HORASAN ŞEHİRLERİNDEKİ ALIŞVERİŞ MEKÂNLARI VE BU MEKÂNLARDA SATILAN ÜRÜNLER (8-10. YÜZYILLAR)

Şehir, toplum ve bireyin hayatını kuşatıcı rollere sahip olduğu kadar, iktisadî faaliyetlerin de yön vericisi olmuştur. Politik bir değere haiz olan bu mekânın köy ve benzeri yerleşim birimlerinden farklılığı düzenliliği, sınırı ve kuralları olan bir yer olmasıdır. Çünkü sosyal ve iktisadî bağlamda çıkması muhtemel anlaşmazlıkları çözecek hukuk kuralları da burada ortaya çıkmıştır. Örneğin İslam dünyasının her bölgesinde ve şehrinde var olan “hisbe teşkilatı” şehirdeki iktisadî anlaşmazlıkları çözmek ve düzeni sağlamak için vardı. İktisadi faaliyetlerinin asıl gerçekleştiği yerler, şehirlerdir. Şehirlerde ekonomik hayat çarşı-pazarda vuku bulmaktadır. Şehirleşme Horasan bölgesinde erken bir zamana tarihlenmektedir. Horasan bölgesinde şehir hayatının iktisadî akışının gerçekleştiği çarşı-pazar/sûk/bâzâr adlı mekânlar, İslamiyet’in başından itibaren bölgenin her şehrinde mevcuttu. Bölgede toplumun ihtiyaç duyduğu her türlü ürün bu mekanlarda bulunmaktaydı. 10. Yüzyıl İslam coğrafyacıları bölgedeki çarşıların ihtisaslaşmalarına dair bilgiler sunmaktadırlar. Bu çalışmada ilk olarak Horasan şehirlerindeki çarşı-pazarlar hakkında genel bilgiler verilecektir. Ardından Bölge şehirlerindeki çarşı-pazarlar ayrı ayrı sunulacak olup, bu mekânlardaki işleyiş ve denetime de değinilecektir. Son olarak ise çarşı-pazarda ticarete konu olan ürünler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Horasan, Şehir, Çarşı, Pazar, Ticaret

Commercial Places in Khorasan Cities And Products Sold at This Place (8-10. Centuries)

Absract: Economic activities take place mostly in cities. The urbanization in the Khorasan region is very old. There have been markets in every city since the beginning of Islam in the region. All kinds of products were available here. Islamic geographers of the 10th century give information about the specialization of regional markets. In this study, firstly, general information about the markets of Khorasan cities will be given. Then, each city's markets will be presented separately. Finally, the products sold in the markets will be evaluated.Summary:The city affects the life of society and the individual. The city is also the engine of economic activities. A place with city limits and rules. laws that solve potential social and economic conflicts have also emerged here. For example, it solved economic conflicts and maintained order in all regions and cities of the Islamic world. Urban life is closely linked to trade, industry and agriculture. The cities were fed with food from rural areas. This led to an intense relationship between the city and the countryside. This was made possible by the class of commerce. In Khorasan, the city was in close contact with commerce, industry and agriculture. Parallel to the domination of the Abbasids, there have been developments in the Islamic world. Cities have been an important part of the development of this period. Because the purchases took place in the cities. Baghdad is an important indicator of the economic development of this period. Baghdad, built regularly, was built by competent people. In the city, a unique order has been created: markets, markets, inns and fairs. One of the characteristics of medieval cities is the consideration of ethnic, religious and regional elements. This was taken into account during the construction of the city of Baghdad. The city was built on the basis of citizens, ethnic and religious groups in keeping with the spirit of the times.Urbanization is very old in the region of Khorasan. According to pottery materials, the Khorasan settlement goes back five thousand years. In the Middle Ages, the cities of Khorasan are an example of oriental urbanism and especially of the urbanism of Iran. The physical construction of cities here; It consisted of Kûhendiz, ehristan and Rabaz. And there was a city wall around the city. Kûhendiz was surrounded by şehristan. The administrative building, the Mint and the prison where the governors were present were present in the şehristan. The doors on the şehristan hall were opened to the rabad. There are in the Kûhendiz, bazaars, shops, mosques, baths, palace members, civil servants and big merchants, madrasahs and caravanserais. Rabaz, another element of the city, were surrounded the şehristan. In Rabaz; the market place, artisans, gardeners and field owners were lived. The market in the Khorasan had developed. The bazaars, built in different areas of expertise, were arranged around the mosque according to their location. Markets, which are another place of commerce, have developed in every city in the region. For foreign traders, caravanserais were established. Market control at the bazaar was carried out with Hisbe organization. The officer who did this was called the muhtesip. The four metropolitan cities of Nîşâbûr, Merv, Herat and Belh, were important trading centers in the Middle Ages. Besides, there were small trade centers here. In the specialty markets of these cities, local and other products have been sold. The major traders in the area lefting the products at the hostel located at the entrance of the city. The products left in these inns were taken by local merchants and taken to the markets. The markets in the region are designed accordingly. In Khorasan, importance is given to the market. These places were inspected and controlled by Hisbe organization. The products made in Horasan were first sent to local towns. Cotton, linen, cereals, industrial products and dried fruits are exported to remote areas. These products were sold mainly in the markets of Kirman, Maveraünnehir, Harîzm and Baghdad. It has also taken its place on foreign markets, from India to Andalusia. In addition to the products manufactured here, the region also made a significant gain thanks to raw materials and imported products. Both cotton and cotton products were exported from Khorasan. Wool and linen products have also been exported. Cotton and cotton products were mainly exported from Nîsâbûr and Merv. Bûsenc's valuable timber was the most important export item. Grain products have been exported from cities such as Nîsâbûr, Merv, Belh and Serahs. Herat is a supplier of confectionery. Spices such as musk, amber, almond and cinnamon were exported from the region. The fruits produced in Khorasan were healthy, durable and delicious. They have been preferred inside and outside the region. Imported products; Weaving, lumber, fur, wool, silk weaving, various animals, animal skins and weapons. Cûndişabur sugar was imported. Trade in the region had developed. Therefore Horasan has been the resort of the class of merchants in the world. Here, the administration's intervention in trade was limited. This enabled the price policy to work freely. Despite the limited opportunities of the period, economic development in Khurasan was an important level.

