Tanzimat Yazarlarında Sosyal Sınıf-Sanat Anlayışı İlişkisi: Bir Edebiyat Sosyolojisi Analizi

Edebiyat-toplum etkileşimini tüm cepheleriyle ele alan müstakil bir araştırma sahası olarak edebiyat sosyolojisi; toplumsal yapı, değer ve müesseselerle sanatsal ürünler arasındaki karşılıklı ilişkiyi sorunsallaştırır. Yazarın sınıfsal aidiyetinin, sanat anlayışının biçimlenmesinde etkili olup olmadığı sorusu etrafında gelişen kuramsal tartışmalar, edebiyat sosyolojisinin güncel problemlerinin başında gelmektedir. Yazar sosyolojisi bağlamında sürdürülen bu tartışmalarda hakim yaklaşım, sanatçının estetik yönelimlerinin, mensubu bulunduğu toplumsal sınıfın ideolojisi tarafından tayin edildiği yönündedir. Bu çalışmanın amacı, konuyu Tanzimat yazarları özelinde ele alarak sosyal sınıf-sanat anlayışı ilişkisinin mutlak bir belirleyicilik esasına dayanmadığını ortaya koymak; bu suretle literatürdeki tartışmalara farklı bir perspektiften bakılmasını sağlamaktır. Bu bağlamda öncelikle söz konusu alandaki tartışmaların kuramsal içeriği hakkında bilgi verilecek; ardından edebiyat sosyolojisi açısından Tanzimat devri Türk edebiyatına yönelik genel bir bakış geliştirilecektir. Son bölümde ise Tanzimat edebiyatçılarının sınıfsal kökenleriyle sanat anlayışları arasındaki ilişki analiz edilerek ulaşılan sonuçlar doğrultusunda bir çözümlemede bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Edebiyat sosyolojisi, Tanzimat edebiyatı, estetik, sınıf, sanat

The Relationship of Social Class and Sense of Art in Tanzimat Writers: An Analysis of a Sociology of Literature

Being a self-contained search field which handles the literature-society interaction from all aspects; sociology of literature problematizes the mutual relationship between social structures, values, institutions and works of art. Theoretical discussions questioning the impact of the writer’s class belonging on shaping the sense of art are among the most important contemporary issues of the sociology of literature. The dominant view in these discussions which are sustained within the context of the sociology of writers is that the aesthetic orientation of the artist is determined by the ideology of his social class. The purpose of this study is to reveal that the relationship of social class and sense of art is not based on an absolute decisiveness by embracing the subject specific to the Tanzimat writers and thus, offer a different perspective to discussions in the literature. In this context, first of all we will give information about the theoretical content of discussions in the aforementioned field and then develop a general perspective on the Tanzimat period Turkish literature from the viewpoint of the sociology of literature. In the final section, we will analyze the relationship between the class origin and sense of art of the Tanzimat men of letters and offer an analysis in line with the results attained.

Keywords:

Sociology of literature, Tanzimat literature, aesthetic, class, art,

PDF

___

Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İstanbul: İnkılap Kitabevi.Akyüz, Y. (2011). Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim-Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, Cilt:1, Sayı 2, 9-22.Aytaç, G. (2013). Genel Edebiyat Bilimi, İstanbul: Say Yayınları.Conrad, J. (2010). Romanın Dünyası, Roman Teorisi, Philip Stevick, Ankara: Akçağ Yayınları.Cuma, A. (2009). Edebiyat Sosyolojisi ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi – Sanat ve Bilimin Sınır Ötesi Etkileşimi- Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 22, 81-94.Dilçin, C. (2003). Cumhuriyet’in 80. Yılında Divan Şiiri Üzerine Düşünceler, Türkoloji Dergisi, Ankara: Dil ve Edebiyat Araştırmaları Derneği Yayınları, Cilt: 16, Sayı: 2, 4-21.Doğaner, Y. (2012). Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 29, Sayı: 1, 109-121. Doğan, İ. (2008). Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.Enginün, İ. (2017). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e 1839-1923, İstanbul: Dergah Yayınları.Esen, N. (2014). Hikaye Anlatan Adam: Ahmet Mithat, İstanbul: İletişim Yayınları.Gariper, C. (2009). Yenileşmenin Başlangıcı ve Öncüleri, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Editör: Dr. Ramazan Korkmaz, İstanbul: Grafiker Yayınları.Güllülü, S. (1988). Sanat ve Edebiyat Sosyolojisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.İnalcık, H. (2005). Şair ve Patron, Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme, Ankara: Doğu Batı Yayınları.Kahraman, A. (2001). Şinasi, İstanbul: Timaş Yayınları. Kaplan, M. (1978). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876, hzl. Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil, İstanbul: İÜ Edebiyatı Fakültesi Yayınları. - (2006). Nesillerin Ruhu, İstanbul: Dergah Yayınları. - (2008). Kültür ve Dil, İstanbul: Dergah Yayınları.Kemal, N. (2005). İntibah, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları.Kösemihal, N. Ş. (1967). Edebiyat Sosyolojisine Giriş, Sosyoloji Dergisi, 19-20, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.Kutlu, Ş. (1972). Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı Antolojisi, İstanbul: Bateş Yayınları.Laurenson, D.- Swingewood, A. (1972). The Sociology of Literature, New York: Schocken Books.Mardin, Ş. (1991). Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma, Türk Modernleşmesi Makaleler IV, İstanbul: İletişim Yayınları.Marx K. Engels, F. (1995). Yazın ve Sanat Üzerine I, Çev. Ömer Ünalan, Ankara: Sol Yay.Michaud, G. (2018). Bir Disiplin Olarak Edebiyat Sosyolojisinin Kurulması, Edebiyat Sosyolojisi, Editör: Köksal Alver, İstanbul: İz Yayıncılık. Moran, B. (2008). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları.- (2015). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, Ahmet Mithat’tan Ahmet Hamdi Tanpınar’a, İstanbul: İletişim Yayınları. Mutluay, R. (1976). 50 Yılın Türk Edebiyatı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Nazım, N. (1961). Yadigarlarım, hzl. Aziz Behiç Serengil, Ankara: Dün-Bugün Yayınevi.Okay, O. (2002). Teşebbüse Sarfedilmiş Bir Hayatın Hikayesi, Vesika-lık, Nu: 54, 130-136.Öz, M. (2007). Osmanlılar, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 33, 532-538.Parla, J. (2002). Babalar ve Oğullar, Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları.Stael, M. (1967). Edebiyata Dair, İstanbul: Meb Yayınları. Şan, M. K. (2018). Edebiyat Sosyolojisinin Tarihinden Basamaklar, Edebiyat Sosyolojisi, Editör: Köksal Alver, İstanbul: İz Yayıncılık. Tabakoğlu, A. (2000). Osmanlı İçtimai Yapısının Ana Hatları, Yeni Türkiye Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 32 331-345.Tanpınar, A. H. (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.Wellek R.-Warren, A. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.Wilpert, G. (1989). Sachwörterbuch der Literatur, Stuttgart: Kröner Yay.