Türkiye'de “Sermaye Kapanı”ndaki Köylülerin HES Karşıtı Mücadelesi: Köylülerin Korumaya Çalıştığı Doğa mı?

Bu makalede, HES karşıtı köylü hareketleri hakkında şu iki soruya yanıt aradım: (1) “Köylülerin doğayla ilişkisel çıkarları ve doğayı sahiplenme ilişkileri ile doğanın korunması talepleri arasında nasıl bir ilişki vardır?” Bu soruya yanıt ararken köylülüğün yapısal özelliklerini ve tarihsel kapitalizmin belirlenimi altında yaşamakta olduğu dönüşümü göz ardı etmeden, köylülerin çıkarlarının ve değer sistemlerinin en önemli belirleyenlerinden biri olan “doğa ile ilişkileri”nin yapısını ve bu yapının dönüşümünün dayandığı dinamikleri tanımlamak amacıyla Lefebvre’in somut mekân, soyut mekân ve sahiplenme kavramlarından yararlandım.  (2) “HES karşıtı köylü hareketleri ile sermayenin kırsal alana nüfuzunun artması ve köylülerin “sermaye kapanı” içine sıkışması arasında nasıl bir ilişki vardır?” Köylüler, sermayenin yarattığı metalaşma baskısı karşısında kendi emeği ve toprak (doğa) üzerindeki sömürü oranını artırarak, yeni gelir kaynakları arayarak ya da yaşam standartlarını düşürerek direnmeye çalışır. Bu süreçte meta dışı alana çekilme olanağının bulunması önemlidir. Bu anlamda doğanın, özellikle de müşterek doğa varlıklarının sunduğu olanaklar kritik önemdedir.  İşte bu noktada, köylülerin piyasanın metalaşma baskısına karşı direnme mücadelesi ile bu meta dışı alanı (mülkiyete konu olmamış doğayı) koruma mücadelesi arasındaki ilişkiyi ise Lefebvre’in sahiplenme kavramının yanı sıra Bernstein’ın yeniden üretim sıkışması tezi ve yine bu tezi destekleyen Özuğurlu’nun “köylülüğe sermaye kapanı” tezinden yararlanarak açıklamaya çalıştım. Türkiye’de köylülüğün tarihsel olarak belirlenen yapısal özelliklerini ve kırdan kente göç sürecinin köye yönelik dönüşümsel etkilerinden kaynaklanan özgün koşulları teorik bağlama dahil ettim.    Bu makale, bir saha araştırmasına dayanmamaktadır. Fakat yukarıdaki sorulara teorik kaynakların yanı sıra Türkiye’de köylü ile doğa ilişkisi ve HES karşıtı köylü hareketleri konusunda daha önce yapılmış saha araştırmasına dayalı çalışmaların bulgularından yararlanarak yanıt bulmaya çalıştım.  

The Anti-Hepp (Hydroelectric Power Plant) Struggle of Peasants in "Capital Trap" in Turkey: Is the Nature they are Trying to Protect?

In this article, I have tried to seek answer to these two questions about the anti-HEPP struggles of peasants: (1) “What is the type of relationship between peasants' relational interests with nature and the relationship of appropriating nature and the demands of protection of nature?” The structural properties of peasantry and conversion of peasantry under historical capitalism should not be ignored. Thus, I referred to concrete space, abstract space, and appropriation from Lefebvre for describing the structure of relationship between nature of peasants and the dynamics of conversion of this structure. (2) “What is the type of relationship between anti-HEPP peasantry movements and increasing penetration of capital on rural area, and peasants’ squeezing in capital trap?” Peasants strive to resist commoditization pressure of capital by increasing the rate of exploitation on their own labour and land (nature), looking for new sources of income and decreasing their life standards. In this process, it is important to find an opportunity for withdrawing from commoditized area. In this sense, the opportunities provided by nature and especially natural commons have critical importance. At this point here, I tried to explain relationships between the struggle of the peasants’ resistance against the commodification pressure of the market and the struggle of protecting non-commoditized area (not been subjected for property) by referring Lefebvre’s expression appropriation, Bernstein’s reproduction squeeze and Özuğurlu’s “capital trap to small peasantry” theories. I also included in theoretical context the historically determined structural characteristics of the peasantry and the distinctive conditions caused by the transformational influences of the rural-urban migration process in Turkey.  This article is not based on a field research. I tried to seek answers to the questions above by taking advantage of the previous precedents based on field researches about peasants and nature relationship in Turkey and anti-HEPP peasant movements in addition to theoretical resources.  

