MEŞHUR AMA AZ TANINAN ÇOK YÖNLÜ BİR İLİM ADAMI:RÂĞIB EL-ISFAHÂNİ

Bu makale, özellikle Müfredât’ı olmak üzere kendisinden çokça yararlanılan ama kendisi hakkında çok az bilgi ve çalışma bulunan; var olan bilgilerin de ihtilaflı olduğu çok yönlü bir müfessir olan Râğıb’ın hayatı, eserleri ve etkin ve yetkin olduğu bilim dallarındaki pozisyonunu ortaya koymaya çalışacaktır. Râğıb’ın hayatı hakkındaki bilgiler, çok yetersizdir; mevcut olanlar da ya yanlış ya da ihtilaflıdır. Doğum tarihinden ölüm tarihine; itikaden, hukuken ve amelen hangi mezhebe tabi olduğuna kadar birçok mesele sorunludur. Maksadımız, ulaşabildiğimiz tüm bilgileri değerlendirmek suretiyle sahih bir Râğıb portresi çıkarmak; tefsîrci olarak bilinen müellifin -anahatlarıyla da olsa- çok yönlü boyutunu ortaya koyabilmektedir. Makalenin sınırlarını zorladığından dolayı, akademik mirası başka bir çalışmaya bırakılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Râğıb el-Isfahânî, Müfessir, Dilci, Filozof/ahlakçı, elMüfredât, Câmiü’t-tefsîr

PDF

___

Abdülhamîd, Abbâs Muhammed, er-Râğıb el-İsfahânî ve Menhecuhu fi Kitâbi’lMüfredât fi Ğarîbi’l-Kur’ân, Câmiatu İskenderiyye, Külliyeti’l-Âdâb, Mastır, İskenderiye, 1971.
Abul Quasem, Muhammed, The Ethics of al-Ghazzâlî, Edinburgh 1973.
Ağâ Büzürg-i Tahrânî, ez-Zerîa ilâ tesânîfi’ş-Şîa, Necef-Tahran 1355-1398.
……………, Tabakâtu a’lâmi’ş-Şîa (es-Sikâtü’l-uyûn), Beyrut 1392/1972.
Âlûsî, Şihâbuddin Muhammed, Rûhu’l-Me’ânî, Beyrût, ts.
Âmilî, Muhsin Emini el-Hüseyni, A’yânu’ş-Şîa, Dımeşk, 1948.
Amril M., 1956, Etika İslam: Telaah pemikiran filsafat moral Raghib al-İsfahânî, Yogyakarta: Pustaka Pelajar; Pekaribaru: Lembaga Studi Filsafat, Kemasyarakatan, Kependidikan dan Perenpuan, 2002.
Anar Gafarov, Râğıb el-İsfahânî’nin İnsan ve Ahlak anlayışı, MÜSBE, İstanbul, 2004.
Ba’yun, Raniye Mahmud, Mu’cemu’l-Müfredâti Elfazi’l-Kur’an li’r-Râğıb el-Isfahânî: Dirase Luğaviyye li’l-Cevanibi’s-Sarfiyye ve’n-Nahviyye ve Sılatuha bi şerhi’l-Me’ani, Mastır, Camiatü’l-Beyruti’l-Arabiyye, Külliyyetü’l-Adab, Beyrut-Lübnan, 2003.
Bağdâdî, Hatîb, Tarihu Bağdad, tah. Beşâr Avvâd Ma’ruf, Kahire, 2001 Bağdâdî İsmâil Paşa, Hediyyetu’l-Ârifîn Esmâu’l-Mü’ellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, nşr. K. R. Bilge, İbnülemin M. K. İnal, İstanbul, 1951.
Beydâvî, Nâsiruddin Abdullah b. Ömer, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, tah. Abdulkâdîr Arafat Aşa Hasune, Beyrût, 1996.
Beyhakî, Zahîrüddin, Târîhu hukemâi’l-İslâm, nşr. Muhammed Kürd Ali, Dimeşk 1946. Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsîr Tarihi, İstanbul, 1974.
Brockelmann, Carl, Târîhu Edebi’l-Arabiyye, Arapça çev. Ramazan Abdüttevvâb, Kahire, ts., ……………, “Râğıb el-İsfahânî”, İA, İstanbul, 1993, IX/593.
