İnsani Gelişme Endeksi ve Alt Endekslerinin Türkiye’deki İller İçin Ölçülmesi ve Analizi

Ekonomik büyüme ile kalkınma arasındaki ilişki kalkınma iktisadının temel tartışma konularından birisi olmuştur. Ekonomik büyüme rakamlarının ülkelerin yaşam kalitesi, mutluluk, sürdürülebilirlik, yapabilirlik ve kapasite bakımından karşılaştırılmasına uygun olmadığı yönünde yaklaşımlar ortaya konulmuştur. Bunun çözümü için de farklı ölçüm ve analiz teknikleri önerilmiştir. İnsani gelişmişlik endeksi de bu amaca hizmet eden basit ama etkili bir araç olarak uluslararası alanda kendine önemli bir yer bulmuştur. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından 1990 yılından itibaren her yıl hesaplanan insani gelişme endeksi ile ülkelerin kalkınma, yoksulluk, cinsiyet eşitliği, gelir eşitsizliği gibi konularda karşılaştırılabilmesine imkân tanınmaktadır. Endeksin sınırlı sayıda gösterge kullanarak kapsamlı analizlere imkân vermesi bu çalışmadaki yöntemin sadece ülkeleri karşılaştırmak için değil ülke içindeki farklı idari birimlerin de gelişmişlik düzeylerini ölçmek için kullanılmasına imkân tanımıştır. Bu çalışmada 2014 yılı verileri kullanılarak il bazında insani gelişme endeksi ve alt endeksleri üretilmekte ve insani gelişme endeksi ile diğer alt endekslerin arasındaki ilişki analiz edilmektedir. Sonuç olarak, insani gelişme endeksinin Türkiye’nin batısında doğusuna göre daha yüksek değer aldığı görülmüştür. Ayrıca, insani gelişme endeksi ile gelir ve eğitim alt endeksleri arasında istatistiki güçlü ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler:

İnsani gelişme, gelir, endeks, eğitim, sağlık, il, endeks

Measuring Human Development Index and Sub-Indices for Turkish Provinces

The relation between economic growth and development is one of the main discussion topics of the development economics. There are some arguments claiming that economic growth indicators are not proper tools to measure differences among countries in terms of quality of life, happiness, sustainability, capabilities and capacities. In order to fix this problem several measurement and analysis techniques are proposed. Human development index, which is one of the simple yet effective tools, has become prominent in international fora in this regard. United Nations Development Program’s human development index (HDI) compares countries in terms of development, poverty, gender equality, income inequality, etc. since 1990. As the index enables comprehensive analyses by using a few variables, it could be used not only for comparing countries but also measuring the development levels of different provinces within a country. This study calculates city-level human development index and sub-indexes by using 2014 data for Turkey. Moreover, relations between sub-indexes and human development index are analyzed. As a conclusion, it is observed that human development indexes on the West is higher than on the East part of Turkey. In addition, a statistically strong and meaningful relationship was found between the HDI and income and education sub-indices.

Keywords:

Human development, education, health, income, province, index,

PDF

___

Akder, H. A. (1994). A means to closing gaps: disaggregated human development index (Occasional Paper-18). New York: UNDP Human Development Report Office.
Anand, S., ve Sen, A. K. (1997). Concepts of human development and poverty: a multidimensional perspective (Human development papers 1997), New York: UNDP Human Development Report Office.
Basu, S., ve Basu, P. (2005). Regional disparity in Australia: analysis of gender development index. International Review of Business Research Papers, 1(2), 56-66.
Demir, S. (2006). Birleşmiş Milletler kalkınma programı insani gelişme endeksi ve Türkiye açısından değerlendirme. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
Demir Şeker, S. (2011). Türkiye’nin insani gelişme endeksi ve endeks sıralamasının analizi. Ankara: Kalkınma Bakanlığı Yayınları.
Despotis, D. K. (2005). A reassessment of the human development index via data envelopment analysis. Journal of the Operational Research Society, 56(8), 969-980.
Foster, J., Lopez-Calva, L., ve Szekely, M. (2005). Measuring the distribution of human development: methodology and application to Mexico. Journal of Human Development, 6(1), 5-29.
Gasper, D. (2011). Pioneering the human development revolution: analysing the trajectory of Mahbub ul Haq. Journal of Human Development & Capabilities, 12(3), 433–456.
Haq, M. (1995). Reflections on human development. New York: Oxford University Press.
Hazell, E., Gee, K., ve Sharpe A. (2012). The human development index in Canada: estimates for the Canadian provinces and territories (2000-2011). Ottawa: Centre For The Study Of Living Standards Research Report.
Kahneman, D., ve Deaton A. (2010). High income improves evaluation of life but not emotional well-being. Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(38), 16489-16493.
Kalkınma Bakanlığı (2013). İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması (SEGE-2011). Ankara: Kalkınma Bakanlığı Yayınları.
Kalkınma Bakanlığı (2014). Bölgesel gelişme ulusal stratejisi (2014-2023). Ankara: Kalkınma Bakanlığı Yayınları.
Klugman, J., Rodríguez F. ve Choi, H.J. (2011). The HDI 2010: new controversies, old critiques (Human Development Research Paper 2011/019. United Nations Deve-lopment Programme.
Kovacevic, M. (2010). Review of HDI critiques and potential improvements (Human De-velopment Research Paper 2010-33). New York: UNDP–HDRO.
Lind, N. C. (2004). Values Reflected in the Human Development Index. Social Indicators Research, 66(3), 283‐293.
Mıhçı, H. (2012). Güneydoğu anadolu bölgesindeki insani kalkınma düzeyi (Discussion Paper, No. 2012/82). Ankara: Turkish Economic Association.
Miles, I. (1985). Social indicators for human development. London: Frances Pinter Publishers.
Noorkbakhsh, F. (1998). The human development index: some technical issues and alternative indices. Journal of International Development, 10(5), 589-605.
Noorbakhash, F. (2003). Human development and regional disparities in India (Department of Economics Working Paper No. 12). Glasgow: Glasgow University Press.
Noorbakhsh, F. (2005). Spatial inequality, polarization and its dimensions in Iran: new empirical evidence. Oxford Development Studies, 33(3-4), 473-491.
Oeppen, J., ve Vaupel J.W. (2002). Broken limits to life expectancy. Science’s Compass, 296(5570), 1029–1031.
Özpınar, E., ve Koyuncu E. (2016). Türkiye’de insani gelişmişlik iller arasinda nasil farklilaşiyor? 81 il için insani gelişmişlik endeksi (Değerlendirme Notu N201625). Ankara: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Yayınları.
Porter, J. R., ve Purser, C. W. (2008). Measuring relative subnational human devel-opment: an application of the united nation’s human development index using geographic information systems. Journal of Economic and Social Measurement, 33(4), 253–269.
Ravallion, M. (1997). Good and bad growth: the human development reports. World Development, 25(5), 631‐638.
Rigotti, J. I. R., Sawyer, D. O., de Souza, L. R., ve Rodrigues, C. G. (2013). A re-examination of the expected years of schooling: what can it tell us? (International Policy Centre for Inclusive Growth Working Paper Number: 117). Brasilia: United Nations Development Programme.
Riley, J. C. (2005). Poverty and Life Expectancy: The Jamaica Paradox. Cambridge: Cam-bridge University Press.
