Kentsel Mekânın Fiziksel Katmanları, Konut Dokusunun Oluşumu ve Feneryolu Mahallesi’nin “Risk”li Dönüşümü

Kent mekânı daimi bir dönüşüm süreci içerisindedir ve bu süreç küresel ve yerel çeşitli ekonomik, politik, sosyal dinamikler ile kentli, yerel yönetimler ve yükleniciler gibi aktörlerin bu değişim karşısındaki tavırları doğrultusunda şekillenmektedir. Kentleşme sürecinde en baskın mimari ürün olan konut ise gündelik hayatın temel birimi olarak kentlinin kamusal alanla kurduğu ilişki biçimlerini tüm bu dinamiklerin etkisiyle sürekli yeniden kurgulamaktadır. Bireyin özel alanı olarak konut, kent ile sokak ve mahalle aracılığıyla kurulan ilişkinin ilk adımıdır. Aynı zamanda yapı stokunda önemli bir paya sahip olması nedeniyle kentleşmenin önemli bir bölümü konutun gelişimiyle gerçekleşir. Bu nedenle konut alanlarında yaşanan dönüşüm süreci hem kentleşmeden beslenen hem de kentleşmenin doğrultusunu belirleyen bir süreç olmaktadır. Bu durumda konutun gelişimini anlamak için kentleşmeyi, kentleşmeyi anlamak içinse konutu anlamak gerekmektedir. Bu çalışmada konut dokusunun ve kentin oluşum/değişim hikâyesi Kadıköy’de bulunan Feneryolu Mahallesi üzerinden irdelenmiştir. Bir mahallenin fiziksel yapısının tanık olunan andan ibaret olmadığını, geçmişten bugüne ve geleceğe doğru bir akış olduğunu görmek açısından sadece mevcut durum değil, o durumu oluşturan süreç incelenmiştir. Seçilen alanda 175 parselin arşiv bilgilerinin detaylı analizi sonucunda mahallede bulunan farklı tarihsel süreçlerin ortaya çıkardığı konut katmanları tespit edilmiştir. Bu katmanların mekânsal analizi yapılmış, farklı dönemlerde değişen konut-bahçe-sokak ilişkileri irdelenmiştir. Sonuç olarak Feneryolu Mahallesi konut alanı olarak kullanılmaya başlandığı ilk andan itibaren sürekli değişmiş, ülkede gerçekleşen ulusal ve yerel ölçekte bütün gelişmelerle sürekli yıkılıp yeniden inşa edilmiş; bir yandan da geçmişin izlerini günümüze getirmiştir. Başlangıçta bir sayfiye banliyösü olan ve büyük bahçeli ahşap köşklerden oluşan Feneryolu Mahallesi zamanla modern villaların inşasına ve sonrasında kat mülkiyetli apartmanlara şahit olmuştur. En son dönemde ise güvenlikli apartman bloklarının oluşumun gözlendiği mahallede konut dokusu değişirken bahçe kullanımı azalmış, sokakla ilişki zayıflamış ve giderek içe kapalı, parçalı bir yapıya sahip olmaya başlamıştır. Çalışma esnasında tespit edilen, her dönemden örneklerin gözlendiği katmanlı yapısı, farklı dönemlere ait farklı konut-sokak ilişkilerinin gözlenebilmesine olanak sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