Cevhercî, Muhammed Adnân, “Re’yün fi Tahdîdi Asri’r-Râğıb el-İsfahânî”, Mecelletü Mecma’i’l-Luğati’l-Arabiyye bi Dımeşk, Dımeşk, 1986, 61/1, s. 191-200.
Cezâirî, Nureddin, Furûku’l-Luğât, tah. Muhammed Rıdvân Dâye, Dımeşk, 1987.
Chaudhary, Mohammad Akram, “Al-Furûq al-Lughawiyyah: the Cultimation of a Genre”, Islamic Studies, 26:1, İslâmabad, 1987.
Cürcânî, Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed, et-Ta’rifât, Tunus, 1357.
Dagmar A. Riedel, Adab as A source for Medieval Social History: The Chapters on ghazal and Mujun/sukhf from the Muhâdarâtu’l-Udeba of Raghib al-İsfahânî (d. 1050), Indiana University.
……………, Can’t Tell an Author by his Manuscript: The Example of the Muhâdarât al-udaba’ Ascribed to al-Raghib al-İsfahânî (d. ca. 1050), Indiana University.
Daiber, Hans, “Griechische Ethik in İslâmischen Gewande. Das Beispiel von Râgibal-Isfahânî (11. Jh.)” Historia philosophiae medii aevi. Studien zur Geschichte der Philoso- phie des Mittelalters içinde, ed. Burkhard Mojsisch 2 cilt., Amsterdam/Philadelphia: B.R. Grüner, 1991.
Demirci, Muhsin, “er-Râğıb el-İsfahânî ve Tefsîri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 5-6, İstanbul 1993, s.201-215.
Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Mûsâ el-Kefevî, el-Külliyyât, tah. Adnân Dervîş-Muhammed Mısrî, Beyrût, 1993.
Ebu’s-Su’ûd, Muhammed b. Muhammed, İrşâdu’l-Aklî’s-Selîm, Beyrût, ts.
Edirnevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtu’l-Müfessirîn, tah. Süleyman b. Salih, Medine, 1997.
Ekinci, Özden Kanter, Râğıb Isfahânî’nin Kelam Anlayışı, (Doktora), Ankara Üniversitesi SBE, Ankara, 2011.
Enbârî, Ebu’l-Berekât, Nüzhetü’l-Elibbâ fi Tabakâti’l-Üdebâ, tah. İbrahim Sâmerrâî, Zerka-Ürdün, 1985
Fakhry, Majid, Ethical Theories in Islam, Leiden 1991.
Ferhat, Ahmed Hasan, Me’acimu Müfredâti’l-Kur’ân: Müvazenat ve Mukterahat, Medine, 1421.
……………, “Kitabu Dürretü’t-Tenzil ve Ğurretü’t-Te’vîl la tasihhu nisbetühü ila Râğıb el-İsfahânî”, Mecelletü’ş-Şeria ve’d-Dirasatü’l-İslamiyye, sayı: 15, Kuveyt, 1989, s. 23-80.
Ferhat, Muhammed İkbal Ahmed, er-Râğıb el-İsfahânî ve Menhecühü fi’t-Tefsîr mea Tahkîki tefsîrihi: Sureti’l-Bakara, Doktora, Camiatu Zeytuniyye, Tunus. Ferrûh, Ömer, Târîhu’l-edebi’l-Arabî, Beyrut 1984.
Fîrûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Yakub, Besâiru Zevi’t-Temyîz fi Letâifi Kitâbi’llahi’l-Aziz, tah. Muhammed Ali Neccâr, Beyrut, ts. ……………, el-Bulğa fi Tarihi Eimmeti’n-Nahvi ve’l-Luğa, tah. Muhammed Mısrî, Kuveyt, 1407.
Hamevi, Yakut, Mu’cemu’l-Üdebâ, tah. İhsan Abbas, Beyrut-Lübnan, 1993
Hansârî, Muhammed Bakır el-İsfahani, Ravdâtü’l-cennât fi Ahvali’l-Ulemâ ve’s-Sadât, Tahran-Kum 1390-1392.
Hatîb, Adnan Ömer, “er-Râğıb el-İsfahânî ve Kitabuhu el-Muhâdarât”, Mecelletü’tTürasi’l-Arabi, Dımeşk, 2004, XXIV/96, s. 248-263.