Seers, D. (1969). The meaning of development (Communication Series No.44) Insti-tute of Development Studies.
Seth, S. (2009). Inequality, interactions, and human development. Journal of Human Development and Capabilities, 10(3), 375‐396.
Silvayand R., ve Ferreira-Lopes A., (2012). A regional human development index for Portugal (Working Paper - 2012/05). Évora: The Center for Advanced Studies in Management and Economics.
Tekeli, İ. (2010). Gündelik yaşam, yaşam kalitesi ve yerellik yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Todaro, M., ve Smith, S. (2012). Economic development - 11th edition. Boston: Pearson Addison Wesley.
UNDP (1992). İnsanca gelişme birinci Türkiye konferansı (rapor). Ankara: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Temsilciliği.
UNDP (2001). 2001 Ulusal insani gelişme raporu: Türkiye'nin insani gelişme performansının ölçülmesi. Ankara: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Temsilciliği.
UNDP (2005). Ulusal insani gelişme raporu 2004: bilişim ve iletişim teknolojileri. Ankara: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Temsilciliği.
UNDP (2015a). Training Material for Producing National Human Development Reports. New York: UNDP Human Development Report Office.
Ünal, Ç. (2008). İnsani gelişmişlik endeksine göre Türkiye’nin bölgesel farklılıkları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 6(2), 89-113.
Yeşilyurt, M. E., Karadeniz, O., Gülel, F. E., Çağlar, A., ve Kangallı-Uyar, S. G. (2016). Türkiye’de illere göre ortalama ve beklenen okullaşma yılı. Pamukkale Avrasya Sosyoekonomik Çalışmalar Dergisi, 3(1). 1-7.
Ismail A., ve Gosavi V. (2010). Human development index and human poverty index for Indian states 2005: Multivariate Statistical Analysis of basic indicators. 28 Ekim 2017 tarihinde, http://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1609681&fileOId=1609685 adresinden erişildi.
İnsani Gelişme Vakfı (2017). İnsani Gelişme Endeksi – İlçeler. 18.01.2017 tarihinde, http://ingev.org/wp-content/uploads/2017/10/IGE-I-ozet.pdf adresinden erişildi.
Maddison, A. (2010). Historical Statistics of the World Economy. 12.12.2017 tarihinde http://www.ggdc.net/maddison/historical_statistics/horizontal-file_02-2010.xls adresinden erişildi.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), Resmi istatistikler. 17.12.2017 tarihinde, http://sgb.meb.gov.tr/www/resmi-istatistikler/icerik/64 erişim sağlandı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Bölgesel istatistikler. 15.12.2017 tarihinde, https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/# adresinden erişildi.
UNDP (2014). Özet 2014 İnsani Gelişme Raporu İnsani İlerlemeyi Sürdürmek: Kırılganlık-ları Azaltmak ve Dayanıklılık Oluşturmak. 21.10.2018 tarihinde, http://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/library/human_development/hdr-2014.html adresinden erişildi.
UNDP (2015b). Özet 2015 İnsani Gelişme Raporu: İnsani Gelişme İçin Çalışma. 21.10.2018 tarihinde, http://www.tr.undp.org/content/dam/turkey/docs/Publications/hdr/2015%20%C4%B0nsani%20Geli%C5%9Fme%20Raporu%20%C3%96zeti%20V5.pdf adresinden erişildi.
UNDP (2016a). Özet 2016 İnsani Gelişme Raporu: Herkes İçin İnsani Gelişme. 21.10.2018 tarihinde, http://www.tr.undp.org/content/dam/turkey/docs/hdr2016/HDR%202016%20Overview%20TR.pdf adresinden erişildi.
UNDP (2016b). Human Development Report 2016. Technical Notes. 17.12.2016 tarihinde, http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2016_technical_notes.pdf adresinden erişildi.
UNDP (2017a). Human Development Reports. 13.03.2017 tarihinde, www.hdr.undp.org adresinden erişildi.
UNDP (2017b). Human Development Data (1990-2015). 18.03.2017 tarihinde http://hdr.undp.org/en/data adresinden erişildi.
UNDP (2018). Ulusal İnsani Gelişme Raporları. 11.02.2018 tarihinde http://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/library/national-hdrs.html adresinden erişildi.
UNESCO (2013). UIS Methodology for Estimation of Mean Years of Schooling. 10.01.2018 tarihinde http://uis.unesco.org/sites/default/files/documents/uis-methodology-for-estimation-of-mean-years-of-schooling-2013-en_0.pdf adresinden erişildi.
Yükseköğretim Kurulu (YÖK), 2014-2015 Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikleri. 09.12.2016 tarihinde https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişildi.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.