19. Yüzyılın İkinci Yarısından Günümüze Galata/Karaköy’de Kent Morfolojisi ve Yapı Türlerinin İncelenmesi

Bu çalışmada, 19.yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar olan süreçte İstanbul’un en eski yerleşim bölgelerinden olan Galata’da sur içi alanda Karaköy ile Tophane arasındaki bölümde kentsel morfoloji bağlamında gerçekleşen değişiklikler araştırılmış, dönemin siyasal ve sosyal dinamiklerinin kentsel ve mimari ölçekte formlar üzerindeki etkisi incelenmiş, bölgenin kentsel dokusunda yer alan yapı türleri ve kullanım biçimleri araştırılmıştır. Çalışmada dönüşümün mekânsal boyutları öncelikli olarak ele alınmış bu duruma temel oluşturan idari, sosyal ve kültürel yapıya sınırlı ölçüde değinilmiş bazı temel değişimler aktarılarak yetinilmiştir.Çalışmanın amacı mekânsal hafızanın çoğunlukla silinmiş olduğu ve günümüzde de yapısal ve sosyal olarak hızla dönüşen bölgenin geçirdiği mekânsal aşamaları ve kullanım biçimlerini belgeleyerek bilgi üretmek ve bugünkü dönüşümün muhasebesinin yapılmasına ve gelişimine katkıda bulunmaktır. Karaköy 1830lardan itibaren idari, mekânsal ve sosyal anlamda modernleşmenin etkilerinin görüldüğü, finans ve ticaret hacminin gittikçe genişlediği bir merkez niteliğindedir. Surların yıkılması, yolların genişletilmesi ve yeni yapı adalarının oluşturulması, Karaköy Meydanı’nın genişletilmesi, rıhtımın yapılması, Galata Köprüsü’nün yenilenmesi, bu dönemde 6. Daire Belediyesi’nin idaresinde kentin modernleşmesi amacı ile yapılan dönüşümlerdir.   1956-59 Menderes imar hareketleri çerçevesinde Karaköy Meydanı, Kemeraltı Caddesi ve Tophane Meydanı’nında birçok tarihi bina yıkılarak genişletilen denize paralel aks, Azapkapı-Tophane ve Boğaz kıyılarını bağlayan kentin ana ulaşım akslarından biri olmuştur. Bölgede bu dönemde sağlıklılaştırma, güzelleştirme amaçlı olarak küçük parsellerin bulunduğu yapı adaları da yıkılmıştır. Günümüzde Karaköy en eski işlevi olan liman kenti özelliklerini; karşılaşma, değiş tokuş, kısa süreli bulunma alanları olarak geçiş mekânı niteliklerini sürdürmektedir. Ancak 2000’lerin başından itibaren yine liman işlevli mega projelere pazarlanması yaklaşımı morfolojik ve tipolojik dönüşümlere sebep olmaktadır. Soylulaştırma nitelikli dönüşümler (turizm, yeme içme mekânları, tasarım atölyeleri, galeriler vb.) çevrenin fiziksel yapısı ile birlikte sosyal yapısında da değişime neden olmaktadır.

A Study on Urban Morphology and Typology and Usages in Galata/Karaköy Beginning from the Second Half of the 19th Century to the Present Day

This study searches for the urban morphological transformations in intramural Galata beginning from the second half of the 19th century to the present day focusing on the area between Karaköy and Tophane and examines the impact of political and social dynamics of the period on urban and architectural forms and the types of usages in the urban tissue.The study aims to contribute to the discernment and judgement of today’s transformations and the development of the area by documenting the phases of the urban spatial and usage type changes in an urban texture where the physical traces are mostly erased.Karaköy has been the center of the city where the impacts of Ottoman Modernization in political, spatial and social aspects with an expanding volume of finance and trade since the midst of the 19th Century. Demolition of the Genoisean Walls, widenning of the roads and Karaköy Square, creation of new building lots, building of the port and the new Galata bridge are some of the main operations of the new Municipality of Beyoglu aiming to modernize the city.The area has faced a radical change in morphological aspect in the frame of 1956-59Menderes Transformations. The road parallel to the sea which links the shores of Bosphorus and Karaköy beginning from Azapkapı on the West passing through Karaköy Square- Kemeraltı Street and Tophane has been widened by the demolition of mostly the historic buildings, the small urban lots in the area have been demolished to create wide and clean roads to provide better flow of the traffic. Although Karaköy still carries its earlist characteristics of being a port city today providing space for encountering, trading, and transition functions for different cultures the designing of new mega projects led by the the neo-liberal global approaches causes morphological, typological and social transformations and gentrification of the area creating the need of discussion and investigation.

___

  • Akın, N. (2002). 19. yüzyılın ikinci yarısında Galata ve Pera. İstanbul: Literatür Yayınevi.
  • Annuaire Oriental, (1905). (Indicateur Oriental) du Commerce. SALT Arşiv. İstanbul
  • Annuaire Oriental, (1885). (Indicateur Oriental) du Commerce, Adresses des Hans de Galata, SALT Arşiv, İstanbul.
  • Candemir,Y. ve Kavzaoğlu,T. (2009). İstanbul Goad haritalarının bilgi sistemine aktarılması ve değişim analizi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 11-15 Mayıs, Ankara.
  • Çelik, Z. (1993). The remaking of Istanbul. London: University of London Press.
  • Dağdelen, İ. (2005). Cadastre de la ville de constantinople VI cercle municipal. İstanbul: İBB.
  • Dağdelen, İ. (2007). Charles edouard Goad’un İstanbul sigorta haritaları. İstanbul: İBB.
  • Institut Français d’Etudes Anatoliennes (IFEA) Harita Arşivi.
  • İstanbul Ansiklopedisi,(1986). Gülersoy, Ç. Tophane maddesi, 7, 276.
  • İstanbul Ansiklopedisi, Kazgan, H., Galata Borsası maddesi, 3, 356.
  • Jacques Pervititch sigorta haritalarında İstanbul. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Kafescioğlu, F. ve Öncel, D. (2014). Beyoğlu’nda 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı konutu mekân organizasyonunda izlenen gelişim. Mimarist, 51,Güz, 27.
  • Koçak, Y., Ademoğlu, A., Beşli, A., Eraslan, Z. ve Akçay, Y. (2013). Sultan II. Abdülhamid devri harita ve planlarında İstanbul. İstanbul: İBB, Kültür AŞ. Yayınları.
  • Kömürcüyan, E. Ç. (1988). İstanbul tarihi XVII. asırda İstanbul. İstanbul: Eren Yayıncılık.
  • Mamboury, E. (1951). Istanbul touristique. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi.
  • Okur, E. (2011). Galata surlarının yıkılma süreci. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
  • Öncel, D. (2012). 19. yüzyıl ortasından 20. yüzyıl başına Karaköy Meydanı ve yakın çevresinin dönüşümü. Mimarist, 46, Kış, 72.
  • Öncel, D. ve Kafescioğlu, F. (2005). 1858-1860 Galata, Pera ve Pangaltı planı. Mimarist, Bahar, 18, İstanbul.