entsel Doku, Katmanlaşma, Konut, Yenileme, Kamusal ve Özel Alan

PDF

___

Akbulut, M., Rıfat, Kadıköy, N. Akbayar, E. Işın, N. Sakaoğlu ve diğ. (editörler), Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi, 4:329-339, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ana Ba-sım A.Ş.
Arıkan, B. (2013). Kentsel mekânın değişimi ve konut dokusunda katmanlaşma, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Baudrillard, J. (2008), Tüketim toplumu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
De Certeau, M. (2009). Gündelik hayatın keşfi-I: Eylem, Uygulama ve Üretim Sanatları, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Duru, A. (2006). Apartmentalization and middle classness: Urban socio-spatial change in the period 1950s-1970s, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (1994). Kadıköy, cilt.,sf. İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Eraydın, A. (1994). Mekân organizasyonuna ilişkin değişen paradigmalar, Toplum ve Bilim, 64/65 güz-kış, 53-76.
Foucault, M. (2002). “Of Other Spaces”, N. Mirzoeff, (ed.) The Visual Culture Reader, New York: Routledge, 229 237.
Giddens, A. (1984). The Constitution of society, outline of the theory of structuration, cambridge: Polity.
Gökmen Pulat, G. (2011). Türkiye’de apartmanlaşma süreci ve konut kültürü, Güney Mimarlık Dergisi, 5:12-17.
Güvenç, M. (1979). Metropoliten ölçekte nüfus ve yoğunluk artışları: İstanbul (Kadıköy) örneğin-de bir ölçme ve maliyet çalışması, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fa-kültesi, Şehir Planlama Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Güvenç, M. (2013) “Kadıköy’ün kısa mekansal tarihi” Konferansı, İstanbul
Hagerstrand, T. (1970). What about People in Regional science, Papers of the Regional Sci-ence Association, 24/1:6-21.
Harvey, D. (1985). Consciousness and the urban experience, Oxford: The Johns Hopkins University Press.
Harvey, D. (1992). Social justice, postmodernism and the city, International Journal of Urban and Regional Research, 16: 588-601.
Harvey, D. (1997). Contested cities: Social process and spatial form, N. Jewson, S. MacG-regor (eds.) London: Routledge, s.17-25.
Harvey, D. (2006). Sosyal adalet ve şehir, İstanbul: Metis Yayınları.
Işık, O. (1994). Değişen toplum/mekân kavrayışları: mekânın politikleşmesi, politikanın mekânsallaşması, Toplum ve Bilim Dergisi, Güz-Kış 1994, İstanbul: Birikim Yayınları, s.7-39.
Keleş, R. (2011). Kentleşme politikası, İstanbul: İmge Kitabevi.
Keyder, Ç. (2006). Arka plan, Ç. Keyder, (ed.) İstanbul: Küresel ile Yerel Arasında, İstanbul: Metis Yayınları, 9-43.
Keyder, Ç. (2006). Enformel konut piyasasından küresel konut piyasasına, Ç. Keyder (ed.), İstanbul: Küresel ile yerel arasında, İstanbul: Metis Yayınları, s.171-192.
Kösebay Erkan, Y. Ve Ahunbay, Z. (2008). Anadolu Demiryolu Mirası ve Korunması, İTÜ dersi, sayı. 7/2
Kurtuluş, H. (2005). İstanbul’da kapalı yerleşmeler: Beykoz konakları örneği, H. Kurtuluş, (ed.) İstanbul’da kentsel ayrışma: Mekânsal dönüşümde farklı boyutlar, İstanbul: Bağlam Yayınevi, 161-187.
Lefebvre, H. (1991). The Production of Space, Cambridge: Blackwell Publishing.
Madanipour, A. (1996). Design of urban space: An inquiry into a socio-spatial process, John Wiley & Sons.
Massey, D.B. (2009). For space, London: Sage Publications.
Mumford, L. (2007). Tarih boyunca kent, kökenleri, geçirdiği dönüşümler ve geleceği, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Soja, W.E. (1999). Thirdspace: Expanding the scope of the geographical imagination, D. Massey, J. Allen ve P. Sarre (Eds.), Human Geography Today, Cambridge: Polity Press, 260-279.
Urry, J. (1985). Social relations, space and time, D. Gregory, J. Urry (eds.) Social Relations and Spatial Structures, 21-48.
Yırtıcı, H. (2005). Çağdaş kapitalizmin mekânsal örgütlenmesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Yerel Yönetim Kaynakları
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Arşivi
Kadıköy Belediyesi Planlama Raporu. (2002)
Kadıköy Belediyesi Harita Arşivi
Kadıköy Belediyesi İmar Arşivi
İnternet Kaynakları:
http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/237/3275.pdf (Erişim Tarihi:2011 )
http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/240/3319.pdf (Erişim Tarihi: 2011)
http://sehirrehberi.ibb.gov.tr/map.aspx (Son Erişim Tarihi: 2016)

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.