TEHÂFÜT EKSENLİ KELÂM-FELSEFE TARTIŞMALARINDA NEFİSLERİN BEDENLERE TEKRAR İADESİ MESELESİ

Filozoflar genel olarak nefis meselesini, din ile felsefenin ortak konuları arasında görmüşler ve bu meseleyi bedeni yönetmesi açısından tabiat ilimlerinin, varlık olması bakımından ise metafizik ilminin kapsamında ele almışlardır. Onlara göre bedenin büyümesi, üremesi, düşünmesi, muhakeme etmesi gibi dışavurumlar sadece beden tarafından yürütülemez. Bu durum doğal olarak bedenden ayrı ama bedene birleşen ya da bedenin kendisine bitiştiği bir gücün varlığını da akıllara getirmektedir. Bu bakımdan Kindî, Fârâbî ve özellikle de İbn Sînâ’nın nefis hakkındaki birikimi bize Meşşâî filozoflarda nefis konusunun önemli bir yer işgal ettiğini göstermektedir. Bu makale nefis hakkındaki bu birikimin Gazzâlî boyutuyla tartışmaya açılmış belli kısımlarını ele alacaktır. Bilindiği gibi kelâm-felsefe tartışmalarının en önemli konusu Gazzâlî ile filozoflar arasındaki Tehâfüt eksenli tartışmalardır. Bu bağlamda nefslerin yeniden dirilişi, Tehâfüt içerisinde filozofların ve özellikle İbn Sînâ’nın tekfir ile itham edildiği bir mesele olunca, Tehâfüt tartışmalarında İbn Sînâ’nın nefis hakkındaki görüşlerinin açığa çıkarılmasını ve bu tartışmalarda Gazzâlî ithamının ne kadar doğru olduğunun belirlenmesini lüzumlu hale getirmektedir. Mevzubahis bu tartışmalar geniş perspektiften nefsin ölümden önce ve sonraki durumunu, dirilişin mahiyetini, bu konuda nakledilen üç yorumun değerlendirilmesini ve ruh göçünün geçersizliğini kapsamaktadır. Bu çalışma, bunlardan nefislerin bedenlere iadesi hakkındaki bazı tartışmaları irdelemekte ve bu konuda hem Gazzâlî’nin hem de İbn Sînâ’nın genel kanaatini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Gazzâlî, İbn Sînâ, Tehâfüt, Meâd, Nefis

The Problem of Reintegration of Souls into Bodies Through the Discussion in the Islamic Theology and Philosophical Debates in the Context of Incoherence of the Philosophers

Philosophers have generally considered the question of the soul between the common themes of religion and philosophy, and they have dealt with the matter within the context of the science of nature in terms of body-directing and in the context of metaphysical identification in terms of being. According to them, expressions such as the growth, rearing, thinking, reasoning of the body can not be carried out only by the body. This situation naturally brings about the existence of a separate body but a body that is composed of the body or that the body is attached to it. In this respect, Kindī, Al-Fārābī, and especially Ibn Sīnā's knowledge about his soul shows us that the exquisite subject occupies an important place in Messai philosophers. This article will discuss certain parts of this accumulation of the soul that have been open to discussion through the G̲h̲azzālī aspect. As it is known, the most important point of the Islamic theological-philosophical debates is the debate among the G̲h̲azzālī and the philosophers on the subject of the axis of the Incoherence of the Philosophers. In this context, the resurrection of the souls has made it necessary for Ibn Sīnā to reveal his views on the soul and to determine how true the allegation of G̲h̲azzālī is in these discussions in the debates of Incoherence of the Philosophers, as philosophers and especially Ibn Sīnā in Incoherence of the Philosophers is a matter accused by the out of faith. These discussions include, from a wider perspective, the nature of the before and after death of the self, the nature of the resurrection, the evaluation of the three interpretations conveyed in this regard, and the invalidity of spiritual emigration. This study examines some of these discussions about the healing of the souls and reveals the general conviction of both G̲h̲azzālī and Ibn Sīnā.