___

  • Acara, E. (2014). Ergene nehri kirliliği ve kenar mahalle ekolojileri, Funda Şenol Cantek (der). Kenarın Kitabı “Ara”da Kalmak Çeperde Yaşamak, içinde (ss. 187-218), İstanbul: İletişim Yayınları,
  • Adaman, F., Akbulut B., Arsel, M. (2016). Türkiye’de kalkınmacılığı yeniden okumak: HES’ler ve dönüşen devlet-toplum-doğa ilişkileri, Aksu, C, Erensü, S, Evren, E. (der.), Sudan sebepler Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler, içinde (ss. 291-312), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Akbaş, M, Bozok, M. Bozok, N. (2016). Bizim dereyi kim çaldı?’: Doğu Karadeniz’de yaşlı kadınlar ve yaşlı erkeklerin doğa anlatıları, Aksu, C, Erensü, S, Evren, E. (der.), Sudan sebepler Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler, içinde (ss. 247-268), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Aksu, C. (2016), Derelerin özgürlüğünden yaşamın özgürleştirilmesine: HES karşıtı kitle hareketlerinin politik ufku üzerine bir deneme, Aksu, C, Erensü, S, Evren, E. (der.), Sudan sebepler Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler, içinde (ss. 395-419), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Akşit, B. (1988), Kırsal dönüşüm ve köy araştırmaları (1960-1980), Şevket Pamuk, Zafer Toprak (der.), Türkiye’de tarımsal yapılar (1923-2000), içinde (ss. 179-195), İstanbul: Yurt Yayınları.
  • Alp, A. (2016, 17 Ağustos), Belediyeler artık daha “çevre”ci, http://www.hurriyet.com.tr/belediyeler-artik-daha-cevreci-40198464, Erişim Tarihi: 3.2.2017.
  • Avcı, D., Adaman, F., Özkaynak, B. (2010), Ekolojik paylaşıma dayalı ihtilaflarda destek ve direniş söylemleri: Kaz dağı örneği, Toplum ve Bilim, 119, 141-159.
  • Aydın, Z. (2001), Yapısal uyum politikaları ve kırsal alanda beka stratejilerinin özelleştirilmesi: Söke’nin Tuzburgazı ve Sivrihisar’ın Kınık köyleri örneği, Toplum ve Bilim, 88, 11-31.
  • Aydın, Z. (2005), The state, civil society, and environmentalism, Adaman, F., Arsel, M. (ed.), Environmentalism in Turkey, between democracy and development, in (pp. 53-69), Burlington: Ashgate Publishing.
  • Aydın, Z. (2010), Neo-liberal transformation of Turkish agriculture, Journal of Agrarian Change, 10 (2), 149–187. Aysu, A. (2014), Osmanlı'dan günümüze köylü mücadeleleri, Abdullah Aysu, M. Serdar Kayaoğlu (der.), Köylülükten sonra tarım- osmanlı'dan günümüze köylünün ilgası ve şirketleşme, içinde (ss. 613-670), Ankara: Epos Yayınları.
  • Balzac, H. de (1998), Köylüler, çev. Zaven Biberyan, İstanbul: Oda Yayınları, 4. Basım.
  • Baykan, B.G. (2013), Türkiye’nin çevrecileri kimler?, Perspectives, 4, 8-11.
  • Berger, J. (2016), Köylü deneyimi ve modern dünya, Salman, Y. Sökmen, M.G. (haz. ve çev.), O ana adanmış, içinde (ss. 151-158), İstanbul: Metis Yayınları.
  • Bernstein, H. (1977), Notes on capital and peasantry, Review of African Political Economy, 10, 60-73.
  • Bernstein, H. (1981), Concepts fort the analysis of contemporary peasantries, rosemary E. Galli (ed.), The political economy of rural development: Peasant, ınternational capital and the state, in (pp. 3-24), New York: State University of New York.
  • Bernstein, H. (2003), Farewells to the peasantry, Transformation, 52, 1-19.
  • Bury, J. (2008), Transnational corporations and livelihood transformations in the peruvian andes: An actor-oriented political ecology, Human Organization, 67(3), 307-321.
  • Castells, M. (2013), Kimliğin gücü (enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür, İkinci Cilt), çev. Ebru Kılıç, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Basım.
  • Çoban, A. (2004), Community-based ecological resistance: The Bergama movement in Turkey, Environmental Politics, 13(2), 438-460.
