Esbâb-ı Nüzûl Rivayetlerinin Vakıayla Uyum Sorunu: Ka‘b b. Eşref Örneği

Kur’an’ın anlamını doğru tespit ve te’vil etmek çabasında kullanılacak araçlardan biri de nüzûl vasatı ile esbâb-ı nüzûl rivayetlerine vukûfiyet ve bunları doğru tahlil etmek için isabetli bir yaklaşımı benimsemektir. Âyetlerin tefsirinde sahip olduğumuz kanaatlerin ve açıklamaların birçoğu esbâb-ı nüzûl rivayetlerine dayanmaktadır. Bu rivayetlerin Kur’an’ın muhtevasına, hadis usulüne, rivayet kalıplarına, siyerle uyumuna göre değerlendirilmesi gerektiği şeklinde görüşler serdedilmiştir. Mesela Medineli Yahudilerden Ka’b b. Eşref’in Bedir sonrasında öldürüldüğü kabul edilmekle birlikte ismi bu tarihten çok sonra nazil olan ayetlerin te’vilinde konuyla ilgili rivayetler nakledilmektedir. Tarihsel açıdan bu çelişkili durum esbâb-ı nuzûl rivayetlerinin tarihî vakıa ile uyumunu araştırmanın önemini göstermektedir. Bu makalede yukarıda zikrettiğimiz hususları Ka’b b. Eşref örneği üzerinden ele alarak, kaynaklardaki bilgileri analitik olarak değerlendirmeye çalıştık. Sonuç olarak konuyla ilgili diğer tartışmalara girmeden tarihî bakış açısıyla rivayetleri tarihe ve zamana uyum açısından değerlendirerek, selefin kastı doğru anlaşılmadığı ve tarihi tutarlılığa yeteri kadar dikkat edilmediği için isminin vefatından sonra nazil olan birçok ayetin esbab-ı nüzûlünde zikredildiğini tespit ettik.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Mekkî, Medenî, Rivayet, Esbâb-ı Nüzûl, Ka’b b. Eşref

The Issue of Compliance of Asbâb al-Nuzûl Stories with the Facts: Sample of Ka‘b b. Eşref

One of the tools that will be used to determine and gloss the meaning of the Qur'an correctly is to adopt an accurate approach in order to recognize the revelation atmosphere and the narratives of asbâb al-nuzûl (the reasons of revelation) and analyzing them correctly. Most of our acceptances and rejections are based on the narratives of asbâb al-nuzûl. Viewpoints are propounded that these narrations should be evaluated according to the content of the Qur'an, the hadith method, the narrative patterns, and the harmony with the prophetic biography. For example, although it is accepted that Ka’b b. Ashraf, who is one of the Jews of Medina, was killed after Badr, his name is narrated in glosses regarding the revealed verses long after that. This contradictory situation requires that the compliance of the asbâb al-nuzûl narratives should be examined with the facts. In this paper, we tried to evaluate the information in the sources analytically by discussing the aforementioned issues based on the sample of Ka’b b. Ashraf. As a conclusion, we determined that his name was mentioned in the asbâb al-nuzûl of many verses revealed after his death because the intention of the predecessor wasn’t understood correctly and diachronic consistency wasn’t paid enough attention.

Keywords:

Tafsir, Meccan, Medinan, Story, Asbâb al-Nuzûl, Ka’b b. Ashraf,

PDF

___

Algül, Hüseyin. “İslam Tarihi Araştırmalarında ve İslam Tarihi Dokümanlarının Değerlendirilmesinde Dikkate Değer Hususlar”. Günümüz Din Bilimleri Araştırmaları ve Problemleri Sempozyumu (Samsun, 27-30 Haziran 1989). 81-89. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Abdülkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1344/2003.
Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl. Saḥîḥu’l-Buḫârî. Thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
Ebû Davud Süleyman b. el-Eş‘as. Sünen. Nşr. Bedrettin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: İfav Yayınları, 2007.
Demirci, Muhsin. “Esbabu'n-Nüzülün Kur'an Tefsirindeki Yeri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1994): 7-25.
Demirci, Muhsin. “Nas-Olgu İlişkisi Açısından Mükerrer Nüzûl”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (Ocak 2014): 5-21.
Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Trc. Şaban Karataş v.dğr. 7 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.
Derveze, İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. Trc. Mehmet Yolcu. 3 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.
Derveze, İzzet. Ḳur’ânü’l-mecîd. Trc. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
Dıhlevî, Şah Veliyyullah. el-Fevzu’l-kebîr fî uṣûli’t-tefsîr. Dımaşk: Dâru’l-Ğavsânîli’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2008.
Gül, Ali Rıza. “Kur’an Ayetlerini Tarihlendirmede Nüzûl Sebeplerinin Rolü”. Dinî Araştırmalar 7/19 (Haziran 2004): 191-220.
Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. Trc. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1991.
Işık, Emin. “Bakara Suresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4: 526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Işık, Emin. “İhlâs Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21: 537-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. Tefsiru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûnli’n-Neşrve’t-Tevzi’, 1984.
İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekâ v.dğr. 2 Cilt. Şam: Mektebetü İbni Hacer, 1426/2005.
İbn İshak, Muhammed b. Yesâr. Sîretu İbn İshâk. Thk. Muhammed Hamidullah. B.y.: Ma’hedud-Dirâsât ve’l-Ebhâs li’t-Ta’rîb, ts.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Ḳur’ani’l-‘azîm. Thk. Mustafa es-Seyyid v.dğr. 15 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1421/2000.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer ed-Dımaşkî. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. B.y: Dâru Hicr, 1997-1999.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. et-Tabâḳâtu’l-kübra. Thk. Ali Muhammed Amr. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
İbn Teymiyye, Takiyyuddin. Muḳaddime fî uṣûli’t-tefsîr. Thk. Adnân Zerzûr. 2. Baskı. B.y: 1972.
Kapar, Mehmet Ali. “Ka‘b b. Eşref”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 3-4. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Karataş, Ali. Tefsir Geleneğinde Rivayet. Diyarbakır: A Grafik, 2015.
Kocadağ, Nagihan. Hz. Peygamber Döneminde İslam ve Diğerleri Medine Vesikasının Sosyolojik Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
Koç, M. Akif. Tefsir El Kitabı. Ed. M. Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
Koç, M. Akif. İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2003.
Kurtûbî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘uli ahkâmi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullah b. Abdu’l-Hasen et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessetu’r-Risale, 1427/2006.
Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 109-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Mahmudov, Elşad. Hz. Peygamber'in Savaşları. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
Maturîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Ḳur’an. Trc. Muhammed Han Kayanî v.dğr. 2. Baskı. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâcel-Kuşeyrî. Saḥîḥu Müslim. Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuʻayb. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Hasen Abdülmünʻim Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Öz, Şaban. “Hz. Peygamber’in Siretiyle İlgili Mevzu Haberlerin Tarihi Değeri”. İslami Araştırmalar Dergisi 20/1 (2007): 59-70.
Özkuyumcu, Nadir. “Nadîr (Benî Nadîr)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 275-276. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Rubin, Uri. “The Assassınatıon Of Ka'b B. Al-Ashraf”. Oriens 32 (1990): 65-71.
Semhûdî, Ebü’l-HasenAlî b. Abdillâh. Vefâü’l-vefâ bi-aḫbâri dâri’l-Mustafâ. Nşr. Hâlid Abdülğanî Mahfûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbab-ı Nüzûl’un Rolü. İstanbul: Şule Yayınları, 1994.
Serinsu, Ahmet Nedim. “Kur’an-ı Kerim’in Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’e Yeni Bir Yaklaşım”. I. Kur’an Sempozyumu. Haz. M. Akif Ersin v.dğr. 189-202. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam. İstanbul: Şûle Yayınları, 2008.
Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtḳân fi ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Ahmed b. Ali, 2 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2006.
Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman. ed-Durru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 cilt. Kahire: Merkezu Hicr, 2003.
Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh. er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-sîreti’n-Nebeviyye li’bni Hişâm. Nşr. Abdurrahman el-Vekîl. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1967- 1990.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli’l-Ḳur’ân. Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir – Mahmûd Muhammed Şâkir. 16 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1955-1969.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’t-Taberî. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
Topaloğlu, Bekir. “Yûsuf Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44: 28-30. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Üzüm, İlyas. “Kevser Sûresi”.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 345-346. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Medine’de. Trc. Süleyman Kalkan. İstanbul: Kuramer, 2016.
Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vasît fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Mecîd. Thk. Adil Ahmet Abdulmevcûd v.dğr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitâbu’l-meġâzî. Thk. Marsden Jones. 3. Baskı. 2 Cilt. Londra: 1966.
Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshak. Târîḫu’l-Ya‘kûbî. Thk. Abdülemîr Mühennâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 2010.
Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Nûr Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33: 247-248. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
Zerkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.