dergisi, ayda bir çıkarılmış ve 1951 yılına dek yayın hayatını sürdürmüştür. Derginin en önemli amaçlarından biri Türkçülük fikrini felsefi açıdan açıklamak olmuştur. Türkçülük'ü açıklamak üzere anket de düzenleyen Doğu; Türk tarihini, Türk büyüklerini, Türk dilini yayınlarında işleyerek, milliyetçi fikirleri toplumsal ve siyasal düzlemde yerleştirmeye çabalamıştır. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Behçet Kemal Çağlar, Orhan Şaik Gökyay, Peyami Safa gibi isimlerin yazıları dergide sıklıkla yayımlanmıştır. 1944 yılında CHP'nin Turancı akımlara karşı bir tavır izlemesi sonucunda CHP dergiye verdiği desteği geri çekmiştir. 1946 yılında Doğu, CHP tarafından yeniden desteklenirken, dergideki Türkçü fikirler azalmakla birlikte form değiştirmiştir. Bu kapsamda çalışmada, CHP'nin milliyetçilik anlayışı, Doğu Dergisi’nin içeriği, yayın politikası ve iktidarla ilişkilerinin ortaya konulması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda Doğu dergisinin Milli Kütüphane'de yer alan 1942-1945 yılları arasındaki koleksiyonları ve Cumhuriyet Arşivlerinden elde edilen CHP Genel Sekreterliği ve Doğu dergisi sahibi arasındaki yazışmaları gösteren belgeler doküman analizi yapılarak niteliksel içerik analizi yöntemiyle incelenmektedir. Araştırma, CHP iktidarının dış siyasette değişen siyasal konjonktüre göre milliyetçilik düşüncesine ilişkin anlam kaymaları yaşadığını ve bu doğrultuda Doğu dergisinin yayın politikasına yön verdiğini ortaya koymaktadır.

A TURKIC IDEA MAGAZINE "DOGU" AND RELATIONSHIP WITH CHP (1942-1945)

Dogu magazine was published on October 29, 1942 by Tahir Akın Karauguz to disseminate Turkic ideas. Dogu, which was issued on behalf of People's House (Halkevi), with the support of Republican People's Party (CHP), had the opportunity to be distributed to other cities through the subscription system. Dogu magazine, which deals with social and political issues with Turkist philosophy, was published once a month and continued to be published until 1951. One of the most important aims of the magazine was to explain the idea of ​​Turkism from a philosophical point of view. Dogu magazine also conducted a survey to explain Turkism; tried to popularise Turkish history, great people of Turks elders and Turkish language in his publications and to impose nationalist ideas on social and political levels. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Behcet Kemal Çaglar, Orhan Saik Gökyay, Peyami Safa got frequently published in the magazine. In 1944, as a result of the CHP's attitude towards PanTurkist movements, the CHP withdrew its support for the magazine. While the Dogu was backed by the CHP again in 1946, Turkic ideas in the magazine decreased and changed form. In this context, the Dogu, which was published with the support of the CHP during the single-party rule, was introduced alongside with the content of the journal, its publication policy and its relations with the government. In this respect, the documents showing the correspondence between the collections of the Dogu magazine in the National Library between 1942-1945 and the CHP General Secretariat obtained from the Republican Archives and the owner of the Dogu magazine are analyzed by qualitative content analysis method. The research reveals that the CHP government experienced a shift in the meaning of the idea of ​​nationalism according to the changing political conjuncture in the foreign policy and directed the publication policy of the Dogu magazine.

___

C.D.A. 1, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Doğu dergisine CHP tarafından ödeme yapıldığına dair belge) 29.06.1948

C.D.A. 2, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Zonguldak'ta satılan basın ürünlerinin tirajına ilişkin bilgi içeren belge) 12.11.1947

C.D.A. 3, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un CHP Genel Sekreterliği'ne dergiyi takdim ettiği mektup) 08.01.1943

C.D.A. 4, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (CHP Genel Sekreterliği'nin dergi hakkında görüşlerini Karauğuz'a aktardığı mektup)11.01.1943

C.D.A. 5, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un CHP himayesine girilmesini arz ettiği mektup) 25.06.1943

C.D.A. 6, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Sekizinci Büro Şefliği'nin CHP Genel Sekreterliği'ne Doğu Dergisine İlişkin Olumlu Raporunu içeren belge) 29.07.1943

C.D.A. 7, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No : 1383 Dosya No : 591 , Sıra No : 3 (Doğu Dergisi tevzi listesi) tarih yok