  • Çoban, A., Özlüer, F., Erensü, S. (2015), Türkiye’de doğanın neoliberalleştirilmesi ve bu sürece karşı mücadeleler, Çoban, A. (ed.), Yerel yönetim kent ve ekoloji Can Hamamcı’ya armağan, içinde (ss. 399-456), Ankara: İmge Kitabevi.
  • Dobson, A. (2007), Green political thought, New York: Routledge, 4. Edition.
  • Duru, B. (1995), Çevre bilincinin gelişim sürecinde Türkiye'de gönüllü çevre kuruluşları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • Ecevit, C. M,, Karkıner, N., Büke, A. (2009), Köy sosyolojisinin daraltılmış kapsamından, tarım-gıda-köylülük ilişkilerine yönelik bazı değerlendirmeler, Mülkiye, 33(262), 41-61.
  • Eren, Z. C., Büke, A. (2016), “Sen aklini mu yedun çocuk?” Neoliberalizm, değersizleşme ve HES karşıtı hareketler: Fındıklı direnişi örneği, Aksu, C., Erensü, S., Evren, E. (der.), Sudan sebepler Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler, içinde (ss. 313-337), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Erensü, S. (2016), Ölçüyü doğru koymanın hukuku: Avukat yakup okumuşoğlu ile söyleşi, Aksu, C., Erensü, S., Evren, E. (der.), Sudan sebepler Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler, içinde (ss. 433-450), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Fleury, L.C., Almedia, J. (2013), The construction of the bela monte hydroelectric power plant: Environmental conflict and development dilemma, Ambiente&Sociedade, 16(4).
  • Foster, J.B. (2001), Marx’ın ekolojisi, çev. Ercüment Özkaya, Ankara: Epos Yayınları.
  • Güneş, F. (2010), Köylülerin çölleşmeye ilişkin, bilgi, tutum ve davranışları: Konya/Karapınar ile Eskişehir/Keskin örneği, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 131-154.
  • Hamsici, M. (2011), Dereler isyanda, Ankara: NotaBene Yayınları, 2. Basım.
  • Hobsbawm, E. (2007), Kısa 20. yüzyıl 1914-1991 aşırılıklar çağı, çev. Yavuz Alogan, İstanbul: Everest Yayınları, 3. Basım.
  • Işıl, Ö., Aslan, A. (2014), Kadınlığın su hâli: HES direnişindeki karadenizli kadın temsilleri üzerine bir deneme, Erensü, S. vd. (der) (2016), İsyanın ve umudun dip dalgası, içinde (ss.120-131), İstanbul: Tekin Yayınevi.
  • İşlar, M. (2012), Struggles for recognition: privatisation of water use rights of Turkish river, Local Environment, 17(3), 317-329.
  • Inglehart, Ronald (1981), Post-materialism in an environment of ınsecurity, The American Political Science Review, 75(4), 880-900.
  • Kalkınma Atölyesi (2015), Yaşlanma ve kırsal yaşlılık mevcut durum raporu, haz. Hayriye Öztürk, Ankara, http://www.kalkinmaatolyesi.org/v2/wp-content/uploads/2015/03/YASLILIK-VE-KIRSAL-YASLANMA.pdf, Erişim Tarihi: 5.2.2017.
  • Karadeniz, V., Akpınar, E., Başıbüyük, A. (2011), Nehir tipi hidroelektrik santraller ve çevresel etkileri (Reşadiye Hidroelektrik Santralleri Örneği), Doğu Coğrafyası Dergisi, 16(26), 95-114.
  • Kartal, K. (1992), Ekonomik ve sosyal yönleriyle Türkiye’de kentlileşme, Ankara: Adım Yayıncılık, 2. Basım.
  • Kaya, Alp Yücel (2016), Sermaye-emek kutuplaşmasının yeniden üretimi: Acele kamulaştırma kararlarında HES’ler, Aksu, C., Erensü, S., Evren, E. (der.), Sudan sebepler Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler, içinde (ss. 65-92), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Kemal, Y. (1954), Yanan ormanlarda elli gün, Denizler kurudu (Bu diyar baştanbaşa-2), (1991), içinde (ss. 5-79), İstanbul: Toros Yayınları.
  • Kemal, Y. (1960), Neden geliyorlar, Bir bulut kaynıyor (Bu diyar baştanbaşa-4), (1990), içinde (ss. 37-72), İstanbul: Toros Yayınları.
  • Keyder, Ç. (1988), Türk tarımında küçük meta üretiminin yerleşmesi (1946-1960), Pamuk, Ş., Toprak, Z. (der.), Türkiye’de tarımsal yapılar (1923-2000), içinde (ss. 163-173), İstanbul: Yurt Yayınları.