Keywords:

Khorasan, City, Bazaar, Goods, Trade,

PDF

___

Alston, Richard, “Roma Dönemi Mısır’ında Ticaret ve Kent”, Ticaret, Tüccarlar ve Antik Kent, Homer Kitabevi, çev. Ömür Harmanşah, İstanbul 2010.
Bakır, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasının Tekstil Sanayi Giyim Kuşam Moda, Ankara 2005.
__________, “Ortaçağ İslam Dünyasında Deri Tahta ve Kâğıt Sanayi,” Belleten, İstanbul 2000.
__________, Ortaçağ İslam Dünyasının Taş Toprak Madenleri Sanayisi, Bizim Büro Basım Yayınları, Ankara 2001.
Bekrî, Ebu Ubeyd, Kitabü’l Mesâlik ve’l-Memâlik, Darûl-Arabiyye Yayınları, Tunus bty.
Birûnî, Ebu Reyhan Muhammed b. Ahmed, el-Cemahir fi Ma’rifeti’l-Cevahir, thk Yusuf Hadi, Alemu’l-Kutub, Beyrut 1984.
Bullıet, Richard W. The Patricians of Nishapur, Cambridge Press, Cambridge 1972.
Can, Yılmaz, İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı, TDV Yayınları, Ankara 1995.
Cansever, Turgut, İslam’da Şehir ve Mimari, İz Yayıncılık, İstanbul 1997.
Cahen, Claude, “ Ekonomi, Toplum ve Müesseseler”, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, çev. Ufuk Uyan-P. M. Holt- A.K.S. Lambton- B. Lewis, Hikmet Yayınları, İstanbul 1989.
Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr b. Mahbub el-Kinani, el- Leysi, et- Tebessur bi’Ticare, çev. Mahfuz Söylemez, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 2001.
Cezar, Mustafa, Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul 1977.
Chalmeta, Pedro, “Pazarlar”, İslam Şehri, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1992.
Dımaşkî, Ebu Fazl Cafer b. Ali, (ö. X. ya da XI. yüzyıllar), el-İşare ila Mahâsini’t-Ticare, çev. A. Bakır, Ortaçağ ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Bizimbüro Basımevi, Ankara 2008.
Frye, Richard Nelson, Orta Asya Mirası, Antik Çağlardan Türklerin Yayılmasına, çev, Füsun ve Tunç Tayanç, Arkadaş Yayınları, Ankara 2009.
Hartmann, R. “Belh”, İA, MEB Yayınları, İstanbul 1986.
Heyd, W. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal, TTK Yayınları, Ankara 1975.
Hitti, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul 2011.
Hınz, Walther, İslam’da Ölçü Sistemler, trc. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1990.
Hizmetli, Mustafa, Endülüs’te Hisbe Teşkilatı, TDV Yayınları, Ankara 2011.
Honıgmann, E. “Nişapur”, İA, MEB Yayınları, İstanbul 1964.
Hudûdu’l-Âlem Mine’l-Meşrik ile’l-Mağrib, nşr. V. Minorsky, çev. A. Duman, Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.
İbn Butlan, el-Hasan el-Muhtar b. el-Hasan, Risâle Câmi’a Fünûn Nâfi’a fi Şirâ er-Rakîk ve Taklîbi’l-Abîd, thk Abdusselâm Hârûn, çev. Abdulhalik Bakır, Ortaçağ Medeniyetine Dair ÇEviriler I, Bizimbüro Basımevi, Ankara 2008.
İbn Fadlan, İbn Fadlan Seyahatnamesi, çev. Ramazan şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
İbn Havkal, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî, Suretu’l-Arz, haz. E.J. Brill, 2. Baskı, Leiden 1939.
İbn Hurdâzbih, Ebü’l-Kasım b. Abdullah, (ö. 912), Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, ed. M. J. de Goeje, Brill Press, Leiden 1967.
