Hakîm es-Semerkandî’nin “es-Sevâdü’l-A‘zam” İsimli Eseri Bağlamında Mâtüridî Akâid Eserlerinde Fıkhî Konulara Yer Verilmesinin Muhtemel Nedenleri

Hicri I ve II. asırlarda meydana gelen bir takım olaylar, Müslümanların düşünce dünyalarına dabazı tartışmaları beraberinde getirmiştir. Tartışmalı ortamın gerektirdiği sahih bir inanç sistemininortaya konulması, akâid türü metinlerin yazılmasına sebep olmuştur. Mâtürîdî ekolünde, Ebû Hanife(ö. 150/767)’nin Fıkhu’l-ekber’i ile başlatılan bu tür metinler içerisinde Hakîm es-Semerkandî (ö.324/953)’nin es-Sevâdü’l-a‘zam’ı da önemli bir yer tutmaktadır. Bu metnin ayırt edici özelliği ise akâideseri olmasına rağmen içerisinde birçok fıkhî meseleler barındırmasıdır. Genelde akâid metinlerindeözelde de es-Sevâdü’l-a‘zam isimli eserde fıkhî meselelerin yer almasının muhtemel sebeplerini incelemeyeyönelik olan bu çalışmada; Akâid ve fıkıh arasındaki sağlam ilişki, müellifin hanefi-matürîdî geleneğinebağlılığı, muhalif fırkaların görüşlerine tepkisel bir söylem ve dönemin güncel sorunlarına cevap bulmagayesi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Akâid, Fıkıh, Mâtürîdî, Semerkandî, es-Sevâdü’l-a‘zam

The Probable Reasons of the Presence of Issues Concerning Fıqh in The Maturidi Doctrine in The Context of Hakim as-Samarkandi’s Work Titled as-Savadu al-A’zam

Some developments in the first and second century of the hijri calendar, caused to some theoreticaldebates among Muslims. The need for an authentic faith system paved the way for the writing of Islamicdogmas. Hakim as-Samarqandi’s (d. 324/953) es-sevadu al-a’zam takes an important place amongsuch kind of studies which was started by Abu Hanifa’s (d. 150/767) Fiqhu’l-Akbar. The distinguishingfeature of this study is its inclusion of many Islamic law issues. This article examines the causes ofpresence of Islamic law issues, generally in theological works, especially in as-Savadu al-a’zam. In thearticle solid connection between Islamic law and Islamic doctrines, the commitment of the author toHanafi-Maturidi tradition, a reactional discourse against the opposing parties and the aim to findanswers for the problems of the time will be examined.

Keywords:

Aqaid, Islamic law, Maturidi, Samarqandi, as-Savadu al-a’zam,

PDF

___

Ak, Ahmet, Büyük Türk Âlimi Maturîdî ve Mâturîdîlik, Bayrak Matbaası, İstanbul 2008.
Âmidî, Ali b. Ebi Ali Seyfuddin, el-İhkâm fi Usûli’l-Ahkâm, Tahkîk: Seyyid el-Cemîlî,Dâru’l-Kitabi’l-Arabiyye, Beyrût 1404/1984.
______, Munteha’s-sûl fi ilmi’l-usûl, Tahkîk: Ahmed Ferid el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, Beyrût 1424/2003. el-Bağdâdî, Abdülkahir, Usulü’d-Din, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1423/2002.
Beyazîzade, Ahmed Efendi, el-Usûlü’l-münîfe li’l-İmam Ebî Hanife, Tah. İlyas Çelebi, İFAV Yay., İstanbul, 2000.
el-Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed Alâüddîn el-Hanefî, Keşfü’l-esrar şerh-i Usûli’l-Bezdevî, Dârü’l-kitabi’l-İslâmî, tsz.
Can, Mustafa, “Hakîm es-Semerkandî”, DİA, İstanbul 1997, XV, 193-194.
Çelebi, İlyas- Güdekli, Hayrettin Nebi, “Kelâm İlminin Ortaya Çıkışı ve Diğer İslâmî İlimlerle İlişkisi”, İslâmî İlimlerde Metodoloji– IV Temel İslâm İlimlerinin Ortaya Çıkışı ve Birbirleriyle İlişkileri, Ensar Yay., İstanbul 2014, s. 369-419.
Ebü’l-Kâsım el-Hakîm es-Semerkandî, es-Sevâdü’l-a‘zamTercümesi, çev. Talha Alp, Yasin Yay., İstanbul 2004.
Ebû Hanîfe, el-Fıkhü’l-Ekber, Trc. Mustafa Öz, (İmam-ı Azam’ın beş eseri içinde), İstanbul 2015.
el-Görelevî, İbrahim Hilmi b. Hüseyin, es-Sevâdü’l-a’zam Şerhi Selâmü’l-Ahkam, çev. Ömer Atmaca, Yasin Yay., İstanbul 2010.
Güler, İlhami, Kur’ân Metnini Yormadan (Tefsir) Olayların Yorumuna (Tevil), Kelâm Araştırmaları, Ankara 2009.
Hanbel, Abdullah b. Ahmed, Mesâilü’l-imam Ahmed b. Hanbel, Tah. Züheyr eş-Şaviş,Beyrut 1981.
Harman, Vezir, Seyfeddin Amidi’nin Kelâm Sisteminde Usulu’d-Din ve Usulu’l-Fıkh İlişkisi, Doktora Tezi, danışman: Ahmet Akbulut, Ankara Üniversitesi, 2012.
Kalaycı, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi, Ankara Okulu Yay., Ankara 2013.
Karadaş, Cağfer, “Semerkant Hanefi Kelâm Okulu Matürîdîlik Oluşum Zemini ve Gelişim Süreci”, Usûl İslam Araştırmaları, Sy. 6, Temmuz-Aralık 2006, s. 57-100.
Kâtip Çelebi, Hâcî Hâlîfe/Mustafa b. Abdillah, Keşfu’z-Zunûn, İstanbul 1943.
en-Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed, Tabsiratü’l-edille fî usûli’d-Dîn, Tah. Hüseyin Atay, TDV Yay., Ankara 2004.
en-Nesefî, Ömer, Akâidü’n-Nesefî, (Taftazânî’nin Şerhu’l-akâid’i içerisinde) İstanbul tsz.
Pezdevî, Fahru’l-İslam, Usûlü’l-fıkh, İstanbul, tsz.
es-Semerkandî, Hakîm, es-Sevâdü’l-a’zam, Mektebetü Yâsîn, İstanbul tsz.
Sezgin, Fuad, GAS, Tarihu’t-türâsi’l-arabî, Arapçaya çev. Mahmut Fehmi Hicazî, S. Arabistan 1411/1991.
eş-Şafî, Muhammed b. İdris, el-Üm, Tah. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib, Dârü’l-Vefâ, Beyrut 2001.
Taftazânî, Sa’duddîn Mesud b. Ömer, Şerhu’t-Telvih ale’t-Tevdih li Metni’t-Tenkih fi Usûli’l-Fıkh, Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, Beyrût 1416/1996.
______, Şerhu’l-akâid, İstanbul tsz.
et-Tahâvî, Ebû Cafer, Akîdetu’t-Tahaviyye, ( Bâbertî’nin Şerhu’l-akîdeti’t-Tahâvî’si içerisinde), Dârü’l-Beyrût, Beyrut 1430/2009.
et-Tenuhî, Sehnûn İbn Saîd, el-Müdevvene, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1994.
Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmine Giriş, Damla Yay., İstanbul 2014.
______, -Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İSAM Yay., İstanbul 2010.
______, Kelâm Araştırmaları Üzerine Düşünceler, İFAV, İstanbul 2004.
Türcan, Talip, İslâm Hukuk Biliminde Norm-Amaç İlişkisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2009.
Özarslan, Selim, “es-Sevâdü’l-a’zam İle el-Akidetu’t Tahâviyye’nin İçerik Açısından Karşılaştırmalı Bir Tahlili”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ 2002, s. 439-458.
Ulrıch Rudolph, Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelâmı Mâturîdî, çev. Özcan Taşçı, Litera Yay., İstanbul 2016.
Yörükan, Yusuf Ziya, “İslam Akâid Sisteminde Gelişmeler ve İmam-ı Âzam Ebû Hanife”, AÜİFD, II-III, Ankara 1952, s. 3-19.