Mâturîdî’nin Kitâbü’t-Tevhid İsimli Eserinde Budizm’e Atıflar: Sümeniyye Örneği

Semerkand’da yetişen en önemli Müslüman Türk âlimlerden birisi kabul edilen Mâturîdî, kelâma dair olan Kitâbü’t-Tevhid isimli eserinde “Sümeniyye” adında bir zümreden bahseder. Mâturîdî Sümeniyye ekolünü âlemin ezelî olduğunu ve bir yaratıcısının olmadığını savunan materyalist felsefe akımı kabul edilen Dehriye içerisinde zikreder. Burada söz konusu zümrenin düşüncelerini İslam âlimlerinin düşünceleriyle karşılaştırır. Bunların âlemin oluşum ve işleyişine dair tasavvurlarını eleştirmekte; ilim ve hikmetten yoksun olduklarını vurgulamaktadır. Biz bu çalışmamızda Mâturîdî’nin eserinde bahsi geçen Sümeniyye isimli grubun Budizm olup olmadığını ele alacağız. Bu manada öncelikle Sümeniyye adının sümenat, sraman, semeniye (sekizciler) gibi muhtelif kökenleri üzerinde duracağız. Daha sonra da Mâturîdî’nin eleştirilerinde haklı olup olmadığını Budist inanç esasları ve âlem tasavvuru açısından ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Mâturîdî, Budizm, Kitâbü’t-Tevhid, Sümeniyye, Şaman

References to Buddhism in the al-Mâturîdî’s Kitâbu’t-Tawhid: The Case of Sumaniyya

Imam al-Mâturîdî, one of the most important Muslim Turkish scholars raised in Samarqand, mentiones a group called “Sumaniyya” in his book titled Kitâbü't-Tevhid. Al-Mâturîdî mentions “Sumaniyya” inside of Dahriyye, in which the materialist philosophical movement, which claims that the universe is eternal and that there is no creator. He compares thoughts of this group with those of Islamic scholars. He criticizes their thoughts of the formation and functioning of the universe; emphasizes they are devoid of knowledge and wisdom. In this work, we will examine whether the group mentioned as “Sumaniyya” in al-Mâturîdî’s work is Buddhism or not. In this sense, firstly we will emphasize the various origins of the “Sumaniyya” such as Sumenat, Sraman, Semeniye (followers of Eightfold ways). We will then try to show whether al-Mâturîdî’s criticism is justified in terms of Buddhist beliefs and the thoughts of the universe.

Keywords:

