Selahaddîn Eyyûbî'nin Âmid'i Kuşatması ve Ele Geçirmesi Üzerine Bir Değerlendirme

1180’lerin başında Mısır’da İslâm dünyasının en iddialı hükümdarı olarak kendini gösteren Selahaddîn Eyyûbî’nin temel hedefi Müslümanlar arasında siyasî ve kültürel bir birlik kurmak, böylece Haçlılara karşı güçlü ve yekpare bir İslâmî blok oluşturmaktı. Takriben iki asırdan beri İslâm ülkelerinde ciddi sorunlara sebebiyet veren Haçlıları bölgeden söküp atabilmenin başka bir yolu yoktu. Sultan bu amaçla Mısır’dan çıkıp Doğu Akdeniz hattını takip ederek Filistin ve Suriye’deki Müslüman bölgelerini kontrol altına almış, bu doğrultuda el-Cezîre coğrafyasını da kurmaya çalıştığı siyasî birliğe dâhil olmasına gayret etmişti. Fırat’ın doğusunu hedef aldığı bilinen ve özellikle Âmid’i (Diyarbakır) ele geçirdiği harekâtını bu minvalde değerlendirmek mümkündür. O, şehri ele geçirdikten sonra Artuklulara bırakarak birçok kazanım elde etmiş, bunu daha sonra önüne koyduğu hedefler açısından önemli bir kaynağa dönüştürmüştür. Bu çalışma Âmid’in tarihî bakımdan sahip olduğu önem üzerinden Selahaddîn Eyyûbî’nin şehri kuşatması ve ele geçirmesini konu edinmekte, hadisenin tarihî-siyasî bağlamını değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Âmid, el-Cezîre, Selahaddîn Eyyûbî

An Evalution On Besiege and Conquest of Amida by Salahaddin Ayyubi

PDF

___

Abû’l-Farac, Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, II, Süryaniceden İngilizceye çev. Ernest A. Wallis Budge, Türkçe çev. Ömer Riza Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
Ali Emirî Efendi, Osmanlı Doğu Vilâyetleri (Osmanlı Vilâyât-ı Şarkiyyesi), haz. Abdülkadir Yuvalı, Ahmet Halaçoğlu, BKY Yayıncılık, İstanbul 2015.
Ataoğlu, M. Remzi, Hısn-ı Keyfâ Artuklu Devleti, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1989.
Ataoğlu, Remzi, “Artuklu-Eyyubi İlişkileri,” Eyyubiler, Yönetim Diplomasi, Kültürel Hayat, ed. Önder Kaya, Küre Yayınları, İstanbul 2012, s. 207-230.
Beysanoğlu, Şevket, Anıtları ve Kitâbeleri İle Diyarbakır Tarihi, I, Başlangıçtan Akkoyunlulara Kadar, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları, Ankara 1998.
Ebû’l-Fidâ, İmâdeddîn İsmâil b. Muhammed b. Ömer, Târihu Ebî’l-Fidâ el-Müsemmâ el-Muhtasar Fî Ahbâri’l-Beşer, II, thk. Mahmud Deyyub, Beyrut 1997.
el-Aynî, Bedreddîn Mahmûd, İkdu’l-Cumân Fî Târîhi Ehli’z-Zamân, II, thk. Mahmûd R. Mahmûd, Kahire 2010.
el-Hamevî, el-Abdu’l-Memlûk Ebî el-Fedâil Muhammed b. Ali, et-Târîh el-Mansûrî, Telhîs el-Keşfu’l-Beyân fî Havâdîsi’z-Zamân, nşr. Butrus Garyazniyeviç, Moskova 1963.
el-Ömerî, Şihabeddîn b. Fazlullah, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, Mesâlikü’l-Ebsâr, çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
Göyünç, Nejat, “Diyarbakır”, DİA, IX, Diyanet İşleri Başkanlığı, İstanbul 1994 s. 465-466.
İbn Kesîr, el-Biddâye ve’n-Nihâye, XVI, thk. Abdullah b. Abdülhüseyin et-Türkî, Dâru’l-Hicr, y.y., 1997.
İbn Şeddâd, el-A’lâku’l-Hatîra Fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre, III/II, thk. Yahya Abbare, Dımaşk 1968.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil Fî’t-Târih Tercümesi, XI, çev. Ahmet Ağırakça, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
İbnü’l-Verdî, Zeyneddin Ömer b. Muzaffer eş-Şehir, Târihu İbnü’l-Verdî, II, Beyrut 1996.
İmâdeddîn Muhammed b. Muhammed b. Hâmid el-Kâtib el-İsfahânî, el-Berku’ş-Şâmî, V, nşr. Ramazan Şeşen, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1979.
Michael the Syrian, Chronicle, İngilizce çev. Robert Bedrosian, New Jersey 2013.
Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi, II, Horasan-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, yay. haz. Ali Öngül, Akademi Kitabevi, İzmir 2000.
Şeşen, Ramazan, “‘İmâd al-Dîn al-Kâtib al-İsfahânî’nin Eserlerindeki Anadolu Tarihiyle İlgili Bahisler,” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. III, 1971, s. 249-369.