Mardin'de İki Modern İnşa: Mardin Kışlası ve Müzeye Dönüşümü

XVIII. yüzyıldan itibaren, zayıflayan Osmanlı devlet otoritesini güçlendirmek amacıyla idari, ekonomik, askerlik, eğitim, vd. alanlardaki yeni örgütlenmelere bağlı olarak ortaya çıkan yeni mekansal ihtiyaçlar, yeni yapı türlerinin ortaya çıkışını da beraberinde getirir. Kışlalar, bu yeni yapı türleri arasında yer alır. Bu bağlamda XIX. yüzyıl sonlarında inşa edilen Mardin Kışlası, Mardin şehri için artan merkeziyetçilikten bahsetmeye imkan tanırken, şehirde gerçekleştirilmeyi bekleyen mekansal inşaların da habercisidir. Yaklaşık bir yüzyıl sonra kışlanın müzeye dönüştürülmesi ise, şehrin de tarihselleştirilmesi suretiyle küresel kültür ekonomisine eklemlendiği ikinci bir mekansal inşa deneyimine öncülük eder. Sonuç olarak, değişen “zamansallıklar” ile beraber şehirde iki ayrı yenileşme/modernleşme biçiminin ortaya çıktığından bahsedilebilir. Çalışmada, XIX. yüzyıl sonunda inşa edilen Mardin Kışlası ve Kışla’nın XXI. yüzyıl başlarında müzeye dönüşümü faaliyetleri üzerinden, Mardin şehrinin temas ettiği modernleşme deneyimleri irdelenecektir. Bu amaçla, başlangıç olarak; kısıtlı bir literatüre sahip olan yapı ile ilgili rölöve ve restorasyon projelerinden faydalanılmış, yerinde tespitler gerçekleştirilmiştir. Yapının, XIX. yüzyıl Osmanlı kışlaları içindeki konumunu belirleyebilmek amacıyla bir kışla literatürü toparlanmış, müze deneyimi ise, XXI. yüzyıl müzecilik düşüncesi ve koşulları üzerinden değerlendirilmiştir. Her iki durumda elde edilen sonuçlar, şehir içindeki mekânsal karar ve örgütlenmeler, aktörler, müdahale biçim ve yöntemleri bakımından değerlendirilmesi ile şehirdeki modernleşme yaklaşımları ortaya konmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

mardin, kışla, müze, osmanlı, cumhuriyet, modernleşme

Since the XVIII century, new spatial needs, emerging due to new organizations to strengthen the weakened Ottoman state authority, brings with it the emergence of new building types. Barracks are among these new building types. In this context, the Mardin Barracks, built at the end of the XIX.th century, is also a harbinger of new spatial construction attempts as an extension of a new centralization approach for the city of Mardin. Transformation of the barrack to a museum about a century later, leads to an another constructive space experience, in which the city is added to the global economy of culture. In this study, the modernization experience will be examined through both activities of constructing Mardin Barracks and its transformation to a museum. On this purpose, firstly, survey and the renovation projects of the building were mainly utilized and the on-site observations were made. Afterwards, a barrack literature was gathered in order to reveal the position of the building among the XIX.th century Ottoman barracks and the conditions of the museum and the exhibition were evaluated. The results obtained in both cases, are evaluated in terms of spatial decisions and organizations, actors, forms and methods of intervention in the city

Keywords:

Mardin, Barrack, Museum, Ottoman, Modern Turkey, Modernization,

PDF

___

15. Cumhuriyet yılında Mardin, (1938). CHP Mardin Halkevi Yayınlarından, Sayı: 6 (İç kapak: 5). İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
Acar, Ş., Bir, A. ve Kaçar, M. (2016). Osmanlı’da sivil mühendis yetiştirmek üzere açılan Hendese-i Mühendis Mektebi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, XVII (2).
Aydın, S., Emiroğlu K., Özel, O. ve Ünsal, S. (2000). Mardin: Aşiret, cemaat, devlet. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Aytar, İ. (2016). Sultan Abdüllaziz dönemi kışla yapılarının Çanakkale Çimenlik Kışlası örneğinde korunmasına yönelik bir yöntem önerisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Bashanov, M. ve Kemaloğlu, İ. (2018). Rus Genelkurmay belgelerinde II. Abdülhamit ve Osmanlı ordusu. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
Baydaş, Ö. G. (2007). Diyarbakır ve Mardin’deki tarihi kamu yapıları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Van.
Bekin, D. (2010). Tarihin ışığında Mardin. 2. Baskı. Ankara: Genpa Yayınları.
Çadırcı, M. (1980). Tanzimat Döneminde kara yolu yapımı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 26.
Çataltepe, S. (1997). 19. yüzyıl başlarında Avrupa dengesi ve Nizam-ı Cedid. İstanbul: Göçebe Yayınları.
Çelik, Y. (2018). Mit ve gerçek arasında: Taksim Topçu Kışlası (Beyoğlu Kışla-i Hümâyûnu). F. Emecen, A. Akyıldız, E. S. Gürkan (Der.), Osmanlı İstanbulu III içinde (443-476 ss.). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları.
Çiftçi, A. ve Seçkin, N. (2005). 19. yüzyılda İstanbul’da inşa edilen askeri yapıların koruma sorunları. Megaron Dergisi, 1 (1), 51-66.
Çiftçi, A. (2004). 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde askeri mimari ve İstanbul'da inşa edilen askeri yapılar. (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu arşivi.
Düzenli, E. (2012). Cizre’de modernlik ve tarihsel mekânın fenomenolojisi üzerine notlar. Arredamento Mimarlık Dergisi, 261, 71-86.
Düzenli H. İ. ve Düzenli, E. (2019). 100 yıl önce-100 yıl sonra Mardin: Birinci Cadde ve Halkevi binası üzerinden bir modern kent okuması. Megaron Dergisi, 14 (1), 103-121.
Düzenli, H. İ. ve Taşar, E. S. (2012). Mardin’de tarih, bina ve mimarlık katmanları: 19. yy. Hükümet Konağından 21. yy. Mimarlık Fakültesine dönüşüm hikâyesi, Arredamento Mimarlık Dergisi, 254, 64-78.
Ertuğrul, A. (2009). XIX. yüzyılda Osmanlı’da ortaya çıkan farklı yapı tipleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7 (13), 293-312.
Gedik, E. (2015). Arşiv belgelerine göre Kütahya Redif Taburu ve Redif Kışlası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
Gürhan, V. (2006). Hamidiye Alayları ve Mardin. İ. Özcoşar, H. H. Güneş (Der.), I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri içinde (833-839 ss.). İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları.
İlban, Ö. (2015). Abdülmecid döneminde taşrada yaptırılan kışlalardan bir örnek: Tırnova Kışlası. Sanat Tarihi Yıllığı, 24, 61-78.
İrade-i Meclis-i Vâlâ. (1891). Belge No: BH.MKT.1787/2.
Kent tarihi müzeleri ve arşivleri (2013). İstanbul; ÇEKÜL Vakfı-Tarihi Kentler Birliği Yayınları.
Mardin’i dinlerken: Müzeyle başlayan değişim (2012). İstanbul: Sabancı Vakfı Yayınları.
Özen, Ö. (2013). II. Mahmud dönemi askeri ıslahat sürecinde ortaya çıkan kışla yapıları ve mimari özellikleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Şenyurt, O. (2014). II. Mahmut dönemi Edirne Piyade Kışlası’nın tamiri için yapılan çizimlerin düşündürdükleri. Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, 6, 117-128.
Tuncer, O. C. (2008). Artuklu Yapıları (Yaptıran, Yürüten, Yapanlar). Mardin: Valiliği Kültür Yayını.
URL-1, Erişim adresi: http://www.sabancivakfi.org/tr/kultur/mardin/dilek-sabanci-sanat-galerisi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2020.
Varlık, M. B. (Yay. Haz.) (2010). Umumî müfettişler toplantı tutanakları-1936. Ankara: Dipnot Yayınları.
Yazıcı, N. (2012). Osmanlı dönemi kışla mimarisi ve Samsun Kışlası. M. Aydın, B. Şişman, S. Özyurt, H. Atsız (Der.), Samsun Sempozyumu (13-16 Ekim 2011) Bildiri Kitabı içinde (635-642 ss.). Samsun: Samsun Valiliği Yayınları.
Yıldırım, N. (2013). Taksim Topçular Hastanesi. Toplumsal Tarih Dergisi, 235, 44-49.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.