al-Mâturîdî, Kitâbu’t-Tawhid, Sumaniyya, Shaman, Buddhism,

PDF

___

Altıntaş, Hayrani, (1994), “Dehriyye”, DİA, TDV, İstanbul, c. 9, s. 107.Arslan, Hammet, (2013), “Hint Dinlerinde bir Arınma ve Aydınlanma Yolu Olarak Yoga”, Basılmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, SBE, İzmir.Arslan, Hammet, (2015), Kutsal Metinlere Göre Budizm’de Manastır Hayatı, Tibyan Yay., İzmir.Arslan, Hammet, (2018), “Budizm’in Çin’e Girişinde İpek Yolunun Önemi ve İşlevi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018, cilt: XVIII, sayı: 1, s. 1-21.Arslan, Hammet, (2018), “Buhara: Türkistan’da Çok Kültürlü Bir Kent”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018, sayı: 48, s. 29-41.Bahm, A. J., (1958), Philosophy of the Buddha, Rider & Company, London.Bhikshu, Subhadra, (1980), A Buddhist Catechism: An Introduction to the Teaching of the Buddha Gotama, Buddhist Pub. Soc., Kandy.Calverley, E. E., (1964), “Sumaniyyah”, MW, LIV/3, ss.200-202.Chandra, Satish, (2009) Medieval India: From Sultanat to the Mughals, Har-Anand.Çelebi, İlyas, (2001), “Kadî Abdülcebbâr”, DİA, TDV, İstanbul, c. 24, s. 106.Çelebi, İlyas, (2006a), “Mutezile”, DİA, TDV, İstanbul, c. 31, s. 395.Çelebi, İlyas, (2006b), “Nazzâm”, DİA, TDV, İstanbul, c. 32, s. 466-469.Dayal, Har, (1932), The Bodhisattva Doctrine in Buddhist Sanskrit Literature, Kegan Paul, London.Digha-nikaya: Dialogues of the Buddha, (2007), (I-III), Trans. by, T. W. Rhys Davids and C. A. F. Rhys Davids, Motilal Banarsidass, Delhi.El-Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkaahir, (1991), Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev: Ethem Ruhi Fığlalı, TDV Yay., Ankara.El-Bîrûnî, Ebu Reyhan, (2011), el-Âsâr el-Bâkiye (Maziden Kalanlar), Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul.El-Bîrûnî, Ebu Reyhan, (2015), Tahkiku mâ li’l-Hind (Biruni’nin Gözüyle Hindistan), Çev. Kıvamettin Burslan, Yay. Haz. Ali İhsan Yitik, TTK Yay., Ankara.El-Hârizmî, (1342/1923), Muhammed b. Ahmed, Mefatihu'l-Ulum, Kahire.Eliade, M., (2003), Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, (I-III), Çev. Ali Berktay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.Elliot, H. M. & J. Dowson, (1867-1877), ed. The History of India, London.El-Mâturîdî, Ebu Mansur, (2002), Kitabü’t-Tevhid Tercümesi, Ter: Bekir Topaloğlu, İsam yay., Ankara.Feuerstein, Georg (1994), The Yoga Tradition: Its History, Literature, Philosophy and Practice, Hohm Press, Arizona.Gopal, Ram, (1994), Hindu Culture During and After Muslim Rule: Survival and Subsequent Challenges, M.D. Publications Pvt. Ltd.Gölcük, Şerafettin, (1993), “Cehmiyye”, DİA, TDV, İstanbul, c. 7, s. 234.Grimes, John A., (1996), A Concise Dictionary of Indian Philosophy: Sanskrit Terms Defined in English, State University of New York Press.Güç, Ahmet, (2010), “Sümeniyye”, DİA, TDV, İstanbul, c. 38, s. 132-133.Güngör, Harun, (2010), “Şamanizm”, DİA, TDV, İstanbul, c. 38, s. 325.Harvey, Peter, (2013), An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices, (2nd ed.), Cambridge University Press, Cambridge.http://www.kubbealtilugati.com/sonuclar.aspx?km=sum&mi=0/23.03.2017.https://en.wikipedia.org/wiki/Somnath_temple/23.03.2017.https://en.wikipedia.org/wiki/The_unanswered_questions/23.03.2017.https://en.wikipedia.org/wiki/The_unanswered_questions/30/03/2017. https://tr.wikipedia.org/wiki/Somnat/23.03.2017.Joshi, L. M. (1969), “Buddhist Meditation and Mysticism”, Buddhism, Ed. G.C. Pande ve Diğerleri, Punjabi University, Patiala, ss. 55-75.Keown, Damien, (2003), A Dictionary of Buddhism, Oxford University Press, Oxford.Keown, Damien, (1996), Buddhism: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford.Livingston, J. C., (1989), Anatomy of the Sacred: An Introduction to Religion, Macmillan Pub., New York.Majjhima-nikaya: The Collection of the Middle Lenght Sayings, (2004), (I-III), Trans. by, I. B. Horner, Motilal Banarsidass, Delhi.Mazumdar, Gayatri Sen, (2009), Early Buddhism and Laity, Maha Bodhi Book Agency, Kolkata.McArthur, Meher, (), Reading Buddhist Art: An Illustrated Guide to Buddhist Signs and Symbols, Thames & Hudson, 2004.Merçil, Erdoğan, (), Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Basımevi, Ankara, 1989.Mizuno, Kogen, (1996), Essentials of Buddhism: Basic Terminology and Concepts of Buddhist Philosophy and Practice, Kosei Publications, Tokyo.Poussin, L. De La Vallee, (1912), “Boddhisattva”, ERE, Ed. James A. Hastings, Scribner, New York, Vol. 2, ss. 739-753.Rahula, Walpola, (1978), What the Buddha Taught, Gordon Fraser, London.Shaw, Sarah, (2009), Introduction to Buddhist Meditation, Routledge, London and New York.Singh, H. and Lal M. Joshi. (1973), An Introduction to Indian Religions, Parnassus Publications, New Delhi.Smith, H. and P. Novak, (2003), Buddhism: A Concice Introduction, HarperCollins Publications, London.Thapar, Romila, (2004), Somanatha: The Many Voices of a History, Penguin Books, India.The Dhammapada, (), Trans. by, F. Max Müller, Sacred Books of the East, Vol. X, Ed. F. Max Müller, Clarendon Press, Oxford, 1881.The Fo-Sho-Hing,Tsen-King, (2012), Trans. by, Samuel Beal, Sacred Books of the East, Vol. XIX, Ed. F. Max Müller, Clarendon Press, Oxford.Tiwari, Kedar Nath, Comparative Religion, (2012), Motilal Banarsidass, Delhi.Topaloğlu, Bekir, Kitabü’t-Tevhid Tercümesi, (2002), İsam yay., Ankara.Yagnik, Achyut & Suchitra Sheth, (2005), The Shaping of Modern Gujarat: Plurality, Hindutva, and Beyond, Penguin Books, India,.Yavuz, Yusuf Şevki, (2007), “Nübüvvet”, DİA, TDV, İstanbul, c. 33, s. 281.Yavuz, Yusuf Şevki, (2008), “Ruh”, DİA, TDV, İstanbul, c. 35, s. 188.Yeşilyurt, Temel, (2008), “Rüyetullah”, DİA, TDV, İstanbul, c. 35, s. 312.Yitik, A. İ., (2004), “Buhara mı Vihara mı: Budizm’in İslam dönemi Türk kültürüne etkileri”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, 23-27 Eylül 2002, Mersin, Ankara, ss. 1285-1296.Yitik, A. İ., (2003), “Hint Dinlerinde Kötülük ve Şeytan”, DEÜİFD, XVII, İzmir, ss. 56-62.Yitik, A. İ., (2005), Hint Dinleri, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir.Yörükan, Yusuz Ziya, (Tarihsiz), Şamanizm: Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri, Ötüken Neş., Ankara.