Hedvâre, Ömer, el-Bahsü’d-Dilali inde’r-Râğıb el-Isfahânî min hilali kitabih el-Müfredât fi Ğaribi’l-Kur’an, (Mastır), Camiatü’l-Cezair, Külliyyetü’l-Ulumi’l-İslamiyye, 2005- 2006.
Hilmi, Mustafa, “ez-Zerî’a ila Mekarimi’ş-Şeria Kema Yuvaddihuha er-Râğıb el-İsfahâni”, Mecelletü’d-Dare, 1977.
Hindî, Sûsen binti Abdillah, el-Müvâzene beyne Kitâbey Tefsîri Ğarîbi’l-Kur’ân li İbn Kuteybe ve’l-Müfredât fi Ğarîbi’l-Kur’ân li’r-Râğıb el-İsfahânî, Külliyeti’l-Âdâb, Mastır, Riyad, 1988/1408.
Hucvirî, Ebu’l-Hasan Ali b. Osman, Keşfu’l-Mahcub, Kahire, 1975, II, 584. Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman, “Er-Râğıb El-Isfahânî’nin ElMüfredât’ındaki Bazı Te’vîllere Eleştirel Bir Yaklaşım”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev. Hasan Keskin, Cilt: VII / 1, Sivas, 2003, s.399-416.
Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman, “et-Tenbîhât alâ’t-te’vîlât fî Kitâbi’l- Müfredât
li’r-Râğıb el- İsfahânî”, Mecelletu Câmiati’l-İmâm Muhammed b.Suûd el-İslâmiyye, 22, Riyad, 1419h/1998.
Isfahânî, Mirza Abdullah, Riyâzü’l-ulemâ ve hıyazü’l-fudalâ, Kum 1401.
İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-A’yân, tah. İhsan Abbas, Beyrut, 1994
İbn İmâd, Ebu’l-Felah Abdülhayy b. Ahmed, Şezeratü’z-Zeheb, tah. Abdulkadir Arnavud-Muhammed Arnavud, Dımeşk-Beyrut, 1986
İskâfî, Hatîb, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdullah, Durretu’t-tenzil ve Ğurretu’tTevil, tah. Mehmet Mustafa Aydın, camiatu ümmi’l-kura, doktora, Mekke, 2001.
Kannûcî, Sıddık b. Hasan, Ebcedü’l-Ulûmi’l-Veşyi’l-Merkûm Fi Beyâni Ahvâli’l-Ulûm, tah. Abdülcebbâr Zekkâr, Beyrut, 1978.
Kara, Ömer, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Yakınanlamlılık ve Nüans –Râğıb el-İsfahânî Örneği-, Van, 2009.
……………, “Arap Dilbilimindeki ‘Terâdüf’ Literatürünün ‘Furûk’ Paralelinde Tespit ve Tahlili -Furûku’l-Luğaviyye’ye Giriş- (II)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: XLV, sayı: 2, 2004, s. 230-1.
……………, “Arap Dilbilimindeki ‘Terâdüf’ Olgusunun ‘Furûk’ Paralelinde Tarihsel Süreci ve Arkaplanı -Furûku’l-Luğaviyye’ye Giriş- (I)”, EKEV Akademi Dergisi, yıl: 7, sayı: 14, 2003, s. 214-216.
……………, “el-Müfredât”, DİA, İstanbul, 2006, XXXI, 504-5.
……………, “Râğıb el-Isfahânî”, DİA, İstanbul, 2007, XXXIV, 398-401.
Kâtip Çelebî, Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Funûn, Beyrut, 1992
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn, Beyrut 1414/1993.
Kummî, Abbâs, el-Künâ ve’l-elkâb, Beyrut 1403/1983.
Kürd Ali, Muhammed, Künûzü’l-ecdâd, Dimeşk 1984.
……………, “Künûzu’l-Ecdad: Râğıb el-İsfahânî”, Mecelletü Mecmai’l-Luğati’l-Arabiyye, 2, Dımeşk, 1947.
Madelung, Wilferd, “ar-Râğıb al-Isfahânî und die Ethik al-Gazâlîs”, Islamwissenchaftliche Abhandlungen Fritz Meier zum 60sten Geburstag, nşr. Richard Gamlich, Wiesbaden 1974, s.152-163.