Keywords:

Again Resurrection, G̲h̲azzālī, Ibn Sīnā, Incoherence of the Philosophers, Soul,

PDF

___

Acar, Rahim, “Allah’ın Cüz’ileri Bilmesi: Klasik İbn Sînâ Yorumunun Değerlendirilmesi”, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, Sy. 20, 2006-1.
Altıntaş, Hayrani, İbn Sînâ Metafiziği, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1992.
Çapku, Ahmet, İbn Sînâ, Gazzâlî ve İbn Rüşd Düşüncesinde Ahiret, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2015.
Çetinkaya, Bayram Ali, “İsmail Hakkı İzmirli Düşüncesinde Gazzâlî”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, cilt:13, Sy. 3-4, 2000.
Cürcânî, Seyyid Şerif (ö. 816-1413), Şerhu’l-Mevâkıf, Matbaa Amira, III, İstanbul 1893.
Deniz, Gürbüz, “Gazzâlî’yi Anlamanın Usûlü”, Diyanet İlmi Dergi, cilt. 47, sy.3, s. 7-26.
__________, “İbn Sînâ’da Ruhsal Diriliş ve Bazı İtirazlar, Eskiyeni, Sy. 29, Güz, 2014, s. 103-120.
Firûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Yakup (ö. 817/1415), Basâiru Zevi’t-Temyîz fi Letâifi’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Muhammed Ali Neccar, Mektebetü’l-İlmiyye, II, Beyrut.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed et-Tûsî (ö. 505/1111), Faysalû’t-Tefrika, thk: Semih Duğeyin, Beyrut 1993.
__________, “el-Maznun’u Bihi Ala Gayri Ehlihi”, Mecmuatü’l-Rasâil (içinde), Lübnan 1994.
__________, Makâsıdü’l-felâsife, çev. Cemaleddin Erdemci, Vadi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1997.
__________, Tehâfütü’l-felâsife, Süleyman Dünya neşri, ter. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, Klasik Yayınları, II. Baskı, İstanbul 2009.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (ö. 595/1198), “el-Keşf an Menabici’l-Edille fi Akaidi’l-Millel/Ahiret ve Ahvali”, Felsefe ve Ölüm Ötesi (içinde), haz. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn (ö. 428/1037), en-Necât el-İlâhiyât, Mısır 1351.
__________, Kitâbu’n-Nefs/en-Nefs min Kitâbi’ş-Şifa, nşr: İslâmî İlimler Merkezi, 3. Baskı, İran 1387.
__________, fi Aksâmi’l-Ulûmi’l-Akliyye, nşr. Abdülemir Z. Şemseddin, Beyrut 1988.
__________, eş-Şifa, el-İlâhiyat: Metafizik I, çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yayınları, İstanbul 2004.
__________, eş-Şifa, el-İlahiyat: Metafizik II, çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yayınları, İstanbul 2005.
__________, “eş-Şifa/el-İlahiyat”, Felsefe ve Ölüm Ötesi (içinde), haz. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
__________, “el-Adhaviyye fi’l-Meâd”, Felsefe ve Ölüm Ötesi (içinde), haz. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
__________, Risale fi’s-Saâde ve’l-Hucceci’l-Aşare, alâ En-Nefsi’l-İnsaniyyeti’l-Cevher, thk. ve çev. Fatih Toktaş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.
__________, “el-Kasîdetü’l-Ayniyyetü’r-Rûhiyye fi’n-nefs”, Felsefe ve Ölüm Ötesi (içinde), haz. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
__________, Dânişnâme-i Âlâî/Hikmetü’l-Âlâiyye Nüshası, ter: Murat Demirkol, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
__________, en-Necât fi’l-Mantık ve’l-İlahiyat, çev. Kübra Şenel, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2013.
İzmirli, İsmail Hakkı (ö. 1946), İslâm’da Felsefî Akımlar, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1997.
Kuyel, Mübahat Türker, Üç Tehâfüt Bakımından Felsefe-Din Münasebeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1956.
Okumuş, Mesut, Kur’an’ın Felsefi Okunuşu İbn Sînâ Örneği, Araştırma Yayınları, Ankara 2003.
Özarslan, Selim, İslâm Kelâmında Ölüm ve Ölüm Ötesi Doktrini, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Ankara 1999.
Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn (ö. 606/1210), “el-Metâlibu’l-Âliye mine’l-İlmi’l-İlâhî”, Felsefe ve Ölüm Ötesi (içinde), haz. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2011.
Toktaş, Fatih, Meşşâî Filozoflarda Felsefe Eleştirileri, Klasik Yayınları, İstanbul 2004.
Üsküdârî, Mehmet Emin (ö. 1736), Telhîs-u Tehâfüti’l-hukema, trc. Kamuran Gökdağ, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
Yar, Erkan, Müslüman Kelâmında Ruh-Beden İlişkisi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1999.