Burhânî Bilimlerin Konu, İlke ve Mesele Ayrımının İbn Sînâ ve Sonrasındaki Bazı Uygulamaları

Burhân, Aristoteles mantığında kesin çıkarıma dayalı bir yöntemdir. Aristoteles, ilk kez burhânî bilimler için konu, ilke ve mesele hususunu ele almıştır. İslam felsefesinde el-Fârâbî tarafından da kabul gören bu husus, İbn Sînâ tarafından sistematik hale getirilerek metafiziğe uygulanmıştır. İbn Sînâ sonrasında el-Gazzâlî bu çerçevede kelam ilminin konu ve meselelerini ortaya koyar. Daha sonra el-Urmevî bu bağlamda kelam ve metafiziğin konu ve meselelerini irdeleyerek bu ilimleri birbirinden ayırır. Sadreddîn el-Konevî ve sonrasında Dâvûd-i Kayserî bu metodoloji ile tasavvufu temellendirirken; el-Cürcânî de el-Urmevî’den farklı bir yaklaşımla kelamın konu ve meselelerini ele alır. İbn Haldûn da konu, ilke ve mesele ayrımını yeni bir bilim olarak ortaya koyduğu umran ilmine tatbik eder. Bu çalışmamızda, ilimler için bilimsellik ölçütü olarak görülen konu, ilke ve mesele ayrımının Ortaçağ İslam düşüncesindeki metafizik, kelam, tasavvuf ve umran ilmi bağlamında bazı uygulamalarını ele aldık. Bunu yaparken sosyal bilimlerin ve felsefenin temel yöntemlerinden olan anlama, yorumlama, mukayese etme ve değerlendirmeye dayalı bir metot izledik.

Anahtar Kelimeler:

İbn Sînâ, burhân, konu, ilke

Some Applications of the Distinction of Subject Principle and Investigation of Demonstration Sciences in Avicenna and After Him

For the first time, Aristotle has dealt with the subject, principle and investigation for the sciences of demonstration. For the first time this issue was made systematic by Avicenna in Islamic philosophy and in this context, he put forward the subjects, principles and investigations of metaphysic as an independent science. In this context, the issue of what is the role of this methodology in the emergence of new sciences in Islamic thought of the Middle Ages has been an issue to be emphasized. Likewise, the place of this systematic in today's understanding of science is a matter of curiosity. In this study, we discussed some applications of the distinction of subject, principle and investigation which are regarded as scientific criteria for the sciences in the context of metaphysic, kelam, sufism and umran in the Islamic thought in the Middle ages. Within the framework of this methodology, we have come to the conclusion that independent sciences emerge and this understanding is still the basic criterion for sciences. In doing so, we have followed a method based on understanding, interpretation, comparison and evaluation, which is one of the basic methods of social sciences and philosophy.

Keywords:

Avicenna demonstration, subject, principle, investigation,

PDF

___

KAYNAKÇAAristoteles. (2010). Metafizik. (çev. A. Arslan). İstanbul: Sosyal Yayınları. Aristoteles. (1991). Posterior analytics. Jonathan Barnes (edit.). Complete Works of Aristotle içinde. Princeton: Princeton University Press. el-Cürcânî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-mevâkıf. I-II-III. (çev. Ömer Türker). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Demirli, E. (2007). ‘Varlık olmak bakımından varlık’ ifadesinin sûfîlerce yeniden yorumlanması ve bu yorumun metafizik sonuçları. İslam Araştırmaları Dergisi. 18, 27-47.el-Fârâbî. (2012). Kitâbu’l-burhân. (çev. Ö. Türker ve Ö.M.Alper). İstanbul: Klasik Yayınları.el-Gazzâlî. (1994). el-Mustasfâ. I-II. (çev. Yunus Apaydın). İstanbul: Klasik Yayınları.Güven, S. (1999). Toplumbilim. Bursa: Ezgi Kitabevi.Hânsârî, M. (1356 (hş.)). İlâhiyyât ez nazar-i İbn-i Sînâ, Zemîme Mecelle-i Dânışkede-i Edebiyât û Ulûm-i İnsânî-yi Dânişgâh-ı Tahrân. 3, 1-17.İbn Haldûn. (2011). Mukaddime. (çev. Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları. İbn Sînâ. (1383/2004). Dânişnâme-i ‘alâî:İlâhiyyât. (thk. Muhammed Mu‘în). Hemedân: Dânişgâh-i Bû Alî Sînâ.İbn Sînâ. (1391(hş.)). Dânişnâme-i ‘alâî:Mantık. Risâle-i mantık-ı Dânişnâme-i ‘Alâî içinde. (tsh. Nevâb Mekrabî). Tahrân: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmî-yi Sadrâ. İbn Sînâ. (2005). el-İşârât ve’t-tembîhât. (çev. A. Durusoy, M. Macit ve E. Demirli). İstanbul: Litera Yayınları.İbn Sînâ. (1992). en-Necât fî’l-Mantık ve’l-İlâhiyyât. I-II. (thk. Abdurrahman Umeyra). Beyrut: Daru'l-Cîl. İbn Sînâ. (2006). eş-Şifâ: II. Analitikler/Burhan. (çev. Ö. Türker). İstanbul: Litera Yayınları. İbn Sînâ. (2005). eş-Şifâ:İlâhiyyât the metaphysics of the Healing, a parallel English-Arabic text. (trans. M. Marmura). Utah: Brigham Young University Press.Kayserî, D. (2013). Risâle fi ilmi't-Tasavvuf ve şerhu te’vilatı besmele. (çev. M.Bedirhan). İstanbul: Nefes Yayınları.Konevî, S. (2002). Miftâh-ı gaybi’l-cem ve’l-vücûd. (çev. Ekrem Demirli). İstanbul: İz Yayıncılık.Kutluer, İ. (2002). İbn Sînâ ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayınları.Mekrabî, N. (1391 (hş.)). Şerh-i kıt‘ahâ-yi risâle-i mantık. Risâle-i mantık-ı danişnâme-i ‘alâî içinde. Tahrân: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmî-yi Sadrâ. Rickman, H.P. (2000). Anlama ve İnsan Bilimleri. (çev. M. Dağ). Samsun: Etüt Yayınları.Taplamacıoğlu, M. (1969). Genel Sosyoloji Üzerine Bir Deneme. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.Türker, Ö. (2008). ‘Birden bir çıkar’ ilkesinin Sadreddin Konevî tarafından yorumlanması. I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri içinde. (s. 233-236). Konya: Mebkam Yayınları. Türker, Ö. (2014). Metafizik nedir? İbn Sînâ’nın Kitâbu’ş-şifâ el-İlâhiyyât’ı bağlamında bir tahlil. Diyanet İlmi Dergi. 50/1, 15-26.Türker, Ö. (2006). Mukaddime’de akli ilimler algısı: İbn Haldûn’un ‘bireysel yetenekler’ teorisi. İslam Araştırmaları Dergisi, 15, 33-50.el-Urmevî, S. (2009). Risâletü fî’l farki’l beyne nev‘ey el-ilmi’l-İlâhî. (thk. Burhan Köroğlu). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 36, 95-106.