17. VE 18. YÜZYIL KIBRIS KADI SİCİLLERİNE GÖRE KÖLELİK İDDİASI KARŞISINDA HÜRLER VE ÂZATLILAR

Bu çalışmada 17. ve 18. yüzyıl Kıbrıs şer‘î mahkeme kayıtlarında yer alan köleliğin veya hürlüğün dava konusu edildiği vakalar incelenmiştir. Araştırmada bu davaların temel olarak iki kategoriye ayrıldığı ortaya çıkmıştır. Bunların birincisini âzatlık, ikincisini ise hürlük davaları oluşturmaktadır. Âzatlık davaları genellikle âzat edilen kölelerin âzatlıklarının inkârı sebebiyle meydana gelmiştir. Burada davacılar kimi zaman mevlalar (köle sahipleri) kimi zaman da âzatlılar ya da köleler olabilmiştir. Çalışmada 32 adet âzatlık davasının 28’inde (%88) âzatlığın ispatlandığı 4’ünde ise ispatlanamadığı ortaya çıkmıştır. Âzatlıların kazandığı davaların neredeyse tamamı âzatlık işlemine şahitlik eden “hür” kişilerin mahkeme huzuruna çıkarak bu durumu beyan etmeleriyle sağlanmıştır. Hürlük davaları ise dolandırıcı olarak adlandırılabilecek kişilerce hür kişilerin köle olarak satılmaları neticesinde ortaya çıkmıştır. Bununla beraber kimi zaman kasıtlı ya da kasıtsız olarak hür kişilere yönelik kölelik iddiasında bulunulması da bu davaların sebepleri arasında yer almıştır. Hürlük iddiasıyla açılan tüm davalar, hürriyet arayışında olan davacılar lehine sonuçlanmıştır. Bu bağlamda kölelik isnadına maruz kalan ya da köle olarak satılan kişilerin Kıbrıs halkından olmadıkları, buna rağmen hürlüklerini ispatlama ve elde etme imkânına kavuştukları da gözlenmiştir.

Freemen and Freedmen against Claim of Slavery According to Cyprus Qadi Records between 17th and 18th Centuries

In this study, cases, in which slavery or freedom was in dispute in the 17th and 18th century Cyprus ecclesiastical court records, were analyzed. In the research, these cases were revealed to be separated into two categories basically. The first category includes emancipation cases; while the second category includes freedom cases. Emancipation cases usually occurred because the emancipations of freed slaves were denied. Hereby, claimants could have been sometimes Masters (slave owners) and sometimes freedmen or slaves. In this study, of the 32 emancipation suits, it was revealed that in 28 cases (88%) the emancipation was proved, but unproved in 4 cases. Nearly all cases that the freedmen won were made by “free” individuals who appeared at the court and became witness and gave their statements for freedmen.Freedom cases, on the other hand, emerged due to the fact that freemen were sold as slaves by individuals who can be called as fraudulent. Nonetheless, sometimes intentional and sometimes unintentional slavery claims against free people took place among the causes of these cases. All cases opened with the claiming for freedom resulted in favor of claimants who were in search of liberty. In this context, it was observed that the individuals either exposed to the imputation of slavery or sold as slaves were not from Cyprus; however, they proved their freedom and attained their liberty.

___

  • Kıbrıs Kadı Sicilleri, 1B, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22.
  • Abacı, Nurcan, Bursa Şehrinde Osmanlı Hukukunun Uygulanması (17. yy.), T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara 2001.
  • Akgündüz, Ahmed, İslâm Hukukunda Kölelik-Câriyelik Müessesesi ve Osmanlı’da Harem, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2006.
  • Aktan Hamza, “Vesâyet”, İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, IV, İstanbul 1997.
  • Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Hars Yay., İstanbul 2005.
  • Bardakoğlu Ali, “Vesâyet”, DİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi), XLIII, İstanbul 2010.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, I-VIII, Bilmen Yayınevi, İstanbul, tsz.
  • Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahihü'l-Buhârî, el-Mektebetü'l-İslâmiyye, İstanbul 1979.
  • Cin Halil – Akyılmaz Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yay., Konya 2003.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani, Sünenu Ebî Dâvûd, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Dârü'l-Fikr, Beyrut, tsz.
  • Engin, Nihat, Osmanlı Devleti’nde Kölelik, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
  • Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
  • Fendoğlu, Hasan Tahsin, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Kölelik ve Câriyelik, Beyan Yayınları, İstanbul, 1996.
  • Güler, Ümit, 17. ve 18. Yüzyıl Kıbrıs Şerʻiyye Sicillerine Göre Müslüman-Zimmî İlişkileri ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bil. Enst., Bursa 2015.
  • Hamîdullah, Muhammed, İslâm’da Devlet İdaresi, çev. Hamdi Aktaş, Beyan Yay., İstanbul 1998.
  • Hamîdullah, Muhammed – Aydın, Mehmet Âkif, “Köle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVI, İstanbul 2002.
  • Karaman Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, İz Yay., İstanbul 2001.
  • Mahmesânî Subhi, el-Mebâdiü'ş-Şer‘iyye ve'l-Kânûniyye fi'l-Hacr ve'n-Nafakât ve'l-Mevâris ve'l-Vasiyye, Dârü'l-İlm li'l-Melâyîn, Beyrut 2002.
  • Muhammed Kadri Paşa, el-Ahkâmü'ş-Şer‘iyye fi'l-Ahvâli'ş-Şahsiyye, dirâse ve thk. Muhammed Emin Saraç, Ali Cum‘a Muhammed, Dârü's-Selâm, Kahire 2006.
  • Müslim, Ebû'l-Huseyn el-Kuşeyrî en-Nîsâburî Müslim b. el-Haccâc, Sahihi Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, Beyrut 1956.
  • Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, I-III, İstanbul 1983.
  • Sak, İzzet, Şer’iyye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler 17. ve 18. Yüzyıllar, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1992.
  • Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, Sünenü’t-Tirmizî, tahkik ve şerh İbrâhim Atve İvaz, Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1975.
  • Ulvân, Abdullah Nâsıh, Nizâmü’r-rık fi’l-İslâm, Dâru’s-Selâm, Yayım Yeri Yok 2004.