Londra İngiliz Kütüphanesi’ndeki Leyla ve Mecnun Mesnevisi Minyatürlerinde Figürler

İran edebiyatının en ünlü mesnevi şairlerinden Nizamî Gencevi(D.1140-41)’nin günümüze ulaşan en önemli eseri olan ‘Hamse’ Farsça dilinde yazılmış beş adet mesneviden oluşmaktadır. Bu mesneviler: ‘Mahzen-ül Esrâr’, ‘Hüsrev ve Şirin’, ‘Leyla ve Mecnun’, ‘Heft Peyker’ ve ‘İskendernâme’ başlıklarını taşımaktadır. Hamse, İran başta olmak üzere İslâm dünyasında en çok ilgi gören eserler arasında yer almış Farsça, Arapça, Türkçe gibi pek çok dilde manzum ve minyatürlü nüshaları hazırlanmıştır. Bu çalışmada, 1495/96 yıllarında Sultan Hüseyin Baykara’nın saray kitâbhânesinde üretildiği düşünülen, günümüzde Londra İngiliz Kütüphanesi’nde BL or.6810 envanter numarası ile kayıtlı olarak muhafaza edilen Nizamî’nin Hamse’si ele alınmıştır. Yazmanın içerisindeki “Leyla ve Mecnun” mesnevisinde yer alan “(106v) Leyla ve Mecnun Okulda”, “(128v) Mecnun Çölde Salim Tarafından Ziyaret Edildi”, “(135v) Leyla Kocası İbn Salim'ın Yasını Tutuyor”, (137v) Leyla ve Mecnun’un Bayılması, “(144v) Leyla’nın Mezarında Mecnun’un Ölümü” adlı minyatürlerdeki Leyla ve Mecnun Figürleri analiz edilmiştir. Dönemin baş nakkaşı Bihzâd’a atfedilmiş olan minyatürlerde geleneksel kompozisyon kalıplarının nakkaşa özgü yorumla kullanıldığı, dikey ve yatay eksenlerin dengeli kesişimi ile kompozisyonda birbiriyle orantılı alanlar oluşturulduğu, her minyatürdeki Leyla ve Mecnun figürünün birbiriyle örtüşerek kronolojik olarak gençlikten yaşlılığa doğru değişim gösterdiği, figürlerin yaşadıkları hüzün ve ısdırabın yüz ifadelerinde net olarak yansıtıldığı ve figürlerin yaşadıkları coğrafyanın geleneksel kıyafetleri ve takıları ile resmedildiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Nizamî Gencevi, Leyla ve Mecnun, Bihzâd, Minyatür, Londra İngiliz Kütüphanesi BL or.6810

Figures In Miniatures Of 'Laylā U Majnūn' Manuscript In London British Library

Khamsah the most important work of Niẓāmī Ganjavī (D.1140-41), one of the most famous masnavi poets in Iranian literature, consists of five masnavies written in Persian. These masnavis are titled:'Makhzan al-asrār', 'Khusraw u Shīrīn’, ‘Laylā u Majnūn’ and 'Haft paykar' and 'Iskandarnāmah'. Since its writing, Khamsah has been among the most popular works in the Islamic world, especially in Iran, and copies of manzum and miniature have been prepared in many languages such as Persian, Arabic and Turkish for the palace and other dignitaries. In this study, Niẓāmī's Khamsah, which is thought to have been produced in Sultan Ḥusayn Bāyqarā's palace in 1495/96 and is now stored in the British Library of London with the inventory number BL or.6810. Laylā and Majnūn masnavi which is included in the manuscript Layla and Majnun in miniatures named are “(106v) Laylā and Majnūn at school”, “(128v) Majnūn was visited by Salīm in the desert”, “(135v) Laylā mourns her husband Ibn Salīm”, “(137v) Fainting of Leyla and Mecnun”, “(144v) Majnūn's death in Laylā's tomb” figures of miniatures were analyzed. It has been revealed that the traditional composition patterns specific to the muralist are used in the designs, and proportional areas are created in the composition with the balanced intersection of the vertical and horizontal axes and the figure of Leyla and Majnun in each miniature. Chronologically, the transition from youth to old age was considered, the sadness and suffering of the figures were clearly reflected in their facial expressions, and these figures were depicted with the traditional clothes and jewelry of the geography they lived in.

Keywords:

Niẓāmī Ganjavī Khamsah, Laylā u Majnūn, Bihzâd, Miniature, British Library in London BL or.6810,