Mâferrûhî, Mufaddal b. Sa’d b. Hüseyin el-Isfahânî, Mehâsinu Isfahân, nşr. Celâlüddin et-Tahrânî, Tahran 1312/1933.
Merçil, Erdoğan, “Büveyhîler”, DİA, İstanbul, 1992.
Muhaymid, Muhammed b. Hamd, Ğarîbu’l-Kur’ân beyne Kitâbeyi’l-Müfredât li’rRâğıb el-İsfahânî ve Umdeti’l-Huffâz li’s-Semîn el-Halebî: Müvâzene ve Dirâse, Câmiatu’l- İmâm Muhammed b. Su’ûd, Kur’ân ve Ulûmuh Bölümü, Mastır, Mekke, 1409.
Mutîrî, Abdullah b. Avvâd b. Luveyhık, er-Râğıb el-İsfahânî ve Cühûduhu fi’t-Tefsîr ve Ulûmu’l-Kur’ân, Mastır, Câmiatu’l-İslamiyye, Külliyetu’l-Kur’âni’l-Kerim, Kısmi’t-Tefsîr, Medine, 1410.,
Münâvî, Muhammed Abdurraûf, et-Tevfik alâ Mühimmâti’t-Te’ârif, ed. Muhammed Rıdvan Dâye, Beyrut-Dımeşk, 1410.
Müneccid, Muhammed Nureddin, et-Terâdüf fi’l-Kur’âni’l-Kerîm beyne’n-Nazariyyeti ve’t-Tatbîk, Beyrut, 1997.
Nâhî, Salahuddin Abdullatif, el-Hevalid min Arai’r-Râğıb el-Isfahânî, Amman-Beyrut, 1987
Özgüdenli, Osman Gazi, “İsfahân”, DİA, İstanbul, 2000, XXII/499, 501.
Râfi Abdullah el-Mâlû, Menhecü’r-Râğıb fi Kitâbihi Müfredâti Elfâzi’l-Kur’ân, (Mastır), Câmiatu Musûl, Külliyeti’l-Âdâb, Musûl, 1989.
Râğıb el-Isfahânî, Mukaddimetu Câmi’i’t-Tefasir, thk. Ahmed Hasan Ferhat, Kuveyt, 1984.
……………, Durretu’t-Te’vîl ve Ğurretu’t-Tenzil fi’l-Ayati’l-Müşebbehe ve’l-Mükerrere, Süleymaniye ktp., Esad Efendi, nr. 176.
……………, Risâle fi Zikri’l-Vahid ve’l-Ehed, tah. Abdurrahman Ömer, Amman: Daru’l-Furkan, 1992.
……………, er-Risâle fi’l-İ’tikâd, ed. Ehter Cemal Muhammed Lokman, Câmiatu Ummi’l-Kura, Mekke, 1401-2.
……………, Hallu Müteşâbihâti’l-Kur’ân, Koca Râğıb Paşa, nr. 180, vr. 128
……………, Mecmau’l-Belağa, tah. Sârîsî, Amman: Mektebetü’l-Aksa, 1987/1406.
……………, Muhâdarâtu’l-Üdebâ ve Muhâverâtü’ş-Şuarâ ve’l-Büleğâ, Beyrut, ts. ……………, Mukaddimetu Câmi’i’t-Tefasir mea tefsîri’l-fatiha ve metali’i’l-Bakara, thk. Ahmed Hasan Ferhat, Kuveyt, 1984.
……………, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’ân, İstanbul, 1986.
……………, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’ân, tah. Safvan Adnan Dâvûdî, Dımeşk-Beyrut, 1992.
……………, Zerî’a fi Mekarimi’ş-Şeri’a, tah. Ebu’l-Yezid el-Acemi, Kahire, 1987.
Râzî, Fahreddin, Esâsü’t-takdîs, nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Kahire 1406/1986.
Rowson, E. K., “al-Râghib al-Isfahânî ”, Encyclopaedia of Islam, VIII, 389-390.
Sadan, Joseph, “An Admirable and Ridiculous Hero: Some Notes on the Bedouin in Medieval Belles-Lettres, on a Chapter of Adab by Raghib al-İsfahânî and on a Literary Model in which admiration and Mockery Coexist”, Poetics Today, 10:3 (1989): 471-492.