İbn Uhuvve, Muhammed b. Ahmed el-Kureşi, Mealimu’l-Kurbe fi Ahkami’l-Hisbe, thk. Reuben Levy, Messrs Luzac, 1938 London.
İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed el-Farisi el-Kerhi, Mesalik ve Memalîk, nşr. M. J. de Goeje, Leiden 1967.
Kalkaşandî, Ebu Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ali b. Ahmed, Subhu’l-A’şa fi Sınaa’ti’l-İnşa, thk. Muhammed Hüseyin Şeemseddin, Dâru’l- Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut 1987.
Kazvinî, Ebu Yahya Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmud, Âsaru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Dâru Sadır, Beyrut bty.
Kramer, J. H. İslam Medeniyeti Tarihinde Coğrafya ve Ticaret, çev. Ömer Rıza, Asarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, İstanbul 1934.
Lombart, Maurice, İslam’ın Altın Çağı, çev. Nezih Uzel, Pınar Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2002.
Makdisî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, Ahsenu’t-Tekâsîm fi Marifeti’l-Ekalim, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 1992.
Mazahari, Ali, Ortaçağ’da Müslümanların Yaşayışları, çev. Bahriye Uçok, Ankara 1972.
Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti, çev. Salih Şaban, İnsan Yayınları, İstanbul 2000.
Muhammed Hasan, Zeki, el-Fünûnu’l-İslâmiyye, Dâru’l-Fikri’l-Arabi, Kahire bty
____________, Fünûnu’l-İraniyye fi’l-Asri’l-İslamî, Dârü’r-Raidi’l-Arabî, Beyrut 1981.
Özgüdenli, Osman, “Merv”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2004.
____________, Osman Gazi “Nîşâbûr”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2007.
Pırenne, Henri, Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi, çev. Uygur Kocabaşoğlu, İletişim Yayınları, 2014.
Pırlanta, İsmail, Fethinden Samanîlerin Yıkılışına Kadar Nişabur, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2017.
Piyadeoğlu, Cihan, Güneş Ülkesi Horasan, Büyük Selçuklular Dönemi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2012.
Sayan, Yüksel, “Serahs”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2009.
Strange, Guy le, The Lands of the Eastern Caliphate, Institut für Geschichte der Arabischen, Frankfurt 1993.
Şeyzerî, Abdurrahman b. Nasr, Nihayetu’r-Rutbe fi Talebi’l-Hisbe, haz. Abdullah Tunca, İstanbul 1993.
Usta, Aydın, Türklerin İslamlaşma Serüveni, Yeditepe Yayınları, Aralık 2007.
Tez, Zeki, Tekstil ve Giyim Kuşamın Kültürel Tarihi, Doruk Yayınları, İstanbul 2009.
Yakûbî, İbn Vazıh Ahmed b. İshak b. Cafer, el-Buldan, Darü’l-Kitabi’l-İlmiyye, Beyrut 2002.
Yakubovsky, A. “Merv”, İA, MEB Yayınları, İstanbul 1987.
Yakutu’l-Hemevî, Ebu Abdullah Şihabüddîn, Mu’cemu’l-Buldan, nşr. Ferdinand Wüstenfeld, Tarihu’l-Ulumu’l-Arabiye, Frankfurt 1994.
Yüksel, Ahmet Turan, “Kuruluş Döneminde Bağdat’ın Ticari Yapısı ve Ticari İlişkileri, İslam Medeniyetinde Bağdat Uluslararası Sempozyumu, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2008.
Zahoder, B. Selçuklu Devletinin Kuruluşu Sırasında Horasan”, çev. İsmail Kaynak, Belleten, Ekim, Ankara 1955.