  • Keyder, Ç., Yenal, Z. (2004), Kalkınmacılık sonrası dönemde Türkiye’de kırsal dönüşüm eğilimleri ve sosyal politikalar, Köse, A.H. vd. (der.), Küresel düzen: Birikim, devlet ve sınıflar, içinde (ss. 357-382), Ankara: İletişim Yayınları, 3. Basım.
  • Klein, N. (2015), This changes everything, Penguin Books.
  • Koç, Y. (2014), Türkiye'de kırsal kesimde mülksüzleşme (Osmanlı'dan günümüze), Aysu, A., Kayaoğlu, M. S. (der.), Köylülükten sonra tarım- Osmanlı'dan günümüze köylünün ilgası ve şirketleşme, içinde (ss. 125-194), Ankara: Epos Yayınları.
  • Lefebvre, H. (2013), Kentsel devrim, çev. Selim Sezer, İstanbul: Sel Yayıncılık.
  • Lefebvre, H. (2014), Mekânın üretimi, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Sel Yayıncılık.
  • Martinez-Alier, J. (2002), The environmentalism of the poor a study of ecological conflicts and valuation, Edward Elgar Publishing.
  • Martinez-Alier, j. (2014), The environmentalism of the poor, Geoforum, 54, 239-241.
  • Obi, C. (1999), Globalization and environmental conflict in Africa, African Journal of Political Science, 4(1), 40-62.
  • Oğuz, S.P. (2016), Trabzon solaklı vadisi: Ogene halklarının HES’lere karşı mücadelesi, Aksu, C., Erensü, S., Evren, E. (der.), Sudan sebepler Türkiye’de neoliberal su-enerji politikaları ve direnişler, içinde (ss. 199-222), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Özberk, N. (2016), Doğa iktidar direniş: Ahmetler, Güçlüköy ve Gençler köyleri örneğinde su hakkı mücadelelerinin ekoloji politiği üzerine bir inceleme, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • Özgür, Ö. (1997), Bitmeyen kavga gökova, Bodrum: Bodrumlu Gönüllüler Derneği.
  • Özgür, T. (2001), Türkiye tarımında kapitalist dönüşüm tartışmalarına katkı, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 3 (3), 41-60.
  • Özuğurlu, M. (2013), Küçük köylülüğe sermaye kapanı, Ankara: NotaBene Yayınları, 3. Basım.
  • Pepper, D. (1984), The roots of modern environmentalism, London: Routledge Kegan & Paul.
  • Routledge, P. (2003), Voices of the dammed: Discursive resistance amidst erasure in the narmada valley, India, Political Geography, 22 (3), 243–270.
  • Smith, N. (2010), Uneven development nature, capital and the production of space, London: Verso, Third Edition.
  • Swyngedouw, E. (2005), Dispossessing H2O: The contested terrain of water privatization, Capitalism Nature Socialism, 16(1), 81-98.
  • Şen, C. (2010, 4 Eylül), Köylüler, çevrecilere tepki gösterdi, http://www.haberler.com/izmir-koyluler-cevrecilere-tepki-gosterdi-2222866-haberi/, Erişim Tarihi: 27.12.2016.
  • Şenyapılı, T. (1978), Bütünleşmemiş kentli nüfus sorunu, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını.
  • Turhan, E., Çağatay, H., Keçeci, A. (2015), Hidroelektrik santrallerin (HES) çevresel ve sosyal etkileri: Alakır vadisi örneği, 4. su yapıları sempozyumu, içinde (ss. 67-76), Antalya: TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası.
  • Urkidi, l. (2010), A glocal environmental movement against gold mining: Pascua-lama in chile, Ecological Economics, 70, 219-227.
  • Walter, R., Martin, P. (2016), Trade in “dirty air”: Carbon crime and the politics of pollution, White, R., Kluin, M. (ed.), Environmental crime and ıts victims: perspectives within green criminology, Toine Spapens, New York: Routledge.
  • Weeber, S. (2016), Nodes of resistance to green grabbing: A political ecology, Environmental and Social Psychology, 1(2), 116-129.
  • Yavuz, Ş., Şendeniz, Ö. (2013), HES direnişlerinde kadınların deneyimleri: Fındıklı örneği, Fe Dergi, 5(1), 43-48.
  • Yenal, N. Z. (2001), Türkiye’de tarım ve gıda üretiminin yeniden yapılanması ve uluslararasılaşması, Toplum ve Bilim, 88, 32-54.