……………, “Bakirelerin Saçları ve Yıldızlı Gökler-Betimleme Sistemi ve Me’ani Rehberleri; İki Yazma Bağlamında Arap Şiirinin/Belağatının Pratik Yönü: I-II”, çev. Ömer KARA, Nüsha Şarkiyat Araştırmalar Dergisi, III/10, 63-81; III/11, s. 67-84.
……………, “Maiden’s Hair and Starry Skies-Imagery system and ma’ani guides; the practical side of Arabic poetics as demonstrated in two manuscripts-”, Israel Oriental Studies, XI (1991), Telaviv, s. 57-88.
Safadî, Salahattin Halil b. Aybek, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, Beyrut, 1984.
Sârîsî, Ömer Abdurrahman, “er-Râğıb el-Isfahânî vecühûduhu fi’l-luğa”, Mecelletü’lCâmiati’l-İslâmiyye, sayı 52, Medine 1401, s. 222-239.
……………, “er-Râğıb el-Isfahânî ve mevkıfuhu mine’l-firaki’l-İslâmiyye”, Mecelletü Camiati’l-İslamiyye, sayı 53, Medine 1402, s. 83-90.
……………, “er-Râğıb el-İsfahânî ve Cühuduhu fi’t-Tefsîr”, Hüda’l-İslam, Ürdün, 1402.
……………, “Havle nisbeti Kitâbi Dürreti’t-te’vîl fî müteşâbihi’t-Tenzîl li’r-Râğıb el-Isfahânî (redd alâ redd)”, Mecelletü’l-Mecmai’l-Luğati’l-Arabiyyeti’l-Ürdüni, XVIII/47, Amman 1414-1415/1994, s. 255-285.
……………, “Kitabu Dürreti’t-Tenzil ve Ğürretü’t-Te’vîl li’r-Râğıb el-İsfahânî ve Leyse li’l-Hatip el-İskâfî”, Mecelletü Mecmai’l-Luğati’l-Arabiyye bi Dımeşk, 51/1, Dımeşk, 1976, s. 114-117.
……………, “Re’yün fi Tahdidi Asri’r-Râğıb el-İsfahânî”, Mecelletü’l-Mecmai’lLuğati’l-Arabiyye el-Ürdüni, IV/11-12, Amman, 1981, s. 43-76.
……………, “Tahkîku nisbeti Kitâbi Dürretü’t-Tenzîl ve gurretü’t-te’vîl”, Mecelletu Mecmai’l-luğati’l-Arabiyyeti’l-Ürdünî, II/3-4, Amman 1399/1979, s.97-106.
……………, er-Râğıb el-İsfahânî ve Cuhuduhu fi’l-Luğa ve’l-Edeb, Amman, 1987.
Se’âlibî, Ebû Mansur, Yetimetü’t-Dehr, tah. Müfid Muhammed Kamiha, BeyrutLübnan, 1983
Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yusuf, Umdetu’l-Huffâz fî Tefsîri Eşrefi’l-Elfâz, tah. Muhammed et-Tuncî, Beyrût, 1993.
StephanieBowieThomas,The Art of Apt Speech in al-Rāghib al-İsfahânî’s Muhâdarâtu’lUdeba, Harvard University.
……………, The Concept of Muhadara in the Arab Anthology with special reference to al-Raghib al-İsfahânî’s Muhâdarât al-udeba’, (Doktora), Harvard Universty, Cambridge: Massachusetts, 2000.
Suyûtî, Celaluddin, Buğyetu’l-Vuât fi Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât, tah. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut, tsz. ……………, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Kâhire, 1415.
……………, el-Muzhir fi Ulûmi’l-Luğa, ed. Fuad Ali Mansûr, Beyrut, 1998.
Şâyi’, Muhammed b. Abdirrahmân, el-Furûku’l-Luğaviyye ve Eseruhâ fi Tefsîri’lKur’âni’l-Kerîm, Riyad, 1993.
Şehrezûrî, Muhammed b. Mahmud el-İşraki, Nüzhetü’l-Ervah ve Ravzâtu’l-Efrah, 1988.
Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethu’l-Kadîr, Beyrût, tsz.
