ZEMAHŞERÎ ÖZELİNDE KUR’AN’IN MUTEZİLÎ YORUMUNA ELEŞTİRİLER -Ekmelüddîn Bâbertî Örneği-

Mutezilî tefsir denildiğinde ilk akla gelen şüphesiz Zemahşerî’nin el-Keşşâf adlı eseridir. Bu eser bir takım özellikleriyle tefsir tarihinde öne çıkmıştır. Bunlardan biri onun ayetleri Mutezile ekolünün temel prensiplerine göre yorumlamasıdır. Diğeri de belagat esasları yanında Kur’anî kavram ve deyimleri mükemmel bir şekilde açıklaması, Kur’an’ın i’caz yönlerini, edebi ve nazım güzelliğini ortaya koymasıdır. Bu nedenle yazıldığı günden itibaren âlimlerin ilgisini çekmiş ve üzerine birçok şerh ve haşiye yapılmıştır. Bunlardan biri de Bâbertî’nin Hâşiyetü Keşşâf adlı eseridir. Sadece üç sureyi içine alan bu çalışmada Bâbertî, sadece Zemahşerî’nin retorik inceliklerle bezediği ifadelerini açıklamamış, aynı zamanda ona bir takım tenkitler yöneltmiştir. Bu makale de, Bâbertî’nin, Zemahşerî’ye hem tefsir tekniği hem de i’tizâlî görüşleri bakımından yönelttiği eleştirileri incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mutezile, Tefsir, Haşiye, Zemahşerî, Keşşâf

-

Criticisms of the Mu’tazilite Comment of the Quran in Private ofAl-Zamakhshari -The Example of Ekmelüddîn BâbertîThe first thing that comes to mind when one mentioned Mu’tazilite interpretation, is undoubtedly the book named as el-Keşşâf, created by Zemahşeri. This work came to the fore in commentary history through a number of features. One of them is that it interpreted verses according to the fundamental principles of Mu’taziliyyah cult. Besides principles of rhetoric, the other feature is its excellent description of the Qur’anic concepts and statements and it demonstrated the beauty of poetry and literary of Qur’an and its laconic aspects. For this reason, since the day it was written, it had attracted the attention of many scholars and many paraphrases and annotations were written over it. One of them is the book of Bâbertî named ‘Hâşiyetü Keşşâf’. In this work which contains only 3 suras of Quran, Bâbertî not only explained Zemahşerî’s statements covered with rhetoric elegancies but also he criticized him in some aspects. This article aims to investigate Bâbertî’s criticism to Zemahşeri in terms of both the interpreation tecniques and i’tizâl opinions.

Keywords:

Mu’tazilite, Interpretation, Annotation, Zemahşerî, Keşşâf,

PDF

___

Abdu’l-Cebbâr, el-Kâdî Ebu’l-Hasan, , Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, tah.: Ahmet b. Hüseyn b. Ebî Hâşim, Mektebetü Vehbe, Kahire, 1996.
Abdu’l-Cebbâr, el-Kâdî Ebu’l-Hasan, el-Muğnî fi Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, Düz: Emîn el-Hûlî, Kahire, 1960.
Aytekin, Arif, “Bâbertî”, DİA., İstanbul, 1991.
Bâbertî, Ekmelüddîn, Hâşiyetü Keşşâf, Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, no: 198. Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Fecr Yayınları, Ankara, 2005.
Çakan, Lütfi, Hadis Edebiyatı, İFAV., İstanbul, 1989.
Çelebi, İlyas, “Lütuf”, DİA, Ankara, 2003.
Dağ, Mehmet, “Mutezile Mezhebine Ehl-i Sünnetin İsnadı: Kırâatlar Tevkifi Değil İctihadidir –Zemahşerî Özelinde Bir İddianın Değerlendirilmesi-”, Marife, yıl: 3, sayı: 3, Konya, 2003.
el-Hatîb, Abdullatîf, Mu’cemu’l-Kıraat, Dâru Sa’di’d-Dîn, Dımeşk, 2000. Goldziher, Ignaz, Mezâhibü’t-Tefsîri’l-İslâmî, Arapça’ya çev: Abdulhâlim Neccâr, Mektebetü’l-Hanâicî, Kahire, 1955, 3.
İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’zZemân, Tah: Muhammed Muhyiddin Abdulhamit, Mektebetü’n-Nahda, Kahire, 1949.
İbn Müneyyir, Ahmed b. Muhammed, el-İntisâf fîmâ Tazammenehu’l-Keşşâf mine’l- İ’tizâl, (Keşşâf’ın hâmişinde), Beyrut, ts.
Karaaslan, Nasuhi Ünal, “Bayburtlu Ekmeleddin”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Bayburt Sempozyumu, Erzurum, 1989.
Kâtip Çelebî, Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-Zunûn an Asâmi’l-Kütüb ve’l-Funûn, İstanbul, 1972.
Kumbasar, Murat, “Ekmelüddin Bâbertî ve Ebu Hanife İle İlgili Risalesi”, EKEV Akademi Dergisi, yıl:3, sayı: 41, Erzurum, 2009.
Özek, Ali, “el-Keşşâf”, DİA., İstanbul, 2002
Özşenel, Mehmet, “Bir Kriz Dönemi Alimi Olarak İbnü’s-Salah ve Ulûmu’l-Hadis”, SÜİFD., sayı: 15, Sakarya, 2007.
Polat, Fethi Ahmet, İslam Tefsir Geleneğinde Akılcı Söyleme Yöneltilen Eleştiriler, İz Yayınları, İstanbul, 2009.
Şensoy, Sedat, “Şerh”, DİA., İstanbul, 2010.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, “Hâşiye”, DİA., İstanbul, 1997.
Zehebî, Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1976
Zemahşerî, Cârullah Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l Ekâvîl fi Vücûhi’t-Te’vîl, Beyrut, ts.