PDF

___

Akalın N. (1998). “Nizâmî-yi Gencevî’nin Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Eserleri”, Bilig Dergisi, Güz, Sayı 7, s. 79-87.
Arslan M. (2007). Türk Edebiyatı’nda Hamse, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 5, Sayı 9, s.305-322.
Aslanapa, O. 1986. Türk Minyatür Sanatının Gelişmesi. Erdem, 2 (6), 851-866. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44564/552978 (Erişim, 18.10.2021)
Ayan, H. (1979). “Divan Edebiyatında Hamseler”, A.Ü. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Ahmed Caferoğlu Özel Sayısı, Ankara, Sayı 10, s. 87-100.
Blochet E. 1928. Catalogue des manuscrits persans de la Bibliothèque nationale. T. III. Nos 1161-2017. Paris, Réunion des Bibliothèques nationales, Paris, ss. 52-53. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k76219t/f59.item (Erişim, 18.10.2021).
Britannica, The Editors of Encyclopaedia, 2021. "Neẓāmī". Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/biography/Nezami (Erişim, 1.1. 2021).
Çağman, F. 1992. “Bihzâd Kemâleddin, Üstâd”, TDV İslam Ansk, C.6, ss.147. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/6/C06002286.pdf (Erişim, 21.10.2021).
Çavuşoğlu H. (2013). İki Farklı Kültürün Âşık Kadın Kahramanları: Leyla Ve Züleyha, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall, Ankara. p. 645-670.
Çelik, H., Baykal N., Kılıç Memur H. (2020), “Nitel Veri Analizi ve Temel İlkeleri”, Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – ENAD, Journal of Qualitative Research in Education – JOQRE, Cilt 8 / Sayı 1, 2020, SS. 379.
Dilperîpûr, A. (1999) “Türk Edebiyatında Nizâmî’nin Takipçileri ve Hamse’sine Nazire Yazanlar”, çev. M. Fatih Köksal, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 8, s. 199-238.
Durmuş İ. 2003. “Leyla ve Mecnun Maddesi”, TDV İslam Ansk, C.27, ss.160. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27023979.pdf (Erişim, 17.10.2021).
Kanar, M. 2007. “Nizâmî-i Gencevî”. TDV İslam Ansk. C. 33, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 183-185.
Karahan, A. 1996. “Fuzuli Maddesi”, TDV İslâm Ansk., İstanbul, C. 13. ss. 240-246 https://islamansiklopedisi.org.tr/fuzuli (Erişim, 17.10.2021).
Kaska, Ç. (2020). “Fars Edebiyatındaki Hamseler”. Uludağ Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 21, S. 39, s. 877-914. DOI: 10.21550/sosbilder.608354
Kılıç H. 1994. “Ebü’l-Ferec El-İsfahânî Maddesi”, TDV İslâm Ansk., İstanbul, C.10. ss. 316-318 https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-ferec-el-isfahani (Erişim, 17.10.2021).
Martin, F. R., T. W. Arnold, 1926 The Nizami Ms., Illuminated by Bihzâd, Mirak and Qasim Ali, Written 1495 for Sultan Ali Mirza Barlās, Ruler of Samarquand, in the British Museum (Or. 6810) Vienna.
Pala İ. (2003) “Leyla ve Mecnun Türk Edebiyatı Maddesi”, TDV İslam Ansk, C.27, ss.160. https://islamansiklopedisi.org.tr/leyla-ve-mecnun#1 (Erişim, 17.10.2021).
Ritter, H. 1955. Die frühgeschichte der erzählung von Macnūn und Lailā in der arabischen Literatur ((Ранняя история повести о Меджнуне и Лейле в арабской литературе), Oriens Vol. 8, No. 1 (Oct. 30, 1955), pp. 1-50 (50 pages) Published by: Brill https://doi.org/10.2307/1579465 (Erişim, 04.10.2021).
Sağlam, H. (2021). Leylâ vü Mecnûn Mesnevîlerinde Bulunan Bazı Motiflerin Dinî ve Tarihî Kökenleri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5 (2), 1415-1433. https://doi.org/10.34083/akaded.952161 (Erişim, 1.10.2021).
Sever, S. 2020. “Nîsâbûrî’nin (Sa’lebî) ‘Kısas-ı Enbiyâ’ Adlı Eserindeki Minyatürlerde Melek Figürü ve Özgün Tasarımlar” Danışman: Doç. Filiz Adıgüzel Toprak, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, İzmir.
Seyller, J (1997). "The Inspection and Valuation of Manuscripts in the Imperial Mughal library”, Artibus Asiae 57 no 3/4, pp. 243-349.
Şenocak, E. 2000. Leyla ile Mecnun Hikayesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Danışman, Yrd. Doç. Esma ŞİMŞEK, Elâzığ. file:///C:/Users/IDU/Downloads/74617.pdf (Erişim, 17.10.2021).
Titley, Norah M. 1977 Miniatures from Persian Manuscripts: a Catalogue and Subject Index of Paintings from Persia, India and Turkey in the British Library and the British Museum, London, p. 141.
Yavuz, Seyit (2018). “Kitabiyat, Ali Nihad Tarlan Tarafından Tercüme Edilen Leyla İle Mecnûn’un Yeni Baskısı Üzerine”, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı Yıl 4, Aralık, ss.705-712. https://dergipark.org.tr/en/pub/hikmet/issue/41411/492719 (Erişim, 01.10.2021).
Yazıcı T. 2003 “Leyla ve Mecnun Fars Edebiyatı Maddesi”, TDV İslam Ansk, C.27, ss.160. https://islamansiklopedisi.org.tr/leyla-ve-mecnun#1 (Erişim, 17.10.2021).
Yazıcı T. ve Kurnaz. 1999. “Hamse”, TDV İslam Ansk., İstanbul, C. 15, s. 499-500. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/15/C15005440.pdf (Erişim, 17.10.2021).
URL-1, (2021). https://www.britannica.com/biography/Nezami/images-videos#/media/1/413374/111512 (Accessed in: 17.10.2021), (In England).
URL-2, (2015). http://www.allaturkaa.de/forum/index.php?page=Thread&threadID=93709&pageNo=1 (Erişim: 17.10.2021), (In Turkish).
URL-3, (1490-1499). http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f001r (accessed in: 20.10.2021), (In United Kingdom).
URL-4, (1490-1499). http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f106v (accessed in: 20.10.2021), (In United Kingdom).
URL-5, (1490-1499). http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f128v (accessed in: 20.10.2021), (In United Kingdom).
URL-6, (1490-1499). http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f135v (accessed in: 20.10.2021), (In United Kingdom).
URL-7, (1490-1499). http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f137v (accessed in: 20.10.2021), (In United Kingdom).
URL-8, (1490-1499). http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f144v (accessed in: 20.10.2021), (In United Kingdom).