Şiddî, Adil b. Ali b. Ahmed, Tefsîru’r-Râğıb el-İsfahânî: Tahkîk ve Dirase Min Evveli Sureti Al-i İmran hatta nihayet i’l-Âyet 113 min suretil maide, (Doktora), Camiatu Ummi’lKura,
Külliyetü’d-Da’ve ve Usûli’d-Din, Kitab ve’s-Sünne Bölümü, Mekke, 1417.
Tacuddin es-Sübkî, Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübra, tah. Mahmud M. Tanahi-Abdulfettah Muhammed el-Halv, ys., 1964
Tâlib, Abdülhamîd Seyyid, Garîbü’l-Kur’ân: ricâluhu ve menâhicühum, Safet 1986.
Taner, Tuncer, Râğıb el-İsfahânî ve Mukaddimetü’t-Tefsîri, SÜSBE, Konya 1992.
Temizkan, Abdullah, Râğıb el-Isfahânî’nin Kur’an’ı Anlama ve Yorumlama Yöntemi, (Doktora), Ankara, 2008
Yasein, Mohamed, “Function of the Intellect: İsfahânî’s Definition of ArabicTerms”, Journal of Islamic Science, 15 (1-2): 135-143, January - December 1999.
……………, “The Moral education of İsfahânî.” In Plato’s Philosophy of Education and Its relevance to Contemporary Society & Education in the Ancient World (ed. J.D.
Gericke & J.D. Maritz). Pretoria: South African Society of Greek Philosophy and the Humanities. 2: 243-267, 1998.
……………, “Al-Raghib al-İsfahânî ve Said Nursî’nin Çalışma Ahlâkı”, Risâle-i Nur Işığında Küreselleşme ve Ahlak Sempozyumu, İstanbul, 2002.
……………, “Knowledge and Purification of the Soul: An Annotated Translation with Introduction of İsfahânî’s Kitab al-Dhari’ah ila Makarim al-Shari’ah”, Journal of Islamic Studies, Vol. 8 no.2, Fall 1997 pp.58-92; aynı dergi, X/1, 1998, s.1-34.
……………, “Reason and Revelation in Al-Raghib al-İsfahânî”, Muslim Educational Quarterly, 16(1): 41-49, 1998.
……………, “The Cosmology of Ikhwam al-Safa,’ Miskawaih and al-İsfahânî”, Islamic Studies, 2000, 39(4), 657-679.
……………, “The Ethical Philosophy of al-Râghib al-Isfahânî”, Journal of Islamic Studies, VI, 71, 1995, s.51-75.
……………, “The Ethical Philosophy of al-Raghib al-İsfahânî”, Journal of Islamic Studies, 1995, 6: 51-75.
……………, “The Unifying Thread: Intuitive Cognition of the Intellect in al-Farabi, al-İsfahânî & Al-Ghazali”, Journal of Islamic Science, 12(2): 27-47, July-December 1996. ……………, The Ethics of al-Raghib al-İsfahânî, his Kitab al-Dhari’ah ila Makarim al-Shari’ah, Translated with Notes and Introduction, Ph.D. Thesis, Frankfurt, Johann Wolfgang Goethe University, 2000.
Yazıcı, Hüseyin, “Muhâdarât”, DİA, İstanbul, 2005, XXX, 291-2.
Yolcu, Mehmet, “Râğıb el-Isfahânî ve el-Müfredât fi Ğaribi’l-Kur’an’ı”, Hikmet Yurdu, I/1, 2008, s. 109-147.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmi’n-Nübüvve, Beyrut, 1413.
Zerkeşî, Bedruddin, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, tah. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâ- him, Beyrût, 1391.
Zevahire, Muhammed Mahmud Musa, el-Furuku’l-Luğaviyye inde’r-Râğıb el-Isfahânî fi Kitabihi’l-Müfredât ve Eseruha fi Delalati’l-Elfazi’l-Kur’aniyye, (Mastır), el-Camiatü’l- Ürdüniyye, Külliyyetü’d-Dirasati’l-Ulya, 2007.
Zeydî, Kâsıd Yâsir, “Min Evhâmi’r-Râğıb fi Mu’cemihi: Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân”, Mecelletü Âdâbi’r-Rafideyn, Musûl, 1992, c. 24, s. 34-67.
Ziriklî, el-A’lâm, nşr. Züheyr Fethullah, Beyrut 1984.
Ziyâdî, Hâkim Mâlik, et-Terâdüf fi’l-Luğa, Bağdad, 1980.