C.D.A. 8, 1944 Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un CHP Genel Sekreterliği'ne ödemeyi aldığını ve dergi hakkında bir takım bilgiler sunduğuna ilişkin belge) 24.01.1944

C.D.A. 9, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (CHP Genel Sekreterliği'nin Doğu dergisinin aboneliğinin sonlandırıldığına ilişkin belge) 21.06.1944

C.D.A. 10, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (CHP Genel Sekreterliği'nin Doğu dergisinin aboneliğinin sonlandırıldığını Karauğuz'a tekrar bildirdiği belge)11.05.1945

C.D.A. 11, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un aboneliğin sonlandırılmasına ilişkin CHP Genel Sekreterliği'ne cevabını içeren belge)23.06. 1945

C.D.A. 12, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un dergi aboneliğinin yenilenmesini istediği CHP Genel Sekreterliği'ne gönderdiği mektup)30.12.1945

C.D.A. 13, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Genel Sekreterliği'nin Doğu dergisi aboneliğinin yenilendiğini bildirdiği belge)19.03.1946

C.D.A. 14, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Doğu dergisinin dağıtım ağını gösteren belge)18.01.1947

C.D.A. 15, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un Doğu dergisi içeriklerden yer alan Türkçü içerikleri açıkladığı mektubu) 17.-.1945

Dergi ve Gazeteler

Doğu, (1942-1951) , Tahir Akın Karauğuz, Karaelmas Matbaası, Zonguldak

Zonguldak, (1923-1954), Tahir Akın Karauğuz, Karaelmas Matbaası,Zonguldak

Kitaplar ve Makaleler

Alpkaya, T. G. (2003). Türk Dış Politikasında Milliyetçilik, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, (Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil) s. 155-167, İletişim Yayınları, İstanbul

Erdoğan, C. (2017). Tek Parti İktidarı Dönemi’nde (1923-1950) Cumhuriyet Halk Partisi’nin İdeolojik Değişim Ve Dönüşüm Sürecinin Çözümlenmesi. Uluslararası Sosyal AraştırmalarDergisi, 10 (5).

Ertekin, O. (2003). Cumhuriyet Döneminde Türkçülüğün Çatallanan Yolları, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, (Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil) s. 345-351, İletişim Yayınları, İstanbul

Findley, C. V., Modern Türkiye Tarihi, (Çev. G. Ayas), Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.

Güngör , E. (1992). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. Ötüken Neşriyat, İstanbul

Güngör, E. (1989). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. Ötüken Neşriyat İstanbul

Kocabaş, S. (2008) Yakın Tarihimizin Sosyal Depremlerinden 1944 Türkçülük- Turancılık Olayı. Vatan Yayınları, İstanbul

Koç, İ. C. (2006). Tek Parti Döneminde Basın İktidar İlişkileri (1929-1938). Siyasal Kitabevi, Ankara

Koçak, C. (2003). Kemalist Milliyetçiliğin Bulanık Suları, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Milliyetçilik. (Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil) s. 37-43, İletişim Yayınları, İstanbul

Koçak, C. (2013). Siyasal Tarih (1923-1950)Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980,(Haz. Sina Akşin ve ark.), Cem Yayınevi, İstanbul

Namal Y., Karakuzu H. (2017). Türkçülüğün Zonguldak’tan Yükselen Sesi: Doğu Dergisi, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sempozyumu Bildiri Kitabı, 11-14 Mayıs, s.233-252, Ankara

Özcan Ö., (2011). Tahir Akın Karauğuz, http://kdzereglifutbol.blogspot.com/2011/11/tahir-akin-karauguz.html, (Erişim tarihi : 05.10.2019)

Özdoğan G. G. (2002). Turan”dan “Bozkurt”a Tek Parti Döneminde Türkçülük (1931-1946). İletişim Yayınları, İstanbul.

Öztekin, H. (2018). 1944 Irkçılık - Turancılık Davası ve Basındaki Tartışmalar, Selçuk İletişim, 11 (1): 212-236.

Temel,, F. (2017). Cumhuriyet İdeolojisinin İnşasında Basının Rolü "Zonguldak Gazetesi 1923-1954)". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri

Zorlu, Y. Temel F. (2017). Türkçü Bir Fikir Dergisi Doğu, Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İNCSOS, 368-369, Bildiri Özet Kitabı,3N Yayınları, Ankara

Zürcher, E. J. (2016). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner Gönen) İletişim Yayınları, İstanbul.