Tarımsal Bir Ürün Olarak Fındığın Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Giresun Kent Mekanına Yansımaları

Bu makale, Osmanlı’nın son dönemindeki batılılaşma reformlarının ve Cumhuriyet döneminde ideolojik olarak benimsenen modernizm idealinin kentlerdeki mekansal değişime etkisini, tarımsal bir ürün üzerinden okunmasını amaçlamaktadır. Bu eksende Osmanlı’dan Cumhuriyet’e sosyal, kültürel, ekonomik gelişiminin büyük bir bölümünü tarımsal bir ürün olarak fındığa dayandıran Giresun ve fındığın kent mekanına yansımaları çalışmanın konusu olarak belirlenmiştir. Fındığın üretilmesini, işlenmesini, endüstrileşmesini ve kent mekanına yansımasını kapsayan süreç; Osmanlı’nın son dönemindeki sanayileşme (1842-1923), Erken Cumhuriyet dönemindeki kooperatifleşme ve kurumsallaşma (1923-1950), 1950 sonrası liberal ekonomi politikaları, fabrikalar ve sanayi yerleşkeleri ile kalkınma (1950-1980) olmak üzere üç dönem üzerine kurgulanmıştır. Kentin geleneksel dokusundan modern bir kent dokusuna evrildiği yaklaşık yüz yıllık süreçte; önce tokmak ve değirmenin kullanıldığı iç hanelerin, motorla ve elektrikle çalışan fındık fabrikalarına dönüşmesi; Fiskobirlik, Fındık Araştırma, Fındık Borsası gibi fındığın gelişimi için birer itici güce sahip kurumların kurulması; son olarak da bu kurumların mimari yapıları ve bir 20.yy. sanayi yerleşkesi olarak tanımlanabilecek Fiskobirlik Entegre Tesislerinin kent mekanına eklenmesi kronolojik bir düzende tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Fındık, Giresun, Kent Mekanı, Mimari Yapılar

Reflections of Hazelnut as an Agricultural Product to Urban Space in Giresun Throughout the Duration from Ottoman Empire to Republican Era

This essay aims reading the effect of modernism ideal which had been ideologically adopted during the last period of Ottoman Empire with respect to westernization reforms and during the Republican era on spatial change and transformation on the basis of an agricultural product. Within this context Giresun of which social, cultural, economic development is primarily based on hazelnut from Ottoman to Republican era and reflections of hazeknut on the urban space were determined as subject of our study. The process encompassing production, processing, industrialization of hazelnut and its reflection on urban space has been built on three periods: Industrialization in the last period of the Ottoman Empire (1842-1923), cooperatives and institutionalization in the early Republican period (1923-1950), liberal economic policies after 1950 during which factories and industrial settlements and development (1950-1980) had been involve in the process. The city has evolved from the traditional fabric to a modern urban fabric in the last hundred years; transforming the internal households using hammer and mill into factories using and working with machines and electricity. Establishment of institutions endowed with driving force for development of hazelnut such as Fiskobirlik, Hazeknut Research, Hazelnut exhange market and finally the addition of Fiskobirlik Integrated Facilities which may be defined as an industrial facility of 20th centuryhad been discussed in chronological order along with architectural structures of these establishments.

Keywords:

Hazelnut, Giresun, Urban Space, Architectural Structures,

PDF

___

Andreasyan, N. (1331). Fındık ziraati ve ticareti. İstanbul: Matbaa-i Hayriye Ve Şürekası
Anonim (1933). Cumhuriyet’in on yılında (1933). Giresun Ticaret Odası Yayınları, Giresun: Işık Matbaası.
Asiliskender, B. (2009). Cumhuriyet sonrası kalkınma hareketi olarak sanayileşme ve mekansal değişim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7 (13), 153-169.
Aslanoğlu, İ. (2010). Erken cumhuriyet dönemi mimarlığı (1923-1938). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Balcı, S. (2012). Giresun Rumları ve gayrimüslim bir belediye başkanı: Kaptan Yorgi Konstantinidi Paşa. İstanbul: Libra Yayın.
Ballı, E. (2017). Türkiye’de tarımsal kooperatifçiliğin gelişimi ve fiskobirlik: Tarihsel bir değerlendirme. E. Ünlen (Ed.), Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal tarihi uluslararası sempozyumu bildiriler kitabı: Cilt.1. Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Bilgin, İ. (1998). Modernleşmenin ve toplumsal hareketliliğin yörüngesinde cumhuriyet’in imarı. Y. Sey (Ed.). 75.yılda değişen kent ve mimarlık içinde. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları ve Tarih Vakfı.
Bozdoğan, S. (2008). Modernizm ve ulusun inşaası: Erken cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. İstanbul: Metis Yayın.
Bozkaya, A. E. (1936). Anadolu’nun pamuk-çeltik-mısır-fındık-afyon ve bağcılık bölgelerinde kullanılan ziraat alet ve düzenleri üzerine araştırmalar. Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayınları.
Çapa, M. (1998). Milli mücadele ve cumhuriyetin ilk yıllarında Giresun. Türk Kültürü Dergisi, 123, 41-48.
Çetin, S. (2012). Geç Osmanlı’dan erken cumhuriyet’e iç Batı Anadolu’da kentsel yapının değişimi: Manisa, Afyon, Burdur ve Isparta kentleri üzeri-ne karşılaştırmalı bir inceleme (1). ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 29 (2). 89-126.
Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi şartları hakkında bir tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
Işık, A., ve Dervişoğlu, T., (2011). Ey gidi Giresun, Giresun bedensel engelliler gençlik ve spor kulübü. Ankara: Özyurt Matbaacılık.
İnsel, A. (2004). Kemalizm, Türk aydınlanması mı?. Cilt: 2. A. İnsel (Ed.). Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce içinde (s. 313–316). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kaptangil, K. (2004). Fındıkta, üretim alanları artıyor, verim düşüyor. T. Karadeniz (Ed.). 3. Milli fındık şürası içinde (s.188-194). İstanbul.
Karaibrahimoğlu, S. (2014). Modernizm bağlamında 2000’li yıllarda Türkiye mimarlığı: Ulusal mimarlık sergileri üzerinden bir değerlendirme. Yayınlanmamış doktora tezi. K.T.Ü., Trabzon.
Kasaba, R. (1993). Osmanlı İmparatorluğu ve dünya ekonomisi. (K. Emiroğlu, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (1996). Türkiye ekonomisi. İstanbul: Remzi Yayınevi.
Köksal, İ. ve Okay, Y. (2004). Türkiye’deki fındık sanayinin geliştirilmesi. T. Karadeniz (Ed.). 3. Milli Fındık Şürası içinde (ss.146-157). İstanbul.
Kuruca, N. ve Kara, H. (2004). Cumhuriyetin ilk yıllarında Giresun’da fındık ticareti. T. Karadeniz (Ed.). 3. milli fındık şurası içinde (ss. 233-240). İstanbul.
Ortaylı, İ. (1997). 19.yy. Trabzon vilayeti ve Giresun üzerine gözlemler. A. Berktay (Ed.). Osmanlı’da değişim ve anayasal rejim sorunu içinde (ss.143-165). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Özer, M.H. (2014). Cumhuriyetin ilk yıllarında milli tüccar oluşturma çabalarında İş Bankasını rolü. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 69(2), 351-377.
Pamuk, Ş. (2017). Osmanlı’dan cumhuriyet’e küreselleşme, iktisat politikaları ve büyüme, seçme eserleri II. A. Berktay (Ed.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Peker, K. (1947). Fındık; tarihçe, tarım, kültür, ticaret, istihlak bakımlarından Gire-sun. Giresun: Yeşil Giresun Matbaası.
Salbacak, S. ve Demirkan, Ö. (2018). Cumhuriyet’in üretici birlikleri ve mekânsal gelişim örneği; Giresun Fiskobirlik yerleşkesi işçi konutları. The Journal of Academic Social Science, 79, 62-70.
Sarısaman, S. (1998). Giresun basınına göre cumhuriyet’in ilk yıllarında Gire-sun’da sosyal, kültürel ve ekonomik hayat. Giresun kültür sempozyumu bil-diriler kitabı. Giresun: Giresun Belediyesi Kültür Yayınları.
Sey, Y. (1998). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de mimarlık ve yapı üretimi. Y. Sey (Ed.). 75 yılda değişen kent ve mimarlık içinde (ss.25-39). İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
Şengün, İ. (2006). Türkiye’nin fındık politikalarına genel bakış. T. Karadeniz (Ed.). 3. milli fındık şurası içinde (318-319). İstanbul.
Tapan, M. (2007). Uluslararası uslüp: Mimarlıkta liberalizm, R. Holod, A. Evin, S. Özkan (Ed.). Modern Türk mimarlığı içinde (ss.109-123). Ankara: Yalçın Matbaacılık.
Tanyeli, U. (1998). 1950’lerden bu yana mimari paradigmaların değişimi ve reel mimarlık. Y. Sey (Ed.) 75 yılda değişen kent ve mimarlık içinde (ss.235-254). İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
Tezel, Y. (2015). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yüksel, A. ve Yeşilot, O. (2016). Giresun’da fındık ve Fındık Borsası’nın tarihçesi. Giresun: Öncü Gazetesi Matbaası.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.